Գիշերն Արարչի կողմից ստեղծած այն երևույթն է, որ հնարավորություն է տալիս մեր գիտակցությանը հրաշագործ երազներում հանգստանալու:
Գիշերն է ընդունակ հանգստացնելու մարմինն ու գիտակցությունը՝ պատրաստելով հաջորդ օրվան:
Գիշերն է, որ կարող է շուռ տալ ամեն ինչ, ստիպել գիտակցությանը դառնալու անկարող:
Գիշերն է, որ կարող է լուսավորել մեր հոգին մթան մեջ:
Գիշերը…
* * *
Մթան մեջ կարծես բացի նրա դեմքից ոչինչ չէր երևում:
Լուսավոր, ժպիտը դեմքին, արևահամ մազերով ու կանչող աչքերով:
Աչքերի առաջ ձայնի արագությամբ անցավ երեկվա պատկերը, երբ նվագելուց հետո բեմից իջավ ցած ու մոտենալով լրագրողուհիների համար առանձնացված առաջին շարքում նստած աղջկան` անխոս համբուրեց շուրթերը:
Ամբողջ նվագի ընթացքում նա նայում էր իրեն: Արտասվում, հետո կարծես ժպտում…
Դալիճում կարծես միայն նա էր, որ հասկանում էր նվագող տղային:
Համերգը կազմակերպված էր գիշերօթիկ երաժշտական դպրոցի շրջանավարտների համար:
Բեմից իջնելու պահին ամբողջ դահլիճը ցնծում էր մինչև այն պահը, երբ տղան մոտեցավ աղջկան:
Համբուրելուց հետո դահլիճում տիրեց մեռելային լռություն:
Աղջկա կողքը նստած կինը վեր թռավ տեղից ու ապտակեց տղային:
- Անտեր սրիկա, քո համար եմ մեծացրե՞լ…
Դեղձի կորիզի նման դեմք ունեցող երաժշտական գիշերօթիկի տնօրենի կատաղությանը չափ չկար:
- Դու ի՞նչ է, քեզ Պագանինի՞ զգացիր, դո´ւ հասկանո՞ւմ ես թե ի՞նչ արեցիր: Վե´րջ, դո´ւ վաղվանից հեռացված ես, կորի´ր գրողի ծոցը:
Քանի անգամ եմ աչք փակել քո արածների վրա: Եթե դու մեր ամենալավ ջութակահարն ես, դա դեռ քեզ իրավունք չի տալիս խայտառակելու դպրոցն ու դնելու մեզ այս վիճակում:
- Բայց ես ոչ ոք չունեմ, ես ո՞ւր պետք է գնամ…
- Կգնաս հորեղբորդ տո´ւն, ինչպես որ քեզ բերել է այստեղ տաս տարի առաջ, այնպես էլ թող…
- Հորեղբայրս արդեն երկու տարի է մահացել է:
- Կգնաս հորեղբորդ կնոջ մոտ, ուրիշ քեզ ասելու բա´ն չունեմ, հեռացի´ր, այսօր այստեղ քո վերջին գիշերն է:
- Դա պատահական չէր, մենք սիրում ենք իրար: Հանդիպում ենք արդեն ութ ամիս:
- Հիմար-հիմար մի´ խոսիր, դու գիշերօթիկի սան, նա `Կրթության փոխնախարարի աղջիկ, ի՞նչ սիրո մասին ես խոսում:
- Բայց տիկին Սանթրոսյան, դուք մեզ գրականություն եք դասավանդել, սովորեցրել ապրել հերոսների կյանքով:
- Գրականությունը գիտություն չէ, որ քեզ սովորեցնի, թե ինչպես ապրել, այլ տեղեկատվություն է, թե ինչպես պետք էր անել կամ չանել անցյալում:
Գիշեր…
Միթե պետք էր, որ հիմա զրուցակիցս լիներ մութը:
Աստվա´ծ իմ, պահպանի´ր նրան: Ես ուրիշ ոչինչ քեզնից չեմ ուզում:
Դու գիտես, որ ես հաճախ չեմ քեզնից որևէ բան խնդրում:
Թող նրա մոտ ամեն ինչ լավ լինի:
Գիշեր…
Ինչ լավ է մութը, որ չեն երևում արցունքներս:
Ոչինչ չի երևում, բայց կա ձայն` գիշերվա ձայնը:
Ու ձայնը փաթաթվում է ականջներիդ, իջնում ամբողջ ամբողջ մարմնով, լցվում ներս ու ուտում է քեզ ներսից...
«Եթե ցանկություն կա համբուրելու մարդուն, համբուրիր շուրթերը:
Կարևոր չէ դա հրաժեշտի համբույր է, թե՞ ուղղակի հենց այնպես:
Կարևորը, որ հետո կարող է էլ չլինել նման առիթ:
Այնժամ դու կափսոսաս, որ չես համբուրել, երբ Նա կողքիդ էր ու չէր պատրաստվում հեռանալ:
Կարևոր չէ նա տղամարդ է, թե՞ կին, կարևորը, որ Թանկագին մարդ է քո համար, մնացածը մանրուքներ են::
Բաց մի թող ոչ մի վայրկյան նրան ցույց տալու թե ինչքան կարևոր է նա քեզ համար:
Հիմարություն է վախենալ թանկագին մարդուն հաճելին պարգևելուց:
Համբուրիր, մի´ վախեցիր, նա նույն կերպ կպատասխանի քեզ, եթե ոչ միանգամից, ապա ինչ որ մի ժամանակ, բայց անպայման կպատասխանի…»
Գիշեր…
* * *
- Հեռախոսդ դիր սեղանին ու անցիր քո սենյակ:
Մոր ձայնը տիրական էր: Անառարկելի կատարման:
- Մա´մ, հեռախոսն ի՞նչ կապ ունի…
- Չլսեմ ձայնդ, հորդ ի՞նչ պատասխան ենք տալու, խայտառակվեցինք…
- Ի՞նչ պարտադիր է իմանա, չէ՞ որ մենք կանայք…
- Ինչպես թե՞ կանայք, այդ ինչե՞ր ես խոսում, դո՞ւ ինչ է նրա հետ…
- Այո, արդեն մեկ ամիս կլինի:
Ապտակը շառաչեց:
Մայրն երկու ափերով բռնած դեմքն արտասվում էր:
- Աստված իմ, միթե այդքան զբաղված էիր այլ գործերով, որ չկարողացար հետևել նրան, չկարողացար պահպանել: Ի՞նչ պետք է անեմ ես հիմա, ի՞նչ եմ պատասխանելու ինքս ինձ:
… Վերմակը քաշած գլխին արտասվում էր:
Վերմակի տաք մութ է, ոչինչ չի երևում, թերևս միայն նրա դեմքն ու ձեռքին բռնած ջութակը:
Իսկ աչքերը.. տաք կաթիլների պես շոյանք արտահայտող ու միանգամից փոխվելով մի սուր հարվածի կրծքավանդակիդ, հետո նորից հանգիստ ու լուռ ինչպես մայիսյան մի երեկո:
Միշտ ցանկալի ձեռքերը` օդի նման անհրաժեշտ, որ կարծես ճակատագրի մեծագույն պարգևներ լինեն:
Տաք այդ ափերը կրծքերիս վրա ավելի լավ են քան սառը ծակոցները հատկապես կրծքիս ձախ մասում:
Սեղմիր ափերիդ մեջ քո առաջին «մեղքը» կյանքում ` կրծքերս:
Մութը…
- …, դու ի՞նչ է նրա հետ…
- Այո, արդեն մեկ ամիս կլինի:
Սուտն արցունքի կաթիլների տեսքով դուրս փախավ աչքերից ու թրջեց բարձը:
Ինչո՞ւ խաբեցի, ինչո՞ւ:
Ի՞նչ եմ արել…
Հիմա ի՞նչ է լինելու նրա հետ, ինձ հետ:
Հայրս կոչնչացնի նրան:
Մութը ծղրտաց վերմակի տակ:
- Քե´զ են կանչում, չե՞ս լսում:
Սենյակից լսվեց հոր ձայնը:
- Մինչև հիմա որտե՞ղ էին քո աչքերը, ինչո՞վ էիր զբաղված, ինչո՞ւ չկարողացար…
- Գուրգեն իմ մտքով երբեք չի անցել…
- Երբ տասնվեց տարի առաջ մանկատնից վերցրեցինք նրան ես քեզ դեռ այն ժամանակ զգուշացրեցի, որ չգիտենք ինչ գեներ ունի, ո՞վ է մայրը, հայրը, իսկ դո՞ւ… կսպանեմ քեզ էլ նրան էլ, կանչի´ր այստեղ:
- Խնդրում եմ, կամաց, կլսի, այսքան տարի նման խոսակցություն չի եղել:
- Կանչիր, թե չէ…
Սենյակ մտավ ճմրթած շորերով, քանի որ առանց հանվելու էր պառկել:
Ուղիղ նայեց հոր աչքերին:
- Ինչ որ մայրդ պատմեց ճի՞շտ է:
- Ճիշտ է, - ստեց ու հպարտ էր իր ստով:
- Անառա´կ, դու աղտոտում ես իմ անունը, իմ այսքան տարվա տանջանքը…
- Միգուցե դու ի՞նքդ ես աղտոտում քո Նունե քարտուղարուհիով, որ համարյա իմ հասակակիցն է:
Չհասցրեց ավարտել, երբ հոր բռուցքը դիպավ բերանին:
Մայրն անգիտակից ընկավ հատակին:
Բերանից արյունը սկսեց կաթալ հատակին ընկած մոր շորի վրա:
Կռացավ, արյունոտ բերանով համբուրեց մորը:
- Դո´ւրս իմ տանից, դո´ւրս…
- Կգնամ, միայն շորերս հավաքեմ:
- Դո´ւ ոչինչ չունես, ի՞նչ շորեր, անզգա´մ, դո´ւրս…
* * *
Հնարավոր է սիրել դժբախտ մարդկանց… նրանց հետ հեշտ է:
Օգնեցիր և վերջ: Դե ասենք տվեցիր ողորմություն, կամ կերակրեցիր: Կամ տվեցիր արդեն քեզ անպետք մի շոր:
Դժբախտին կերջանկացնես մի քիչ և վերջ:
Դժբախտներին սիրում են հանուն իրենց, կամ ավելի ճիշտ Աստծո մոտ գթառատ երևալու համար:
Այդպես հաճախ է պատահում:
Դա սեր չէ, դա գթասրտություն է, բայց դա էլ է անհրաժեշտ մարդուն:
Աշխարհում շատ է դաժանությունը, իսկ գթությունը քիչ:
Հակառակն անելու համար մարդն անզոր է:
* * *
Բարձրացավ տեղից:
Թևքով մաքրեց բերանն ու ուղղվեց դեպի դուռը:
Հայրը մեջքով շրջված դեպի սենյակը, դեմքով դեպի պատուհանը` ծխում էր:
Միգուցե չէ՞ր ցանկանում ցույց տալ արցունքները, ով գիտե…
* * *
Կան մարդիկ սառն անձրևի հոգով, որոնց հետ շոգ եղանակին հաճելի է:
Ուզում ես վայելել անվերջ:
Կան մարդիկ փոթորկի հոգով – խցկվում են քո կյանք, շրջում են քեզ ոտքից գլուխ:
Ինչպես անսպասելի հայտնվում, այնպես էլ անսպասելի անհետանում են քո կյանքից:
Կան մարդիկ արևի հոգով: Նրանց հետ միշտ և ամեն տեղ…
Կան մարդիկ ցավի հոգով: Նրանց պոկել քեզնից ցավոտ է, բայց դե ներկայությունն էլ ցավալի ծանր:
* * *
Կյանքը խաղատուն է:
Ամենահուզիչ ու հետաքրքիր խաղը – դա սերն է:
Քիչ հավանական է այդ խաղում հաղթելը:
Կարմիր, սև, զրո…
Բայց եթե հաղթես, ամբողջ կյանքում կլինես երջանիկ:
Սերը դա կյանքում առաջին ու միակ փորձն է, բայց կյանքում վերջին փորձեր չեն լինում:
* * *
Մոտեցավ հորը, իր նուրբ ձեռքերով շրջեց դեպի իրեն, ոտքերի թաթերի վրա բարձրանալով համբուրեց հորը, ձեռքի մատներով մաքրեց հոր արցունքներըն ու շրջվելով հեռացավ:
* * *
Մետրոպոլիտեն:
Սա մի ուրիշ աշխարհ է, իր չգրված օրենքներով, յուրահատուկ դեպքերով, ավանդույթներով…
Այստեղի լռությունն էլ այլ է, մի տեսակ պարտավորեցնող, խորհրդավոր:
Բոլորի դեմքերը մի տեսակ տխուր են, մտածկոտ:
Երևի ամաչում են, որ Նոր տարվա առաջին օրը ստիպված մետրոյով են գնում:
Ուզում եմ բղավել, որ մի վհատվեք, սա հրաշք է, այսքան մարդ մի տեղ ու միասին…
Աջ կողքս տեղավորվել է մի մարդ, որը տարբերվում է իր չափերով, հագուստով ու հայացքով:
Տիրական իր հայացքով նայում է հերթով բոլորին, քմծիծաղում:
Փողկապի վրա բազմագույներով փայլում է ամրակը:
Ինքն իր հետ խոսում է ցածրաձայն:
- Սրանց հետ, մի վագոնում, այս ուր հասա…
Նայում եմ կողքից դեմքին, ուզում եմ մի երկու բառ ասել:
- Մեքենաս փողոցում փչացավ, ոչ մի տաքսու մեջ չեմ տեղավորվում, - ցույց է տալիս փորը:
Աչքերի տակ բաց կապույտ է, հոգնած տեսքով:
Մետրոյի վագոնի առջևի դռնից մտավ մի զույգ` տղա և աղջիկ, երևի փող են հավաքելու:
Միաժամանակ ետևի դռնից մտավ մի մարդ ու միանգամից ամբողջ վագոնը լցրեց իր ձայնով.
- Գնդիկավոր գրիչներ, երեք հատը հարյուր դրամ, ստուգում, նոր տալիս ենք, տարբեր գույների: Գնդիկավոր գրիչներ:
Վագոնում գտնվողների դեմքերը միանգամից կախվեցին հատակին:
Վագոն մտած տղայի հետ աղջկա ձեռքին հայտնեց կապրոնե մի բաժակ:
Դե պարզ է փող են հավաքելու, մյուսը գոնե գրիչներ է վաճառում, իսկ սրա՞նք…
Տղան, որ շատ նիհար էր, բաճկոնի տակից հանեց մի փոքրիկ ջութակ:
- Գնդիկավոր գրիչներ, երեք հատը հարյուր դրամ, ստուգում, նոր տալիս ենք, տարբեր գույների: Գնդիկավոր գրիչներ:
Վագոնը լցվեց ջութակի ձայներով:
Տղան նվագում էր հիասքանչ, տաղանդավոր, վագոնի անիվների ձայնը չէր կարողանում խանգարել նրա ջութակից ելնող երաժշտությանը:
Երաժշտություն, որ կարծես սրտից կաթիլ առ կաթիլ դուրս եկող արցունքներ էին:
Այո, արցունքներ սրտից, ոչ թե աչքերից:
Վագոնում մի այնպիսի դրություն տիրեց, որ կարծես բոլորը շունչները պահած սպասում էին ինչ որ բանի…ինչի՞, չգիտեին:
Նույնիսկ, մի կնոջ գրկում երեխան, որ մինչ այդ անհանգիստ լաց էր լինում, սսկվել էր ու աչքերը չռած նայում էր դանդաղ մոտեցող տղային:
- Գնդիկավոր գրիչներ, երեք հատը հարյուր դրամ, ստուգում, նոր տալիս ենք, տարբեր գույների: Գնդիկավոր գրիչներ:
Կողքիս հաստափոր տղամարդը լուռ վեր կացավ տեղից, մի կերպ պահելով հավասարակշռությունը իր ծանր մարմնով մոտեցավ, ձեռքը դրեց գրիչներ վաճառող մարդու ուսին ու փորձեց հրել դեպի նստարաններից մեկի վրա ազատ տեղը:
Գրիչներ վաճառողը բռնեց տղամարդու բաճկոնից, փորձեց դիմադրել, բայց չստացվեց:
Ընկավ նստարանի վրա,ձեռքից բաց չթողնելով վաճառվող գրիչների տրցակը:
Իսկ տղան նվագում էր: Ավելի ճիշտ տղայի ձեռքերում լաց էր լինում ջութակը:
Երևի լաց էր լինում նվագողի դժբախտ ճակատագրից, որ ստիպված հաց է վաստակում վագոններում կամ փողոցում նվագելով:
Միգուցե դժբախտ սիրո մասին, որ խոր, շատ խոր հետք էր թողել նրա սրտում:
Իսկ միգուցե դա ծանր ու անբուժելի հիվանդությունից մահացած մոր մասին էր:
Ով գիտե:
Ջութակը լաց չէր լինում, արտասվում էր:
Թվում էր, թե նրա լարերի տակից դուրս էին գալիս այնպիսի կախարդական ձայներ, որ արտացոլում էր ողջ մարդկության ամբողջ ցավը:
Երաժշտական գործիքը վերածվել էր մի կենդանի էակի, որը պատմում էր մի տխուր պատմություն, իսկ նվագողը ձուլվեր էր նրան ու աչքերը կիսափակ դանդաղ շարժվում էր մարդկանց մոտով:
Թվում էր, թե ժամանակը կանգ էր առել:
Վագոնում գտնվող մարդկանց դեմքերը միանգամից փոխվեցին, կարծես հագած դիմակները ընկան հատակին, տղայի ոտքերի մոտ:
Ջութակի լացը մերկացրեց մարդկանց հոգիները:
Տարեց մի կին, գլուխը թեքել էր ուսի վրա ու կարծես ժպտում էր, ի՞նչ է անցնում մտքով…
Կողքիս նստած մարդը գլուխը կախել էր ու ինչ որ բան էր մրմնջում, ի՞նչ…
Փոքրիկ երեխան ամուր փաթաթվել էր մորը, չհասկանալով թե ինչ կատարվեց:
Միգուցե դա իր կյանքում առաջին հանդիպումն էր արվեստի հետ:
Հետաքրքիր է ի՞նչ է դառնալու այս փոքրիկը:
Հայացքս ընկավ մի ուրիշ կնոջ, որը մեղավոր ժպտալով թաշկինակի ծայրով մաքրում էր արցունքի մի աներես կաթիլ:
Տղայի ընկերուհին բաժակը ձեռքին անցնում էր մարդկանց մոտով ու ջութակի ձայների տակ չէին լսվում բաժակի մեջ ընկնող մետաղադրամների ձայները:
Թվում էր, թե դրա մեջ մի ամոթալի բան կար:
Ամոթ, որ լացը վեր էր ածվում մետաղադրամների:
Միթե հնարավոր էր փողով գնահատել կամ չափել այն զգացմունքները, որ կարողացավ այդ տղան տալ մարդկանց:
Ով է մեղավոր այս պահին կատարվածի համար:
Ջութակը լռեց:
- “Գործարանային”, հաջորդ կանգառը “Շենգավիթ”,- բարձրախոսից լսվող ձայնն անտարբեր էր:
- Գնդիկավոր գրիչներ, երեք հատը հարյուր դրամ, ստուգում, նոր տալիս ենք, տարբեր գույների: Գնդիկավոր գրիչներ, - գրիչներ վաճառողը մի վերջին անգամ նայեց վագոնում նստածներին ու թուրս եկավ վագոնից:
Կանգնած վագոնից դուրս եկան նաև տղան ու փող հավաքող աղջիկը, վերջնականապես հեռանալով վագոնում նստած մարդկանցից, որոնց նվիրեցին իսկական հրաշք` ջութակի ձայնը:
