Ղարաբաղյան հարցը. հիշեցում 30 տարի շարունակ հիմար ձևացողներին

Ես չգիտեմ, թե ինչպես է եղել, որ «ինքնավար մարզ» անունը Ղարաբաղի վրա է մնացել; Կարող էին դա կոչել Ադրբեջան ու անցնել առաջ։ Բայց երևի դա պայմանավորված է եղել Նախիջևանի հարցով։ Այն ժամանակ Նախիջևանը և՛ Թուրքիայից, և՛ Ադրբեջանից կտրված է եղել, և որպեսզի ինչ-որ տրամաբանություն տան և՛ դա, և՛ Ղարաբաղն Ադրբեջանին տալու հարցում, Նախիջևանին տվել են ինքնավար հանրապետության կարգավիճակ, իսկ Ղարաբաղին՝ ինքնավար մարզի։

2․ Ղարաբաղյան հարցը ՑՌՈՒ-ին ծախված ԿԳԲ-ի մեկ թևի դրդմամբ բարձրացվել էր որպես Սովետը քանդելու լծակ։ Հայերին ասվել էր, թե ուզեք ձեր հողը, բա ճիշտ ժամանակն է։ Դե, մենք էլ բարձրացրինք։ Մենք չենք եղել նախապես Ղարաբաղ ուզողը, մեզ դրդել են, թե՝ ասեք՝ ուզում ենք։ Թող էսօր ոչ մեկը դոշ չճղի, թե դա մեր նախաձեռնությունն է եղել։ Թող հիշեն Զորիի՝ Մոսկվայից գալիս Կենտկոմի, կարծեմ, ինչ-որ պատասխանատուի (աղոտ եմ հիշում, Ռոզով էր, ինչ էր ազգանունը) հորդորը, թե՝ գնացեք, Ղարաբաղ ուզեք, մենք էլ կտանք։ 

3․ Ի պատասխան Գորբաչևին ուղղված մեր խնդրանք-պահանջի՝ սկսվեց Սումգայիթը, ապա՝ Բաքվի ջարդերն ու հայերի համատարած ջարդն ու տեղահանություններն Ադրբեջանից։

1991-ին՝ Հայաստանի անկախության սկբին, Ադրբեջանից մոտ 4-500 հազար հայ փախստական կար Հայաստանում ու դեպի Ռուսաստան փախած։ Իսկ Հայաստանից եղած ընդամենը 140 հազար ադբրեջանցիքին դուրս էին բերում կազմակերպված, ավտոբուսներով, տները ծախելով Հայաստան եկած ադրբեջանահայերին ու ծանոթ մակլերներին՝ հետագայում փողը ստանալու ակնկալիքով։ Իմ իմանալով՝ Հայաստանի տարածքում եղել է մեկ պատահական ադրբեջանական զոհ ու երևի ոչ մի վիրավոր։

4․ Այն բանից հետո, երբ արդեն Հայաստանում ադրբեջանցի չէր մնացել, լուրջ նախապատրաստվելով, 1992-ին նոր Ադրբեջանը հարձակվեց արդեն բուն Ղարաբաղի ու նաև Հայաստանի վրա՝ նախապես իրենով անելով Շահումյանն ու Գետաշենը։

5․ Պատերազմի սկզբում մենք տանուլ էինք տալիս խայտառակ պաշտպանության պատճառով, և եթե 1992-ի ամռանը ժողովրդական ալիքի պահանջով Վազգեն Մանուկյանին պաշտպանական բլոկի պատասխանատու նշանակելը չլիներ, հիմա Ղարաբաղն ու երևի Հայաստանն էլ չլինեին։ Մանուկյանը կարողացավ սկսել բանակի կառուցումը, անցավ հարձակման թե՛ Հայաստանի սահմաններին և թե՛ Ղարաբաղում ու ադրբեջանական տարածքներում, որոնք հետո գրավվեցին մերոնց կողմից։

1994-ին, երբ հայկական ուժերը հարձակման էին անցած բոլոր ճակատներով և առաջ էին շարժվում, Ալիևի խնդրանքով և ռուսների միջնորդությամբ Բիշկեքում մերոնք կնքեցին զինադադարի մասին խայտառակ պայմանագիրը։

Եզրակացություն․ մինչև հիմա իրենց խողովակի տեղ դրած հայկական երևելիների ու հայոց դիվանագիտների համար․ 
ա․ Սկսած 1988-ի փետրվարից՝ ղարաբաղյան պրոցեսի առաջին իսկ օրերից, Ադրբեջանը նախահարձակ է եղել թե՛ իր գործողություններում, թե՛ ռազմականում և թե՛ դիվանագիտականում։
բ․ Հնարել է Խոջալուի միֆը ու կարողացել է միջզգային ատյաններում այն ներկայացնել որպես գենոցիդին համարժեք մի բան,
գ․ Հնարել է 1 միլիոն ադրբեջանցի փախստակնների միֆը և մինչև հիմա կարողացել է դրանով ստվերել իրենց վայրագությունները մեր հանդեպ և 500 հազար հայերի թալանն ու արտաքսումը Ադրբեջանից։
դ․ Հնարել է «Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնք» սուբյեկտին ու մեզ դեմ է տվել այն որպես Ղարաբաղի ամբողջ հայությանը համարժեք մի բան։
դ․ Դիվանագիտական հարթակներում կարողացել է նախահարձակմամբ բացարձակապես չեզոքացնել Հայաստանի ու Ղարաբաղի դեմ սանձազերծած պատերազմի համար իր պատասխանատվությունը և հանդես գալ որպես անզիջում տարածքային պահանջատեր «ագրեսոր» Հայաստանի դեմ։
ե․ Ազգային հերոս է հռչակել ՆԱՏՕ-ի կուրսերին հայ սպային քնած վիճակում սպանած ճիվաղին և ոչ միայն մարսել է դա, այլև դարձրել է ընդօրինակման արժանի հերոսություն։
զ․ Հայատյացությունը դարձրել է պետական քաղաքականության առանցք և դրա օգնությամբ կոնսոլիդացրել է իր ժողովրդին մեր դեմ։
է․ Զարգացրել է Թուրանի գաղափարը և իրեն դիրքավորել է որպես Թուրանի ողնաշար ու առանցքային մաս։
ը․ Բոլոր բանակցություններում եղել է նախահարձակ, անզիջում, փաստացի, մեր կապիտուլացիայի պահանջով և կարողացել է միջնորդներին էլ շանտաժելով, իր դիվանագիտական ուժով ու միջազգային քաշով մեր դեմ տրամադրել։

6․ Այս ընթացքում և բոլոր պրոցեսներում և մինչև այսօր էլ հայոց կառավարիչներն ու դիվանագետները երբևէ չեն ունեցել հարցի կարգավորման սեփական կոնցեպտ, տեսլական ու ծրագիր։ Երբևէ որևէ հարցում իրենց պահանջները չեն ձևակերպել, առավել ևս՝ որևէ դեպքում նախահարձակ չեն եղել։ Երբևէ չեն քննարկել փոխադարձ փախստականների հոսքերի ու տարածքային ու անձնական ունեցվածքի տեսքով կոմպենսացման հարցը, որը մեզ համար խիստ շահեկան է եղել։
7․ Մեր օգտին եղած վերը նշված ոչ մի արգումենտ երբևէ չի մշակվել և չի վերցվել զինանոց։
8․ Ամեն նոր կառավարիչը քարշ է տվել հարցերը որպես փալաս՝ համաձայնվելով Ադրբեջանի բոլոր պահանջներին։ Կուլմինացիան եղավ Կազանում, երբ Սերժը համաձայնվել էր բոլոր գրավյալ տարածքների վերադարձին և Ղարաբաղի կարգավիճակի անորոշությանը։ Ալիևը չէր համաձայնվել ու դուրս էր եկել բանակցություններից, որովհետև իր նպատակը Ղարաբաղը չէ, այլ ողջ Հայաստանի գրավումն է։
9․ Ու այ էս անփառունակ ու դաժանագույն պայմաններում հայտնվում է Նիկոլն ու ասում, որ, չէ հա, լուծումը պետք է գոհացնի նաև ադրբեջանցիներին։ Հայի արյան ծարավ ադրբեջանցիներին, դպրոցում հայակերությունը որպես նպատակ կրթված ադրբեջանցիներին, մեզ գենոցիդած ու մեզ արդեն դարերով ոչնչացրած ու մեր հաշվին գենոֆոնդը փոխած ու եվրաոացած թուրքերին։
10․ Ու ներկա պահին 2000 հոգի կազմով նիկոլական կառավարության մեջ չկա մեկը, որ ասի՝ հլա ստոպ, այ ոչ հարգելիս, դու ամբողջ հայության հարցերը ջեբդ դրած աջ ու ձախ ոնց Ձմեռ պապու նվեր բաժանում ես թուրքերին, դու ո՞վ եղար, այ դավաճան։

Դրան սատարող կես հայության մեջ մի արժանապատիվը չկա՞, որ ասի՝ մինչև հիմա ես քեզ մարդու տեղ էի դրել, բայց հիմա հասկացա, որ դու դավաճան ես, որ, իմ պես մոլորյալ ընկերներ, դա տականք է, դա մեզ ազգային գերեզման է տանում, ձեռ քաշեք դրանից։
11․ Էս, ինչ որ ես նկարագրեցի, դիվանագիտական մանկապարտեզի մանկամսուրի մակարդակն է, ոչ ավել։ Բա հայերովս գետինը չե՞նք մտնում, որ էս մակարդակին ենք, որ մի փոր հացի ու մեզ նեղություն չտալու համար թքել ենք գենոցիդի, 10000 ղարաբաղյան զոհերի, կես միլիոն տեղահանվածների, 2 միլիոն Հայաստանից փախածների, 29-ամյա հայկական պետական, հանրային ու ազգային դժոխքի վրա։

Որ մինչև հիմա հայոց պատմաբաններն ու էլիտան երբևէ, բացի իդիոտ լոզունգներից ու կցկտուր բարբաջանքներից, հարցի խորքերը չեն գնացել, պատերազմական վիճակի հարցերը չեն բացատրել շեֆերին, տուրիստական կալավան ռեկլամող Նիկոլին չեն ասել, որ, այ տգետս, պատերազմող երկիրը չի կարող գյուղական թրիքոտ տուրիզմի հաշվին զարգանալ, որ երկիրն իրավունք չունի տարեկան 550 հազար տոննա միայն պղնձի հանքաքար արտահանելու, ստացվող ծծմբաթթուն էլ գետերը լցնելու։ Որ, այ պատուհաս, Արարատյան դաշտը չորացնող մի քանի կիլոյանոց ձկնաբուծությունը չի կարող առաջնություն լինել երկրի համար, որ միլիոն հրատապ հարց կա լուծելու, ու ամեն հարցը էսպես ու էսպես է լուծվելու, այլ ոչ քո գործակալական կատաստրոֆիկ պատվերներով։

13․ Հայկական տիտանական ազգային-հայրենասիրական միտքը հասավ նրան, որ 2016-ի ապրիլյան պատերազմը սկսեց վերագրել Ռուսաստանին՝ ո՛չ հասկանալով հարցերը, ո՛չ աչքի առաջ ունենալով 25-ամյա ադրբեջանական վարքն ու մեթոդականը, ոչ էլ ուղեղ աշխատեցնելով, թե էս ինչեր եմ դուրս տալիս։
14․ Ադրբեջանը Հայաստանում էլ իր շատ մեծ գործակալական ցանցը ունի, որը հենց հայ երևելիներով Հայաստանի տարածքում է վերահսկում հասարակական կարծիքը, որ իր ագրեսիան չեզոքացնի ու մեզ էլ՝ որպես դեբիլների, դիվանագիտականում տասնակի հարվածի, որ ասի՝ տես, Պուտին, թե ինչ դեբիլների հետ գործ ունես, տես, թե ինչ ուժեղ եմ, որ ես խփում եմ, իսկ դրանք դա քեզ են վերագրում , որ ես քո կալիբրից էլ բարձր խաղացող եմ էս խաղում ու ես եմ թելադրում սցենարները։

15․ Մի ամբողջ նախարարություն 29 տարի շարունակ փող է կերել, երկրներ ֆռացել, դեսպանատներ պահել ու փալաս խաղացել։

Բազմաթիվ կառավարություններ 29 տարի շարունակ պադավատ են հեծնել, հարկատուների փողը մսխել, անձնական հարստություն դիզել ու իրենց խողովակի տեղ դրել։

Ու հիմա էլ մեր ձեռքերի վրա նոր թիմ է եկել ու առանց գետինը մտնելու, արդեն բաց տեքստով է Հայաստանն առաջարկում թուրքերին։
Ավանդականով ասած՝ ոռնալու վիճակ է։

Հ․Գ․ մեր դիվանագիտական դիրքի իմ կոնցեպտը ես տվել եմ դեռ 10 տարի առաջ այս լինքում՝ https://hetq.am/hy/article/87020։