Հայ-թուրքական հաշտեցումը գլխավոր գրավականներից է Ռուսաստանը Կովկասից դուրս շպրտելու, որից հետո Թուրքիան արդեն չի փրկվի

Ես ռուս-թուրքական այս սիրավեպը համարում եմ իր սիրառատությամբ երկրորդը պատմության մեջ, քանի որ ամեն դեպքում Լենին-Քեմալ սիրավեպին էս մեկը չի հասնի: Հարյուր տարի առաջ թուրքերը նույնիսկ իրենց դրոշն էին առավելագույնս նմանեցրել սովետականին: Էն սիրավեպը տևեց տաս տարի ու մեր վրա սարսափելի թանկ նստեց, էս մեկը չգիտեմ` ինչքան կտևի, բայց արդեն անտանելի ծանր ա նստում:

Զավեշտն այս ամենում կայանում է նրանում, որ փաստացի Թուրքիայի համար մեկ թշնամին պատմականորեն եղել է Բրիտանիան: Այն Բրիտանիան, որի դեմ պայքարելով, տեղական ռուսոֆիլները փնովում են թուրքոֆիլներին... Գաղտնիք չէ, որ «Երիտ Եվրոպա» ծրագիրը գրվել էր մոտ 200 տարի առաջ Լոնդոնի արտաքին հետախուզության կողմից: Երիտթուրքերն այդ ծրագրի մի մասնիկ էին և փաստացի ոչնչացրել են Օսմանյան կայսրությունը: Կայսրութուն, որը սփռված էր ներկայիս Մարոկկոյից մինչև Կովկաս, Մոլդովայից մինչև Քուվեյթ ու Եմեն:

Ընդ որում, երիտթուրքերը փաստացի «պլան բ»-ն էին: Սկզբից գործի դրվեց «Երիտ Օսման» նախագիծը, որի բոլոր անդամները ազգությամբ թուրք էին, ստացել էին կրթություն Եվրոպայում և պետական ծառայողներ էին: Միգուցե դա էր պատճառը, որ նրանք, փորձելով իրենց երկիրը զերծ պահել ցնցումներից, աշխատում էին կառուցողական բարեփոխումների վրա, ու ամենակարևորը կայսրության պահպանման վրա, ինչն իհարկե ծրագրի տապալում էր համարվում: Հետևաբար «պլան Բ» համարվող երիտթուրքերին հավաքեցին Կայսրության ծայրամասերից` հիմնականում ոչ թուրքերի, ոչ էլ մահմեդականների շարքերից: Թալեաթը Ռումինիայի գնչու էր, Էնվերը Բոսնիայից էր, Քեմալը` Ալբանիայից... մեջները դե մի հատ էլ հին հայկական կուսակցություն կար...

Պետք է նշեմ նաև, որ ռուսները օգնության էին հասնում թուրքերին, ոչ թե մեծահոգիությունից կամ նույնիսկ գաղափարական հարազատությունից, այլ` չոր, պրագմատիկ հաշվարկից ելնելով: Ռուսաստանը փորձում էր Թուրքիան ծառայեցներ իր նպատակներին: Լենինը Քեմալին ֆինանսավորեց, զինեց, Արցախն ու Նախիջևանը տվեց, որպեսզի Կովկասն ու Միջին Ասիան հանդարտեցնի ու վերջնական գրավի: Իսկ Պուտինը Էրդողանին մի քանի անգամ փրկեց նույն պատճառով, պլյուս Ուրկաինայում չխառնվելու դիմաց:

Անգլոսաքսերն էլ նույն երիտթուրքերի միջոցով օսմաններին ջարդին, Քեմալի միջոցով Թուրքիան մտցրին ՆԱՏՕ ու իսլամը 50 տարով լռեցրին: Էրդողանն էլ իրենց մեկ այլ պրոյեկտի սան էր: Պրոյեկտի անունը Ֆաթուլահ Գյուլեն էր, ով ողջ մահմեդական աշխարհով մեկ, բայց հիմնականում նախկին սովետում պանթուրքիստական դպրոցներ էր կառուցում: Դպրոցներ, որ պետք է թրքացնեին Կենտրոնական Ասիան, Կովկասն ու Ռուսաստանի արևելյան մասերը, որպեսզի ռուսներին դուրս շպրտեն այդ տարածքներից: Պարզապես Էրդողանն ինչ-որ կետից շեղվեց ու սկսեց սուվերենություն վերականգնել` փորձելով Թուրքիան սարքել անկախ խաղացող:

Իմիջիայլոց, իմ կարծիքով անգլիացիների մոտ շատ ավելի լավ է ստացվում էս խաղերը: Առնվազն Թուրքիան քանդելու առումով իրենց հավասարը չկա փաստացի: Առհասարակ երկիր քանդելու գործում...

Ադեկվադի էջը սև ցուցակ ընկավ անցած գարնանը, երբ եթեր դուրս եկավ «Հայկականության Օրենքի» մասին մեր թողարկումը, որտեղ մենք փաստացի քարոզում էինք սկսել շարժում, որի արդյունքում հայ-թուրքական հաշտեցում չէր կարող տեղի ունենալ: Էջը կտրուկ սահմանափակվեց, դիտողականությունն իջավ 90%-ով ու Էդ որոշումը կայացվել է Լոնդոնում, որտեղ գտնվում են Եվրոպական շուկան սպասարկող բոլոր սոցցանցերի գրասենյակները, այդ թվում օրինակ չինական Տիկ-Տոկինը:

Տրամաբանությունն էլ պարզ է: Հայ-թուրքական հաշտեցումը գլխավոր գրավականներից է Ռուսաստանը Կովկասից դուրս շպրտելու, որից հետո Թուրքիան արդեն չի փրկվի ու կսկսվի հենց Թուրքիայի մասնատումը: Ու Էրդողանը սա շատ լավ հասկանում է... Ինձ պրոստը չէր դզում, որ այդ ամենի համար ես իմ տատու գյուղով պիտի վճարեմ, որ հազար տարուց ավել է անդադար բնակեցված է եղել հայերով: Հադրութից զատ ուրիշ ոչ մի նման շրջան աշխարհում չկար... Ցավոք իմ այս հույզերը ոչմեկին չհետաքրքրեցին, այդ թվում քաղաքական դաշտից: Ոչմեկին բացի մի հոգուց:

Տարիներ առաջ Լոնդոնում բախտ վիճակվեց շփվել կրակոտ հայացքով մի թուրք աղջկա հետ, ով լիբերալ հայացքների տեր մարդ էր ու հետևաբար քեմալիստ էր, աշխարհիկ պետության կողմնակից, դեմոկրատ և այլն... Երբ սկսեց Թուրքիայի ներքին քաղաքականությունից խոսել ու Էրդողանին ու իսլամիստներին քրֆել, ասեցի որ ես իր հայացքները կիսում եմ ու սատարում եմ: Հարցրեց՝ ինչու՞: Ասեցի՝ որտև Էրդողանը Թուրքիան ուժեղացնելու է: Նեղացավ...

Էդքան տարվա ընթացքում, իրենց մեջ ապրելով, անգլիացիքից մի լավ բան չսովորեցի էլի: Կարայի չէ՞ նույն բանը, օրինակ, հաջորդ առավոտյան իրեն ասեի` կատարված պարտքի հպարտ զգացողությամբ...

Հ.Գ. հետաքրքիր ա, որ աշխարհի Տիկ-Տոկը ու չինական սեգմենտի Տիկ-Տոկը լրիվ տարբեր բաներ են: Օրինակ` չինականում համասեռամոլներին արգելափակում են, իսկ Լոնդոնյան գրասենյակը ընդհակառակը՝ քարոզում է: Այսինքն, նույնիսկ վիրտուալ աշխարհում կան սահմաններ ու սահմանապահներ: