Ծովանկարիչ, ռուսական և հայկական արվեստի դասական, Սանկտ Պետերբուրգի, Հռոմի, Ֆլորենցիայի, Շտուտգարտի, Ամստերդամի գեղարվեստի ակադեմիաների անդամ:
Ծնվել է Մոլդավիայից գաղթած հայի` Գևորգ Այվազի կամ Հայվազի (հետագայում` Կոստանդին Հայվազովսկի) ընտանիքում: Թեոդոսիայի հայկական եկեղեցու ծննդյան և մկրտության մատյանում Այվազովսկու ծնունդը գրանցված է` «Գևորգ Այվազյանի որդի Հովհաննես»: Երբեմն նկարների տակ ստորագրել է հայ.` Հովհ. Այվազովսկի կամ Օվաննես Այվազեան: Սովորել է Թեոդոսիայի հայկական ծխական դպրոցում, 1830-1833թթ. Սիմֆերոպոլի ռուսական գիմնազիայում, իսկ 1833-1837-ին` Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստական ակադեմիայում (Մ. Ն. Վորոբյովի բնանկարի դասարանում): 1840թ. գործուղվել է արտասահման` կատարելագործվելու: Եղել է Իտալիայում (նաև Ս. Ղազար կղզում), Իսպանիայում, Ֆրանսիայում, Հոլանդիայում, Անգլիայում, մասնակցել ցուցահանդեսների, Փարիզում արժանացել ոսկե մեդալի (1857թ.` Պատվո լեգեոնի շքանշանի): 1844թ. վերադարձել է Ռուսաստան, արժանացել Գեղարվեստական ակադեմիայի ակադեմիկոսի կոչման (1847-ից` պրոֆեսոր էր, 1887թ` պատվավոր անդամ), նշանակվել է ծովային գլխավոր շտաբի գեղանկարիչ: 1845-ից մշտապես բնակվել է Թեոդոսիայում, ստեղծել է 1853-1856թթ. Ղրիմի պատերազմին նվիրված մի շարք մարտանկարներ, պաշարված Սևաստոպոլում բացել ցուցահանդես, ոգևորել, օգնել քաղաքի պաշտպաններին: Այվազովսկին ճանապարհորդել է Եվրոպայի, Մերձավոր Արևելքի, Աֆրիկայի երկրներում, եղել է ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանի ծայրամասերում, 1868թ.` Կովկասում: 1869թ. Թիֆլիսում բացել է հայ իրականության մեջ առաջին գեղարվեստական ցուցահանդեսը, ուր ներկայացրել է նաև կովկասյան բնանկարների շարքը («Գունիբ լեռան ամրոցը», «Դարիալի կիրճը», «Թիֆլիսի տեսարան» և այլն): Նյութապես օժանդակել է հույների, իտալացիների ազգային-ազատագրական պայքարին, Ռուսաստանի` 1891-1892թթ. սովյալներին, Գեղարվեստական ակադեմիայի աշակերտներին, բելոռուս չքավոր ուսանողներին: 1900թ. Սանկտ Պետերբուրգի Գեղարվեստի ակադեմիան հաստատել է Այվազովսկու անվան թոշակ: Նրան խորապես հուզել է սուլթանական Թուրքիայի բռնատիրական լծի տակ տառապող հայրենակիցների ճակատագիրը: Օգնել է հայկական ազգային կազմակերպություններին, դպրոցականներին, նվիրել նկարներ, բացել ցուցահանդեսներ: Փայփայել է տարբեր երկրներում ապրող հայ նկարիչներին մի ընդհանուր միության մեջ միավորելու գաղափարը: 1890-ական թթ. հայկական կոտորածների օրերին նկարել է «Հայերի ջարդը Տրապիզոնում 1895 թվին», «Նավերի բեռնումը», «Թուրքական նավերը Մարմարա ծովն են թափում հայերին» և այլ գործեր: 1898թ. այդ նկարաշարը ցուցադրել է Մոսկվայում: Կոտորածի թեմայով ստեղծել է գծանկարներ` «Եղբայրական օգնություն Թուրքիայում տուժած հայերին» ժողովածուի համար: Ապաստան է տվել, նյութապես օգնել կոտորածից Ղրիմ փախած հայ գաղթականներին: Ծննդավայրում բացել է պատկերասրահ (այժմ` իր անունով), Հնագիտական թանգարան, Գեղարվեստի դպրոց, գրադարան, համերգային դահլիճ, համագործակցել է նավահանգստի, երկաթգծի կառուցմանը, քաղաքի մերձակա բլուրների անտառապատմանը և այլն:
Այվազովսկին ստեղծել է շուրջ 6000 կտավ: Աշխատել է արագ, տեսողական վիթխարի հիշողությամբ: Բնությունն արտացոլել է մշտական շարժման և փոփոխության մեջ: Իր գլուխգործոցներով («Իններորդ ալիք», 1850թ, Ռուս. թանգարան, Լենինգրադ, «Սև ծովը», 1881թ., Տրետյակովյան պատկերասրահ, Մոսկվա, «Ալիքների մեջ», 1898, Այվազովսկու պատկերասրահ, Թեոդոսիա, «Փոթորիկ Նիսի ափերին», 1885թ, ՀԱՊ և այլն) ծովանկարչությունը ձերբազատել է սոսկ գեղեցիկ տեսարան ներկայացնելու միտումից:
Հույն ժողովրդի պայքարով ներշնչված, նրա փրկությանը նվիրված կտավներ վրձնած Այվազովսկին նույնը երազում էր և իր ժողովրդի համար` կապելով նրա ազատագրումը Ռուսաստանի հետ:
Հատկապես 1868թ. Անդրկովկասում ճամփորդելուց հետո Այվազովսկին վրձնել է հայկական թեմաներով տասնյակ կտավներ և դիմանկարներ: Թիֆլիսի կենցաղը, Սևանա լիճը, Արարատը ներկայացնող բնանկարներով նա սկիզբ է դրել և խթանել բնանկարչության զարգացմանը հայ կերպարվեստում: Այվազովսկին ստեղծել է Աստվածաշնչի ու հայոց պատմության կարևոր անցքերին նվիրված գործեր («Հայ ժողովրդի մկրտությունը», «Երդում, Վարդան զորավար», «Խրիմյան Հայրիկը Էջմիածնի շրջակայքում», «Բայրոնի այցը Ս.Ղազար կղզի», «Ադանայի ջարդը» և այլն): Ցավի ու ցասման արգասիք է վերջին անավարտ կտավը` «Թուրքական նավի պայթյունը» (1900թ):
Որպես բողոք` թուրքական կառավարության կազմակերպած հայերի կոտորածների, Այվազովսկին թուրքական կառավարությունից ստացած պարգևները կապել է շան վզին և այնուհետև դրանք նետել է ծովը:
Նրա խորհուրդներով են ստեղծագործել մի շարք ռուս և հայ բնանկարիչներ: Բնության հանդեպ պաշտամունքը, իր փայփայած հումանիստական, լուսավոր գաղափարները, պայքարի ու ազատասիրական ոգին, դրան զուգակցող ու քաղաքացիական կերպարը Այվազովսկուն դարձնում են իր դարի զավակը, բացառիկ անհատականություն: Մեծ ծովանկարիչը թաղված է Թեոդոսիայի Ս. Սարգիս հայկական եկեղեցու բակում: Շիրմաքարի մակագրությունը` «Մահկանացու ծնեալ անմահ զիւրն յիշատակ եթող», քաղված է Խորենացու «Հայոց պատմությունից»:
1987-ին Այվազովսկու արձանի համար կայացած մրցույթում Յ. Պետրոսյանը շահել էր առաջին մրցանակ: Դրամական միջոցներ չլինելու պատճառով արձանը ուշացումով «լույս աշխարհ» եկավ: Այսօր մայրաքաղաքի մյուս արձանների շարքում Այվազովսկու արձանն ունենալու համար արվեստագետները երախտապարտ կմնան արձանի հովանավորին` «Պրոմեթևս» ՓԲԸ նախագահ Սենիկ Գևորգյանին: Ի դեպ, նա երկրորդ արձանն է (Արամ Խաչատրյանի արձանից հետո) պարգևում քաղաքամայր Երևանին (Ա. Խանջյան, «Այվազովսկու արձանը Երևանում», «Ազգ», 1 մայիսի 2003):
Այվազովսկու արձանի բացման հանդիսավոր արարողությունը տեղի ունեցավ 2003թ. մայիսի 1-ին, Կամերային երաժշտության տան մոտ: Ներածական խոսք ասաց Երևանի քաղաքապետ Ռ. Նազարյանը: Այնուհետև խոսք ասացին Ռ. Շառոյանը (ՀՀ մշակույթի, երիտասարդության հարցերի և սպորտի նախարար), Կ. Աղամյանը (ՀՆՄ նախագահ): Արձանի հանդիսավոր բացումը կատարեցին Երևանի քաղաքապետ Ռ. Նազարյանը և Երևանի 1975-1985թթ. քաղաքապետ Մ. Մուրադյանը: Այնուհետև ելույթ ունեցավ Յուրի Բախշյանի անվան մանկական ֆիլհարմոնիայի պարային խումբը:
Արձանի նյութը` բրոնզ, գրանիտ, բարձրությունը` 3,5 մ, քաշը` մոտ 2 տոննա, ճարտարապետ` Ստեփան Քյուրքչյան, քանդակագործ` Յուրի Պետրոսյան:
Յուրի Պետրոսյանը ծնվել է 1941թ. Երևանում:
1961թ. ավարտել է Փ. Թերլեմեզյանի անվան ԵԳՈՒ-ն, իսկ 1966թ.` ԵԳԹԻ-ն: 1968-ից նկարիչների միության անդամ է: 1977թ. «Ամբոխները խելագարված» աշխատանքի համար արժանացել է երկրորդ, իսկ 1983թ. Արամ Խաչատրյանի հուշարձանի նախագծի մրցույթում՝ առաջին մրցանակի:
Նրա հայտնի գործերից են`
Հուշարձան՝ նվիրված ՀՄՊ-ում զոհված փշատավանցի մարտիկներին, կոփածո պղինձ, բարձրությունը` 4 մ, 1968թ., գ. Փշատավան, Արմավիրի մարզ, համահեղինակ` Ա.Շիրազ
«Բերք», բարձրաքանդակ, կոփածո պղինձ, բարձրությունը` 3 մ, 1972թ., գ. Քաղցրաշեն, Արտաշատի շրջան, համահեղինակ` Վ. Պետրոսյան, ճարտարապետ` Մ. Միքայելյան
Դեկորատիվ հարթաքանդակներ, տուֆ, 3x10 մ, 1,5x3 մ, 1975թ., Սևան քաղաքի մշակույթի տան շենքի ճեմասրահ, ճարտարապետ` Մ. Միքայելյան
«Կենաց ծառ», դեկորատիվ քանդակ, տրավերտին, 3x1x0,8 մ, 1977թ., Ռուժբախտ (Չեխոսլովակիա)
«Հին ու նոր թատրոններ», հարթաքանդակներ, բազալտ, 3x10 մ, 1984թ., Ա. Մռավյանի անվան դրամատիկական թատրոն (Գյումրի)
Նյութի աղբյուր՝ http://nakhshkaryan.blogspot.com/2013/07/blog-post_9576.html
Կայքում տեղ գտած մտքերն ու տեսակետները հեղինակի սեփականությունն են և կարող են չհամընկնել BlogNews.am-ի խմբագրության տեսակետների հետ:
print
Տպել