Սերը դա մի հնարավորություն է երկուսով միաժամանակ նայելու անհրաժեշտ ուղղությամբ, որպիսզի ճանապարհը լինի միաձույլ, այլ ոչ թե ճակատագրի հարվածից բաժանվի մասերի:
Ս. Ումառ
Լքված խաչքարեր
* * *
- Կանգնեցրու այստեղ, այսքան տարի Գլենդելում ես ու դեռ Գեղեցկության սրահների տեղերը չես կարողանում սովորել:
Նայեց կնոջը:
- Իսկ ինչ ունես այնտեղ անելու, տեսքդ լավն է:
- Ուրեմն իմ եղունգի կոտրվելը քո համար ոչինչ է: Իսկ մազերս, համ էլ դա քո փողով չէ, ինչու ավելորդ անհանգստանալ:
- Իսկ ինչ տարբերություն իմն են թե քոնը:
- Սա Ամերիկան է, Հայաստանը չէ, դու միշտ մոռանում ես: Մեքենան իմն է, տունը նույնպես: Ապրում ենք հայրիկիս փողերով: Քեզնից ոչինչ չենք պահանջում, հանգիստ ապրիր էլի, ինչ ես ուզում:
- Ես ուզում եմ մարդավարի, հասկացիր…
- Վերջացրու, մարդավարի…Քեզ ով էր խնդրել այդքան դրամ ծախսել ու քարի վրա նկարի պատվեր տալ պարոն Կարպիսին, հայրիկս այնպես էր բարկացել քո վրա:
- Բայց ես քո մայրիկի համար էի ցանկանում, քո մոր նկարն եմ պատվիրել:
- Դու գիտես, որ այդքան գումար ծախսելուց հետո չթույլատրեցին գերեզմանին նկար կպցնել: Չէ որ ոչ մեկի վրա չկա նկար:
- Իսկ այդ Կարպիսը չգիտեր:
- Գիտեր, բայց դրամ աշխատեց: Հո չէր հրաժարվելո՞ւ: Մեկ էլ քեզ խնդրում եմ, տանը խունկ չվառել, հարևանները բողոքում են, հատկապես վերևի չինացին: Ամբողջ շենքով մեկ հոտ ես գցել:
- Մեռելոց էր երեկ, ինձ արգելեցիք գերեզմաններ գնալու…
Կորեք դուք էլ, ձեր Ամերիկան էլ, հայրդ էլ, Կարպիսն էլ…ես ձեր…
- Կարող ես վերադառնալ հայրենիք, քեզ պահող չկա, ուզում ես: Միևնույն է մեր հարաբերությունները կարծես…
* * *
Գերեզմանոցը նման էր իրեն՝ լուռ, խորհրդավոր:
Թանգարանային նմուշների նման իրար հաջորդող վաղուց այցելու չտեսած շիրմաքարերը կարծես ականջիդ շշնջում են.
<Մի անցիր անտարբեր, մոտեցիր, գլուխ խոնարհիր, վաղուց մեզ չեն մոտեցել, մեզ լքյալ ենք համարում, լքված մեզ այցելողներից…
Մեզ այցելողները միգուցե լքել են Հայրենիքն ու հիմա մենք կարոտ խնկահոտին, կանչում ենք ամեն մի անցնողի ու երանի տալիս այն շիրիմներին, որոնց այցելում են:
Մի անցիր անտարբեր, մեզ էլ մոտեցիր… >
Արդեն երկու ժամ կլինի, որ փնտրում եմ ու չեմ գտնում Նրա գերեզմանը:
Լավ հիշում եմ որ, ձախ թեքվելիս կար մի նստած արձան, որին հաջորդում էր բարձր քարի վրա քանդակած մի գլուխ՝ ձյան տակ էր մնացել, սառել մահացել:
Գերեզմանատան ճամփաբաժանի մոտ մի կին է կանգնած, արևից վառված դեմքով, անխնամ շորերով, ձեռքերը հողոտ:
Միգուցե աղքատ է, փող է հավաքում:
Միգուցե աշխատողներից է, ու կարող է հիշել, ի՞նչ իմանաս, ուրիշ տարբերակ չունեմ:
- Մայրիկ, կարո՞ղ է Սոնայի գերեզմանի տեղն իմանաս, չեմ գտնում, վաղուց այստեղ չեմ եղել:
- Սոնա՞, ինչից է մահացել, քո տարիքի՞ն էր:
- Հա, իմ տարիքին, գազից է խեղվել, հարսանիքից մի քանի օր առաջ:
Ձեռքս տանում եմ գրպանս, գիտեմ, որ մանր դրամ ունեմ:
Հեռախոսի զանգը ընդհատում է մտքերս:
Բայց իմ ՛՛զանգը՛՛ չէ:
Կինն իր բազմաթիվ շրջազգեստները ետ տալով հանում է կարմիր գույնի բացովի մի Samsung հեռախոս:
- Ախչի Մարիամ, վերջացրեցի՞ր, ավելն առ ու արի, ես ներքևի խաչմերուկում եմ:
Ձեռքս հանում եմ գրպանիցս:
- Տղա ջան ընտանիքո՞վ են մահացել, թե…
- Չէ, մենակ, գազից, լոգարանում: Տաս տարի առաջ էր: Այս կողմերում պետք է լինի, այ այս արձանը հիշում եմ:
Ձեռքով ցույց եմ տալիս նստած քանդակին:
- Որ այսքան տարի չես եղել, չես գտնի, իզուր ես ման գալիս, ծաղիկներդ լավն են, թանկանոց, դիր մի որևե գերեզմանի ու…ի՞նչ տարբերություն:
- Այստեղ չէի, Ամերիկայից եմ:
- Դե մի 20 դոլար տայիր, Ռոզան իրա դավթարներում կգտներ ու ցույց կտար տեղը:
- Ասացին այսօր չի լինելու:
Հեռվից նկատեցի ծուխ:
Խնկահոտը սկսեց տարածվել:
- Նոր մի բաձա էլ իրա կնգա գերեզմանն էր ման գալիս, էս ինչ երկիրա դառե՞լ այ մարդ, մա՞րդ էլ կնգա գերեզմանը կորցնի:
Գնացի դեպի խնկահոտը:
Մի անխնամ գերեզմանին ծուխ էր ու սևազգեստ մի կին:
Մոտեցա, առանց նրան նայելու ծաղիկներս դրեցի գերեզմանաթմբի վրա:
Կարծես չի նկատում:
Հայացքը գամված շիրմաթմբին արտասվում է:
- Կոտրիր ծաղիկների գլուխները, թե չէ այստեղի աշխատող կանայք կտանեն վերավաճառելու:
Երեկվա իմ բերած ծաղիկներից հետք անգամ չկա: Ընկերների՞ց ես, չեմ կարողանում քեզ հիշել:
- Ոչ, չեմ ճանաչում, ուղղակի չգտա փնտրածս գերեզմանը, դե՞…
Դիմագծերը նուրբ են, համաչափ:
Դողացող մատներով կոտրում եմ ծաղիկների գլուխներն ու ակամա հիշում աշխատող կնոջ կարմիր հեռախոսը:
- Ձեր ի՞նչն էր, կներեք:
- Ամուսինս, գնաց, իր հետ տանելով իմ կյանքը, արդեն երկու տարի է այստեղի ամեն շաբաթվա այցելուներից եմ դարձել:
Խունկ եմ գցում ամանի մեջ:
- Կարո՞ղ է պատհմամբ իմանաք Սոնայի գերեզմանը, գազից է խեղդվել…
- Այն կողմը մի գերեզման կա, ես այդ ճանապարհով եմ միշտ գալիս, կարծեմ Սոնա է գրված վրան, կոտրված խաչքարով, առանց նկար, միգուցե…
* * *
Գերեզմանն անխնամ է, ցուցանակը ժանգոտված, չնայած կարդացվում է անուն ազգանունն ու մահվան տարեթիվը:
՛՛Մուրադյան Սոնա Սահակի
1965 – 1990 թ.թ՛՛
Կոտրված խաչքարն էլ թեքվել է մի կողմ:
Հարևան գերեզմանից մի ալյումինե կաթսա գտա, ծակ:
Յասամանի չորացած ճյուղերը պոկեցի ու փորձեցի վառել:
Ստացվեց:
Սոնա:
Առաջին սերը դա ոչ առաջին ոչ էլ վերջին սերն է: Դա այն միակ սերն է որի մեջ մենք ներարկում ենք մեր ամեն մի մասնիկ, մեզ լիովին, մեր հոգին, նպատակներն ու ցանկությունները:
Առաջին սիրո ավարտից կարծես դատարկվում ենք ու դառնում բացարձակ միայնակ:
Դառնում լքված:
Դառնում ենք աշնան մի տխուր գիշեր, տարածվում ինչ որ տարածության մեջ:
Բոլոր փողոցները դառնում են դատարկ ու մութ:
Աչքերդ դատարկ սկսում ես երկնքում փնտրել հարազատ աչքեր:
Շուրթերդ սառչում են կարծես համբուրել են սառած քարեր ու դողում են սպասումից:
Կգտնե՞ս…
Կգա՞ս…
Կվերադառնա՞ս…
Դա կյանքում չի մոռացվում:
Յասամանի չորացած ճյուղերը մահվան լռության մեջ ճարճատում են:
Հանեցի խունկն ու լցրեցի կրակի վրա:
Ուրոգվայահայ քահանայի տված խունկն ուրիշ բուրմունք ուներ:
Ծուխ տարածվեց:
Նստեցի մի քարի ու սպասում եմ…
Ո՞ւմ:
Ինչի՞:
Մինչև վերջանա խնկահո՞տը:
Ինչո՞ւ համար:
Այդպես է ընդունված երևի:
Երբ վառում էի ծխախոտս ոտնաձայներ լսեցի:
Ձեռքերը կրծքին ծալած զգույշ մոտենում էր սևազգեստ այն կինը:
Մոտեցավ հողաթմբին, ձեռքերն ազատեց կրծքից ու հողաթմբին անկանոն թափվեցին գլուխները պոկած իմ ծաղիկները:
Լուռ կռացավ, առանց իմ կողմը նայելու, սկսեց կանոնավոր դասավորել հողաթմբով մեկ:
Հետո ծնկների վրա գլուխը կախ լուռ նայում էր ծաղիկներին, կամ հողաթմբին:
Թափանցիկ հախճապակու նման մի արցունքի կաթիլ ընկավ գերեզմանին:
Վեր կացավ, մոտեցավ, նստեց նույն քարի վրա՝ կողքս:
- Մի հատ էլ ինձ տուր ծխեմ, ծխող չեմ, բայց չգիտեմ ինչու հանկարծ ցանկացա:
Մեկնեցի:
Ծխախոտի ծուխը խառնվում էր խնկածխին ու բարձրանում վեր:
Երկար մուգ գույնի մազեր:
Սև շրջազգեստն ու գլխի կապած շորը թաքցնում էին աչքերում կուտակված կայծերի դուրս բռնկման ուժը:
Ի՞նչ հոգնածություն կա աչքերում թաքնված, բայց միգուցե սխալվո՞ւմ եմ, ոչ թե հոգնածություն այլ տխուր լինելու սովորություն:
- Ծխախոտդ այրվել է, ֆիլտրին ես հասել, մատներդ կայրվեն:
Վաղուց չլսված հոգատար ձայն:
Միգուցե ցանկանում է որ ձեռքս ազատվի ու գրկի իրեն, այստե՞ղ, այս լքված խաչքարի ներկայությա՞մբ:
Աչքերը լցված են:
Աստված իմ, ի՞նչ կարող է անել սևազգեստը նման հաճելի արտաքին ունեցողին:
Ինչպե՞ս կարող է հայացքում ներարկել այդքան ցավ ու վիշտ:
Ձեռքս գցեցի ուսին:
Գլուխը հենեց իմ ուսին ու հեծկլտոցն ավելացավ:
Քիչ այն կողմ թփերի ետևից լսվեց մի ձայն:
- Մեղա քեզ Աստված, գերեզմանոցն էլ են վերածել ժամադրավայրի:
Ախչի Մարիամ, էս կողմն արի, ջարդված խաչքարի կողմը…
Սկսվում էր աշնան մի նոր օր:
Աշուն որ վերափոխվել էր գարնան զգացմունքի:
Աշնան ցուրտ վերմակը գրկել էր շրջապատը:
Մի նոր օր էր ու շատ նման այն աշնան օրվան, երբ աչքերիս առաջ առաջին անգամ երևաց կոտրված խաչքարը:
Երբ առաջին անգամ դատարկության մեջ զգացի քո կոտրված սիրտի անհույս թփթփոցը:
Երբ իմ սիրտն էլ սկսեց քոնի հետ համաչափ, դանդաղ կծկվել ու սպասել հերթական զարկին:
Պատշգամբում կինն էր կանգնած, հայացքն ուղղած երկնքին:
Երկինքն արդեն օտար էր իսկ իր հարազատը դեռ քնած էր ու չէր կասկածում, որ երկնքին նայելուց առաջ կնոջ շուրթերն անպայման հպվելու են իր աչքերին ու շշնջալու.
Չանցնես անտարբեր, աչքերս քեզ են սպասել, գտել:
Չլքես երբեք, դա շատ ցավոտ է:
Չէ՞ որ դու գիտես ցավը տանջվողի:
