Պարոն Սուքիասյան, Ձեր` Հայաստան վերադարձը կարծես կրկին բարձրացրեց առանձնահատուկ հետաքրքրությունը Սուքիասյան անձի նկատմամբ: Ձեզ գրեթե ամեն օր կարելի է տեսնել տարբեր մարդկանց հետ քաղաքի կենտրոնում շրջելիս: Դժվա՞ր էր հայրենիքից երկար հեռու լինելը:
Ինչ-որ տեղ` իհարկե, դժվար էր հայրենիքից հեռու լինելը, բայց, հաշվի առնելով դրդապատճառները, հասկանում էի, որ միառժամանակ պետք է այս ամեն ինչից հեռու լինեմ: Բնականաբար, հայրենիքի կարոտը կար: Արտերկրում հայրենիքն այլ կերպ ես ընկալում, այն դառնում է այլ արժեք: Բայց, միեւնույն ժամանակ, հայրենիքն ամեն օր, ամեն ժամ ինձ հետ էր, երբ ես անընդմեջ զուգահեռներ էի անցկացնում եւ տեսնում, թե ինչ կարգի համակարգային խնդիրներ ունի մեր հայրենիքը, հատկապես, երբ համեմատում էի արեւմտյան պետությունների կամ ինստիտուտների հետ, քաղաքացիների մտածելակերպի հետ, իրենց կենցաղի ու ապրելակերպի հետ: Այդ ամենը տեսնելով` մարդու տրամադրությունն ընկնում է, քանի որ հասկանում ես` հեշտ լուծվող խնդիրները մեր հայրենիքում դեռ լուծված չեն: Այնտեղ ես շատ լավ միջավայրում եմ եղել, բազմաթիվ ընկերներ ունեմ, որոնց հետ մինչ օրս կապի մեջ եմ:
Պարոն Սուքիասյան, վերջին երկու նախագահական եւ Երեւան քաղաքի ընտրությունների ժամանակ որպես թեկնածու նաեւ Ձեր անունն էր շրջանառվում: Այնուամենայնիվ, այս պահին Դուք ակտիվ քաղաքականության մեջ չեք: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված, եւ արդյո՞ք քաղաքական ծրագրեր ունեք:
Ես միշտ էլ քաղաքականության հետ առնչվում եմ կամ քաղաքականության մեջ եմ որպես Խաչատուր Սուքիասյան: Մեծ ջանքեր են ինձնից պահանջվել, որպեսզի ես չասոցացվեմ որեւէ քաղաքական կուսակցության հետ եւ չլինեմ ազդեցության տակ: Բնականաբար, բացարձակ անկախ կոչվելն այնքանով, որքանով է, քանի որ աշխարհում մինչեւ անգամ անկախ պետություններ չկան, միշտ էլ, խնդիրներից ելնելով, այս կամ այն կերպ ինչ-որ բանից կախված են: Ես էլ նույնպես` նրանց նման: Աշխատել եմ այնպես լինի, որ կուսակցական պատկանելություն չունենամ, դա ինձ օգնում է ավելի անկեղծ լինել, որպեսզի ընդհանուր քաղաքական հասարակական գործառույթների մասին իմ կարծիքը չլինի կողմնապահ: Առաջարկներ հնչում են, ցանկացած հարց քննարկվում է, մենք ազատ ենք: Ինձ նույնիսկ գործող կուսակցություններն առաջարկում էին, որ ես ներգրավվեմ եւ դառնամ իրենց առաջնորդ, բայց հրաժարվել եմ: Չգիտեմ ինչու, իմ հաշվարկներով կարծում եմ, որ Հայաստանում քաղաքական համակարգը դեռ կայանալու տեղ շատ ունի: Միգուցե այդ խնդիրների կարգավորվելուց հետո նոր իմ նման մարդկանց մուտքը հնարավոր եւ առավել ընկալելի կամ արդյունավետ կլինի: Այս պահին կարծում եմ` քաղաքական համակարգի փոփոխության խնդիր կա: Միգուցե այդ փոփոխությունը step by step (քայլ առ քայլ) ստացվի կամ ինչ-ինչ ճգնաժամի, կամ գիտակցության բարձրացման արդյունքում, բայց դա անխուսափելի է:
Վերջերս հաճախ հանդես եք գալիս տնտեսական վերլուծություններով եւ կանխատեսումներով: Ձեր կողմից առաջ քաշված առաջարկություններից հատկապես կարելի է առանձնացնել «Արմենիզացիան»: Կխնդրեմ ներկայացնեք, թե ինչ է դա, ինքանով է այն իրատեսական, եւ արդյո՞ք հայ գործարարներն արձագանքել են այդ առաջարկին:
Նախ ասեմ, որ շատ ուրախ եմ, որ սպասումներս գերազանցվեցին, քանի որ չէի սպասում, որ այդքան արագ եւ լայն ընկալում կլինի: Ես համաձայն չեմ այն մտքին, որ հասարակությունը պասիվ է, իներտ է, եւ սա վառ ապացույց էր: Մարդիկ լավ ընկալեցին այն զարգացման ձեւը, տեսակետը, որ ես ներկայացրի: Կարծում եմ` անունը նույնպես մարդկանց հիշողության մեջ շուտ ամրապնդվեց` «Արմենիզացիա»: Հակիրճ կբնութագրեմ նրանց համար, ովքեր դեռ առիթ չեն ունեցել լսել: Հայաստանն ունի x ներմուծման եւ y արտահանման համակարգ: Ես ուզում եմ, որ ներմուծվող ապրանքների ծավալի x տոկոսն իրականացնի Հայաստանի արդյունաբերությունը: Իրականացնելու արդյունքում մեր արտահանում եւ ներմուծում saldo-ն իմ առաջարկի արդյունքում, եթե հետեւողական լինենք մինչեւ տրամաբանական ավարտը, օրենսդրական նախաձեռնություններով, փոփոխություններով, օրենքի կատարմամբ, այդ հատվածի համար մաքսայինի նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու միջոցով, հնարավոր է, որ այդ saldo-ն` տարբերությունը, մոտեցնենք: Սա է «Արմենիզացիան»: Դրա արդյունքում, եթե այդպիսի կազմակերպությունները կարողանան Հայաստանում իրացնել իրենց արտադրության 50, 60, 70 տոկոսը, մի փոքր մաս էլ կսկսեն արտահանել: Եվ սա ոչ թե իրատեսական է, այլ ուշացած է, պետք է վաղուց արդեն արված լիներ: Շատերը դա արդեն գիտակցում են: Կարծում եմ` Էկոնոմիկայի նախարարությունը շատ բաներ ունի անելու, օրենքների կարգավորման ոչ առեւտրային կազմակերպությունը շատ անելիքներ ունի, պետք է ուշադրություն դարձնել, կազմել մրցունակ արտադրանքների փաթեթ եւ աշխատել:
Վերջերս հարցազրույցներից մեկի ժամանակ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանին անվանեցիք բարեփոխիչ: Երկրի տնտեսական վիճակից դժգոհ հասարակության մեջ Ձեր այդ արտահայտությունը տարակուսանքի տեղիք տվեց: Դուք իսկապե՞ս կարծում եք, որ վարչապետը լավն է, ուղղակի նրան թույլ չեն տալիս աշխատել, թե՞ դա նրա գիտելիքների որակումն էր:
Եվ նրան թույլ չեն տալիս աշխատել, եւ իրոք իր գիտելիքների, անցած ճանապարհի գնահատականն էր դա: Նրա հետ մենք տասը տարուց ավելի առնչվել ենք բանկային համակարգում, գիտելիքների որակման առումով ես էդպես եմ կարծում: Երկուսն էլ Դուք շատ խելոք ձեւով Ձեր հարցի մեջ ներառել էիք:
Չնայած քաղաքական հետապնդման ժամանակահատվածում Դուք եւ Ձեր ընտանիքը բավականին կորուստներ կրեցիք, ինչպես, օրինակ, Ձեր ստեղծած եւ միջազգային մակարդակի բարձրացրած «Բջնի» եւ «Նոյ» ջրերը, սակայն նույնիսկ այդ ամենից հետո կարողացաք ռեաբիլիտացվել: Այսօր Ձեր ընտանիքին պատկանող «ՀայԷկոնոմ» բանկը Հայաստանի առաջատար բանկերից է, «Սիլ ինշուրանսն» էլ ապահովագրական ընկերությունների առաջատարներից է, օր օրի զարգանում է inlobby ընկերությունը: Ո՞րն է Ձեր ընտանեկան բիզնեսի հաջողության գաղտնիքը:
Ժամանակին, քանի որ հիմնադիրը ես եմ եղել, երբ սկսում էի այդ բիզնես գործունեությունը դեռեւս գորբաչովյան ժամանակաշրջանում, իմ եղբայրները տարիքով ավելի փոքր էին: Նրանք սկսեցին ինձ հետ աշխատել ավելի ուշ: Ես հիշում եմ, երբ փոքր եղբորս համար առաջին անգամ մասնաբաժին էինք ձեռք բերել, եւ ինքն արդեն դրամներ էր վաստակել, եղբայրներիցս մեկը հարցրեց, թե ինչ անի այդ գումարը, ասացի` պահեք, կմեծանա, կտաք իրեն: Մեր տանը բաժանումն այդպես էր, գումար վաստակենք, աշխատենք, ինչ-որ բան ստեղծենք, գործունեություն ծավալենք բոլորիս համար, ոչ թե միայն ինձ համար: Իմ եղբայրները հենց առաջին օրվանից, երիտասարդ տարիքից իմ կողքին են եղել: Ես միշտ մտածել եմ, որ իմ ամբողջ մեծ ընտանիքն ինձ հետ հավասար պետք է զարգանա, ես էլ, որպես իրենց մեծ առաջնորդ, այսինքն` սկզբում հայրս էր, նրանից հետո էլ ես եմ շարունակում նրա գործը: Գաղտնիքը, կարծում եմ, նա է, որ դեռ սովետական ժամանակները, երբ ես արդեն բարձր պաշտոններ էի զբաղեցնում, ում վստահում էի աշխատանքը, գուցե վիճեի, խորհուրդներ տայի, չհամաձայնեի, բայց վերջում, միեւնույն է, միշտ ասում էի` որոշում կայացնողը դու ես, ասում էի` ես իմ կարծիքներն արտահայտում եմ, դու ուզում ես, գնա, գլուխդ տուր պատով, մտածի, չարչարվի, բայց որոշում կայացրու: Նույնը կադրային քաղաքականության առումով, միշտ թույլ եմ տվել, որ ղեկավարն ինքն ընտրի, թե ում հետ է ուզում աշխատել:
Միեւնույն ժամանակ անընդհատ շեշտվում է, որ Ձեր ընտանեկան բիզնեսը նախկին իշխանությունների հովանավորությունն է վայելել, եւ դրանով է պայմանավորված Ձեր բիզնեսի վերելքը:
Դա բամբասանքների շարքից է: Նույնիսկ եթե բամբասանք չհամարենք, առաջին հայացքից, անկախ Հայաստանի պատմության առաջին տարիներին, քանի որ ես արդեն բարձր պաշտոններ էի զբաղեցրել միութենական նշանակության գործարանում, մարդիկ, ովքեր ինձ ճանաչում են, գիտեն, թե ես ինչ հնարավորություններ ունեի, եւ երբ սեփականաշնորհումները սկսվեցին, մենք ակտիվություն ցուցաբերեցինք, սկսեցին նման մտքեր: Ես ոչ մեկից չեմ նեղանում, որովհետեւ տենց էլ պետք է լիներ: Նոր կայացող պետություն, նոր սեփականաշնորհումներ, բայց ես շատ ուրախ կլինեի, եւ ամենալավ ապացույցը կլիներ, եթե լրագրողներից մեկը կարողանա վերականգնել այդ ժամանակվա մեր մասնակցությունը` փաստաթղթային հիմնավորումներ, ապացույցներ, ի վերջո պարզաբանել, թե մենք ով ենք եղել եւ ինչ ենք արել, այլապես մնացածը բամբասանքների մակարդակ է: Ես անկեղծ, հպարտ կխոնարհվեի, եթե տենց լրագրող հայտնվեր, որ արխիվների միջից հաներ ապացույցները եւ լուսաբաներ: Մենք կայացած էինք: Դրա կարիքը չկար, որ մեզ օգնեին կամ չօգնեին: Բնականաբար, ինչ-որ հարաբերություններ եղել են: Այդ ժամանակ իշխանությունը գոնե չնչին հնարավորություններով մարդ էր ման գալիս, որ մի բան ստեղծեին, կայացնեին: Ամեն ինչ փլուզված էր: Նաեւ երկրորդ եւ երրորդ իշխանությունները, մարդիկ էին ման գալիս, որ գային ներդրում անեին: Հիմա եթե ներդրում անողը մենք ենք եղել, մեր ունեցվածքի հաշվին, ի՞նչ վատ բան ենք արել:
Հայտնի է Ձեր բարեկամությունը Վանո Սիրադեղյանի հետ, վերջին տարիներին մի շարք ակցիաներ եղան Սիրադեղյանին վերադարձնելու նպատակով: Դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում Վանո Սիրադեղյանի խնդրի լուծումը: Չե՞ք փորձել Ձեր անձնական նախաձեռնությամբ լուծել այդ հարցը:
Այդ նախաձեռնությունները սիրողական մակարդակի էին: Հարցն ավելի խորքային է: Իհարկե, ես ինքս իմ անձով ամեն ինչ կանեմ, բայց, կարծում եմ, մտավորականների մի մեծ հատված նույնպես պետք է մասնակցություն ունենա, նրանք պետք է հայտնեն իրենց վերաբերմունքը, կարծիքը: Խնդիրը պետք է մի քիչ ավելի քաղաքացիական բնույթ կրի: Ես ինքս էլ եմ այդ քաղաքացիական բնույթի կողմնակից, եւ ինքս էլ կարող եմ այդ մարդկանց շարքը լրացնել, գուցե փոքր-ինչ ավելի պարտավորություններով: Պետք է սկսենք խոսել մասնագետների հետ` իրավական դաշտում, քաղաքացիական, քաղաքական, միաժամանակ մի քանի կոմպոնենտ է պետք:
Ի՞նչ պաշտոնի առաջարկի կհամաձայնեիք: Ասում են` իշխանությունը կադրերի դեֆիցիտ ունի, որեւէ ակնարկ կամ առաջարկ հնչե՞լ է Ձեզ` զբաղեցնելու այս կամ այն պաշտոնը, որեւէ ձեւով Ձեր մասնակցությունը բերելու երկիրն այս վիճակից հանելու գործին:
Պաշտոն զբաղեցնելուն, քաղաքական պատկանելություն ունենալուն ես մի քանի անգամ ավելի կգերադասեմ ազատ կյանքը: Ես կուզենամ ինքս ինչ-որ համակարգեր ստեղծել: Իսկ այսօրվա քաղաքական համակարգի մեջ չեմ կարծում, որ կարելի է որեւէ բան անել էնպես, ինչպես ուզում կամ պատկերացնում ես: Այդ պատճառով այդ թեման ինձ համար փակված է:
Հասարակության գիտակցության մեջ կա ինտելեկտուալ բիզնեսմենի եւ անկիրթ օլիգարխի կերպարների ընկալում: Ձեզ առաջին խմբին են դասում, ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
Երեւի 20 տարվա պատմությամբ:
Զրուցեց Մարիամ Մարգարյանը
