Կը գրէ Րաֆֆին. «Արդեօք գալո՞ւ է մի օր ժամանակ տեսնել Մասիսի գլխին մի դրօշակ… եւ ամէն կողմից պանդուխտ հայ ազգիք, դիմեն դէպի իրենց հայրենիք»:
Հայ ժողովուրդի գերագոյն նպատակն է ունենալ ազատ, անկախ, ժողովրդավար եւ միացեալ Հայաստան մը` հայ ազգի պատմական հայրենիքի հողերուն վրայ: Ասիկա կը նշանակէ, որ անոր գերագոյն նպատակն է վերադառնալ հայրենի հող, այն հողը, որ շաղախուած է մեր նախահայրերու արիւնով եւ քրտինքով: Սակայն այս գերագոյն նպատակին իրողական պահպանումն ու իրագործումը ինչպէ՞ս կարելի է ծրագրել ու իրականացնել: Մենք` հայերս, շատ լաւ ժողովականներ ենք, բայց դժբախտաբար` միա՛յն ժողովականներ: Այսօր, ինչպէս միշտ, մեր գերագոյն նպատակին ուղին լի է խոչընդոտներով, եւ մենք կը դիմագրաւենք շատ մը մարտահրաւէրներ, բայց տակաւին կարելի է յաջողութեամբ պսակել մեր գերագոյն նպատակը: Այս վերջինը իրականացնելու համար պէտք է ամբողջացնենք հետեւեալ պայմանները. ըլլալ դիւանագէտ ու հեռատես` ընտրելու համար լաւագոյն միջոցը կամ ուղին, լաւապէս ծրագրել, թէ ինչպէ՛ս նուազագոյն կորուստով պիտի քալենք այդ ուղիին վրայ եւ, վերջապէս, պատրաստել մարդուժ, որ պիտի կարենայ իրականացնել այս բոլորը ու պահպանել զանոնք:
Լաւագոյն ուղին ընտրելու համար պէտք է համակերպինք մեր ժամանակաշրջանի իրականութիւններուն, պայմաններուն եւ միջոցներուն. միաժամանակ պէտք է ունենանք ապագայի պայծառ ու յստակ պատկերացում: Դարերու մեր պայքարը կը մնայ անկատար, մինչեւ որ հասնինք մեր մեծ Մասիսին ու իրականացնենք Րաֆֆիի երազը:
Պատմութեան ընթացքին հայութիւնը իր պայքարը սկսած է ճակատամարտերով, ինչպէս` Աւարայրի ճակատամարտ, ապա դիմած է յեղափոխութեան, ֆետայական շարժումներու, գոյամարտերու, ինչպէս` 1918¬ի անկախութեան գոյամարտը, վերջապէս, ան մղած է ազատամարտեր, ինչպէս` Արցախի ազատագրական պայքարը: Ուստի պատմութեան ընթացքին միշտ ալ փոխած ենք մեր պայքարին ձեւը. եւ ահա այսօր հասած է պահը` կրկին փոխելու զայն: Այս ծիրին մէջ Ռոստոմ կ՛ըսէ. «Յեղափոխութիւնը կանգ չի առնի ո՛չ մի խորտակիչ ուժի առաջ, քանի գոյութիւն ունեն կեանքի տանջանքները, նա միայն կը փոխի իր ձեւը` յարմարելով նոր պայմաններին եւ երբեք` իր էութիւնը» (1):
Ներկայիս հասած է պահը մեր պայքարին «հագցնելու» քաղաքականութեան եւ լոպիինկի հագուստը: Սակայն այսօր մեր իրականութեան մէջ կան երկու հիմնական կարծիքներ կամ ռազմավարութիւններ, որոնք կը համընկնին իրենց գերագոյն նպատակին մէջ, սակայն կը տարբերին միջոցներու ընտրութեամբ:
Առաջինին համաձայն, պէտք է ամէնէն արագ միջոցին կազմակերպել զանգուածային ներգաղթ, ու Հայաստանը ողողել հայերով, այսպիսով ձերբազատելով սփիւռքահայութեան դէմ յանդիման կանգնած սպիտակ ջարդին ու ձուլման սպառնալիքին: Սակայն Հայ դատի հետապնդման տեսանկիւնէ այս միջոցը բաւարար արդիւնաւէտ չէ:
Շարունակությունն` այստեղ
