Փաստական ապացույցներ Քարվաճառի մասին

Ես ապացուցում եմ պատմական փաստերով և փաստաթղթերով, որոնք հավաքել են ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի գիտաշխատողներ Կարեն Խաչատրյանը, Համո Սուքիասյանը և Գեղամ Բադալյանը։

Այսպես, ԽՍՀՄ կազմի մեջ մտնելուց առաջ ՀՀ տարածքում էին Ելիզավետպոլի (Գանձակ, ներկայումս՝ Գյանջա) նահանգի Ջևանշիրի գավառի Մեծ և Փոքր Ալ լճերն ու հարակից տարածքները՝ 260քկմ։ 1923թ․ Ադրբեջանը խնդրեց այն տրամադրել իրեն՝ քուրդ հովիվների համար։ Խնդիրը քննարկվել է ԽՍՀՄ Անդրդաշնության ԿԳԿ-ի նախագահության նիստում մինչև 1929 թվականը, երբ որոշվել է նշված տարածքը, որպես ամառային արոտավայր օգտագործման համար, ժամանակավորապես տրամադրել Ադրբեջանի Քրդստանի գավառին։ Թեպետ հայկական կողմը պնդել է, որ այդ տարածքը անմիջականորեն սահմանակցում է ՀԽՍՀ Բասարգեչարի (Վարդենիսի) գավառին և այդ արոտավայրերը նաև մեզ են պետք, բայց ԽՍՀՄ ղեկավարությունը որոշում է տարածքի ամառային կիրառումը հանձնել Ադրբեջանին։ Աղբյուր՝ ՀԱԱ, ֆ․ 112, ց․ 1, գ․267, թ․78։

Մինչև 1930 թվականը Քարվաճառը և Բերձորը՝ հարակից գյուղերով մտնում էին Արցախի, իսկ Որոտանը (Ղուբաթլու)՝ հարակից գյուղերով մտնում էր ՀԽՍՀ կազմի մեջ։ 1930-ին ԽՍՀՄ բարձրագույն մարմինը որոշում է կայացրել Ադրբեջանի կազմում ձևավորել «Քրդստանի գավառ»՝ Փիրիջան կենտրոնով, որը ներառում էր Քարվաճառը, Բերձորը և Որոտանը։ Արցախից կտրվում ու «Քրդստանի գավառին» էին հանձնվում Մռավի լեռներից մինչև Ալաղայա և Լիսագորսկ տարածքները։ Միայն Քարվաճառը՝ Թարթառ գետի վերին ավազանը, կազմում էր 2000քկմ։ Աղբյուր՝ К истории образования Нагорно-Карабахской автономной области Азербайдханской ССР, с. 173-175:

Եթե կան ուրիշ տգետներ, որոնք համարձակություն կունենան պնդել, թե Արցախի որևէ սանտիմետր տարածք՝ լինի Շուշին, Մեխակավանը (Ջաբրայիլ), Ակնան (Աղդամ), Վարանդան (Ֆիզուլի), Կովսականը (Զանգելան) մերը չի եղել, հրավիրում եմ բանավեճի ուղիղ եթերում։