Երբ լսում էի հարգելի թարգմանիչի բացատրությունները, հաճախ նաև զայրալից մեղադրանքներով թուրք գրողի հասցեին, ես մտածում էի այդ մասին գրել նաև իմ կարծիքը՝ որոշ հարցերում չհամաձայնվելով նրա խիստ մեղադրանքներին հեղինակի հասցեին, որը, իհարկե, կարող էր դուր չգալ թարգմանիչին:
Հիմա, կարդալով Կառլ Յալանուզյանի գրառումն այդ մասին, որոշեցի իմ կարծիքն էլ վերջապես արտահայտել:
Հենց միայն այն փաստը, որ տխրահռչակ Ջեմալ փաշայի թոռը, ի լուր ամբողջ աշխարհի, հրապարակորեն հայտարարում է, որ 1915 թ. հայոց ցեղասպանության փաստը պատմական իրողություն է, դա արդեն լուրջ հարված է թուրքական իշխանությունների ժխտողական քաղաքականությանը: Պետք չէ մոռանալ, որ Ջեմալը թուրք է և թուրքական գրող: Իսկ մեր հարգելի թարգմանիչը, կատարելով ազգօգուտ ու գովելի աշխատանք` թարգմանելով նրա գիրքը՝ «1915. Հայոց ցեղասպանությունը», որը Թուրքիայում առաջ բերեց մեծ աղմուկ, միաժամանակ հեղինակին ներկայացնում է այնպիսի պահանջներ, որ թուրք հեղինակը հազիվ թե կարողանար կատարել:
Ուրեմն հարկավոր է ռեալ պահանջներ ներկայացնել հեղինակին և սև խաչ չքաշել նրա համարձակ հայանպաստ քայլերի վրա:
Պատմական ճշմարտությունը հաստատելու համար քիչ նշանակություն չունեն Ջեմալի հրապարակային հայտարարությունները. « Գիտեք, իմ գիրքը դա ճշմարտությունն է, որ ծնվել է ցավից»: «Ամեն ինչ սկսվեց դեռ դպրոցական տարիներից, երբ ես սկսեցի կասկածել մեր երկրի պաշտոնական պատմության մեջ»: «Ես ուզում եմ ընդգծել, որ ինձ Հայաստան է բերել իմ սիրելի եղբայր Հրանտ Դինքի ցավը: …Ցավը կարող է ստիպել «հասունանալ» ամբողջ երկրներ և ժողովուրդներ: Սիրելի Հրանտը կյանքով վճարեց այն հուժկու հարվածի համար, որ նա հասցրեց քարացած ժխտողականությանը»:
Դեռ 3 տարի առաջ ԱՄՆ-ից ինձ զանգեց իմ հարևան Վ. Համբարձումյանը և մեր բարեկամական զրույցի վերջում ինձ ասաց, թե լսել ես, որ Ջեմալի թոռը Լոս Անջելոսի հայ համայնքի հետ հանդիպման ժամանակ դատապարտել է ցեղասպանությունը (գենոցիդը) և մեղադրել Թուրքիայի իշխանություններին ցեղասպանություը չճանաչելու համար: Ես այդ մասին չէի լսել կամ կարդացել, խնդրեցի ուղարկել այդ մասին եղած նյութերը: Ահա այդ հետաքրքիր ինֆորմացիայից որոշ հատվածներ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» Թերթի Հրատարակիչ և Խմբագիր
Հարիւրաւոր հայեր հաւաքուած էին Քալիֆորնիոյ համալսարանի Լոս Անճելըսի մասնաճիւղը (UCLA), լարուածութեամբ լսելու համար Հասան Ճեմալը՝ հայ ժողովուրդի երեք գլխաւոր դահիճներէն մէկուն՝ Ճեմալ փաշայի թոռը: «Տէր Զօրէն մինչեւ Ծիծեռնակաբերդ. Զրոյց Հասան Ճեմալի Հետ» խորագիրը կրող սոյն բացառիկ եւ վիճայարոյց միջոցառումը կազմակերպած էր Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան (ՀԲԸՄ) Ասպետներուն կողմէ:
Հասկնալիօրէն մթնոլորտը խիստ լարուած էր: Ընդարձակ սրահը լրիւ լեցուն էր, եւ ազատ տեղեր չըլլալու պատճառով, շատեր ստիպուեցան հեռանալ: Սրահին մէջ զինուած ոստիկաններու եւ պահակներու առկայութիւնը թէ՛ հանգստացնող էր եւ թէ՛ մտահոգիչ: Ճեմալ հաստատեց, թէ զինք նախազգուշացուցած էին Լոս Անճելըս կատարելիք այցելութեան առթիւ, սակայն բարեբախտաբար, ամէն ինչ ընթացաւ հանդարտ մթնոլորտի մէջ: Այդ երեկոյեան ամենացնցողն այն չէր, թէ ի՞նչ ըսաւ Ճեմալ, այլ այն, թէ ի՞նչ չըսաւ միւս բանախօսը՝ դոկտ. Փամելա Սթայնըր՝ դեսպան Հենրի Մորկընթաուի ծոռը:
ՀԲԸՄի Ասպետներու նախագահ Գուրգէն Պերքսանլար, իր ողջոյնի խօսքին մէջ բոլորը հրաւիրեց «անկաշկանդ զրոյցի»: Ընդունելով հանդերձ, որ որոշ հայեր մեծ կասկածանքով կը վերաբերին Ցեղասպանութիւնը ճանչցած թուրքերուն նկատմամբ…՝
Այնուհետեւ Պերքսանլարը ներկայացուց գլխաւոր բանախօս Հասան Ճեմալը եւ բանավէճի երկու մասնակիցները՝ դոկտ. Փամելա Սթայնըր ու փրոֆ. Ռիչըրտ Յովհաննէսեան:
«Միլլիյէթ» օրաթերթի սիւնակագիր Ճեմալը անմիջապէս շահեցաւ թերահաւատ լսարանին վստահութիւնը, երբ իր ողջոյնի խօսքը յղեց հայերէնով՝ «Բարեւ յարգելի բարեկամներ», եւ ըսաւ. Ես եկած եմ այստեղ իմ սիրտն ու միտքը ձեր առջեւ բանալու… Ես գիտեմ ձեր ցաւը, Ցեղասպանութեան ձեր վիշտը, Մեծ Եղեռնի ձեր վիշտը»: Անտեսելով Թուրքիոյ Քրէական օրէնսգիրքի 301րդ յօդուածը, որ կ՛արգիլէ Հայոց Ցեղասպանութիւն եզրը օգտագործել՝ ան իր ելոյթին ընթացքին քանի մը անգամ խիզախօրէն կրկնեց այդ խօսքերը: Ան միաժամանակ դատապարտեց Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ Թուրքիոյ կառավարութեան ժխտողական քաղաքականութիւնը՝ զայն անուանելով «մեղսակցութիւն ոճրագործութեան մէջ»:
Ճեմալի միակ տհաճ խօսքը Թուրքիայէն հայկական հողերը վերադարձնելու պահանջատիրութեան մերժումն էր: Յամենայնդէպս, զարմանալի չէ լսել թուրք մը, անկախ անոր հանդուրժողութեան աստիճանէն, որ կը պաշտպանէ իր երկիրին ամբողջականութիւնը: Այնուամենայնիւ, ան հաստատեց, որ Թուրքիոյ կառավարու-թիւնը պէ՛տք է ներողութիւն խնդրէ հայերէն եւ փոխհատուցում վճարէ անոնց:
Այս վերջին պարբերությունից ես ուզում եմ առանձնացնել մի նախադասություն.
« Յամենայնդէպս, զարմանալի չէ լսել թուրք մը, անկախ անոր հանդուրժողութեան աստիճանէն, որ կը պաշտպանէ իր երկիրին ամբողջականութիւնը»:
Իմ խորին համոզմամբ պետք չէ օտար հեղինակներից, մասնավորապես թուրք գրողներից պահանջել, որ նրանք իրենց գրքերում բարձրացնեն այն պահանջներն ինչ որ մենք` հայերս ենք ուզում և նրանց, ինչ-որ չափով, նեղացնել, խրտնեցնել, որ նրանք հարցերը մեր տեսանկյունով չեն մեկնաբանել:
Սա վերաբերում է նաև մեր հարգելի թարգմանիչին:
