ԲՀԿ-ի կազմաքանդումից և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ ժամանակավոր նահանջի անցնելու հայտարարությունից հետո հայ հասարակական-քաղաքական միտքը թևակոխեց բոլորովին այլ փուլ, որն իրենից ենթադրում է համապատասխան նոր վերադասավորումներ և վերաձևումներ:
1. Դաշնակցությունը լեգիտիմացրեց Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը և վերջնականապես վճռականություն հայտնեց մասնակից լինել նախատեսվելիք Սահմանադրական բարեփոխումների աստիճանական գործընթացներին: Ըստ էության՝ Հայ հեղափոխականները գոնե մի տևական ժամանակ հակասություններ չեն ունենա ազգային-պահպանողական հանրապետականների հետ, քանի որ հայ-թուրքական հաշտեցումն անժամանակ կասեցվեց, տխրահռչակ արձանագրություններն ետ կանչվեցին, իսկ վերջերս հրապարակված հռչակագիրն իր ողջ էությամբ հարիր է իսկական դաշնակցականի քիմքին և ոգուն: Այս ամենի կոնտեքստում արդեն այդքան էլ էական չէ՝ ՀՅԴ-ն և ՀՀԿ-ն կձևավորեն կոալիցիոն կառավարություն, թե՝ ոչ. մի քանի տարիների համար նախատեսված փոխշահավետ գործընկերությունն արդեն նախանշված է:
2. ՀԱԿ-ը, ինչպես նշեցինք վերևում, մարտի 1-ի հանրահավաքից հետո տևական դադար է վերցրել՝ ուժերը վերադասավորելու նպատակով և մարտավարական որոշակի վերաձևակերպումներից հետո, ամենայն հավանականությամբ, քաղաքական ակտիվ արենա կվերադառնա Սահմանադրական բարեփոխումներին զուգընթաց՝ ամեն կերպ փորձելով խոչընդոտել դրա իրականացումը:
3. Ըստ էության՝ բավականին լուրջ և անլուծելի թվացող խնդիրների առջև է կանգ առել Ժառանգությունը, որը ոչ միայն չի կարողանում ռեալիզացվել որպես համակարգային կառույց, այլ նաև հայտնվել է ներքին բևեռացման սպառնալիքի առջև: Կուսակցության առաջնորդը Մեծ պահքին զուգընթաց հայտարարեց, որ ներում է շնորհում Սերժ Սարգսյանին գողացված քվեների համար: Ինչ մեկնաբանություն էլ դրվեն այս խոսքերի տակ, միևնույնն է ակնհայտ է, որ դրանով Րաֆֆի Հովհաննիսյանը լեգիտիմացրեց Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը և ակնարկեց իր՝ որպես քաղաքական գործչի ժամանակավոր հանգստի գնալու մասին: Դրանից առաջ Ժառանգություն խմբակցության ղեկավարը և կուսակցության փոխնախագահը, առանց մյուս կուսակիցների համաձայնությունը հաշվի առնելու, հայտնվել էին Բաղրամյան 26-ում և քննարկել Սահմանադրական բարեփոխումների իրականացման հնարավորությունները, դրա բովանդակությունը, ձևը և այլն: Իսկ կուսակցության մեկ այլ ազդեցիկ ներկայացուցիչ՝ պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանը, նրանց որակեց որպես հաճախորդներ, իսկ Դավիթ Սանասարյանը, տեսնելով նախագահի և ժառանգականների հանդիպման և ջերմ քննարկումների ընթացքում արված լուսանկարը, չհավատալով դրա իրական լինելուն՝ կարծել էր, թե ֆոտոշոփ է արված: Այստեղ հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ իշխանությունների՝ հատկապես Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպման ու բանակցությունների գնալն իրենից լրջագույն ինտրիգներ է ենթադրում:
4. Վերոնշյալ կուսակցությունների, մեղմ ասած, ոչ այնքան բարենպաստ իրավիճակին զուգընթաց նոր տեղաշարժեր է փորձում արձանագրել Նիկոլ Փաշինյանն իր թիմի հետ: Պատգամավորը կարծես թե հաշտվել է գործող նախագահի ժամանակավոր հաղթանակների հետ և փորձում է քողարկված վերադասավորումների, ինչպես նաև նոր մոտեցումների կիրառման միջոցով վճռականորեն ներկայանալ գալիք ընտրություններին: Արդեն հայտարարվել է Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցության ստեղծման և ինստիտուցիոնալ ընդդիմություն ձևավորելու գործընթացների մասին: Պետք է փաստել, որ Փաշինյանը բավականին լուրջ և հայ քաղաքական իրականության համար մինչ այժմ խորթ գործընթաց է սկսել, քանի որ մինչ այժմ գործող գրեթե բոլոր թիմերը, բացառությամբ Դաշնակցության, եղել են գերկենտրոնացված և որևէ անհատի շուրջ ռեալիզացվող համակարգեր: Նշենք, որ ինստիտուցիոնալ կառույց ստեղծելու փորձ արվել է նաև 1996 թվականին, որը հաջողությամբ չպսակվեց և, ի վերջո, հանգեցրեց ԱԺՄ-ի՝ մի քանի մասի տրոհվելուն: Այս դեպքում անշնորհակալ գործ կլինի որևէ կանխատեսում անելը. ընթացքը ցույց կտա, թե իրադարձություններն ինչ հունով կզարգանան:
5. Վերջերս խոսակցություններ էին գնում քաղաքական նոր բևեռի ձևավորման շուրջ, որին, ըստ էության, պետք է մաս կազմեն ընդգծված արևմտյան կողմնորոշում ունեցող քաղաքական ուժերը՝ ԱԻՄ, Ազատ Դեմոկրատներ, ՀՀՇ և մի քանի այլ «մարդ» կուսակցություններ: Այս ուղղությամբ դեռևս որևէ գործնական քայլեր չեն իրականացվել, իսկ ժողովրդական սատարումն՝ ի տարբերություն Նիկոլ Փաշինյանի, չի գերազանցում մի քանի տասնյակը՝ լավագույն դեպքում հարյուրյակը: Որպես վերջին ակտիվ գործողություն՝ կարող ենք արձանագրել անկախության սիմվոլ Պարույր Հայրիկյանի կողմից իրականացվող սլավոնական արտաքինով լրագրողի փնտրտուքները:
6. Բավականին հետաքրքիր վեկտորներով են ընթանում իշխանություններ-Հիմնադիր խորհրդարան փոխհարաբերությունները: Բերձորյան իրադարձություններից հետո իշխանությունները հանգիստ և հետախուզական կեցվածք են ընդունել՝ սպասելով հարմար առիթի: Այս ընթացքում ՀԽ առաջնորդները, հմտորեն օգտագործելով բերձորյան դեպքերի հետևանքները, կարողացան որոշակի քանակությամբ համակիրներ շահել: Ներկայումս փորձ է արվում իրականացնել ժողովուրդ-իշխանություններ տնտեսական համագործակցության ռեժիմի կտրուկ դադարեցում (տարաբնույթ տուգանքներ, կոմունալ վճարումներ, վարկեր. շարքն ամենայն հավանականությամբ ընդլայնվելու է): Նշենք, որ դա քաղաքական պայքարի բավականին արդյունավետ մեթոդ է և մեծագույն հաջողությամբ իրականացվել է Հնդկաստանում՝ անգլիական գաղութարարների դեմ պայքարող Մահաթմա Գանդիի և Ազգային կոնգրեսի կողմից: Բայց Գանդիի համագործակցության ռեժիմի դադարեցման կոչին արձագանքեցին Հիմալայներից մինչև Հնդկական օվկիանոս ընկած քաղաքների ու գյուղերի մեծագույն մասը, իսկ Հիմնադիր խորհրդարանի դեպքում, ինչպես երևում է, մասնակից կլինեն լավագույն դեպքում մի քանի հարյուր մարդ: Բացի այդ. Հիմնադիր խորհրդարանը, նախաձեռնելով 100-ամյակն առանց ռեժիմի շարժումը, հայտարարել է, որ հեղափոխությունը սկսվելու է ապրիլի 24-ին՝ փորձելով մոբիլիզացնել բոլորովին այլ նպատակներով հավաքված և, ամենայն հավանականությամբ, իրենց մասին աղեկտուր ինֆորմացիա ունեցող մարդկանց: Դժվար ընկալելի և վստահություն չներշնչող տրամաբանություն է. մի՞թե մի բանի համար հավաքված մարդիկ Հիմնադիր խորհրդարանի առաջին իսկ ողջույնի դեպքում կհավաքվեն բոլորովին այլ բանի համար:
Դժվար է պատկերացնել, որ ԲՀԿ-ին մի քանի օրվա ընթացքում «կուլ տված» իշխանությունները թույլ կտան, որ իրադարձությունները զարգանան հենց այս հունով: Մտավախություն կա, որ շարժման առաջնորդները մինչ ցեղասպանության միջոցառումները կձերբակալվեն և կմեկուսացվեն, իսկ պայքարը, ըստ էության, կանդամահատվի, քանի որ ամբողջովին կառուցված էր մեկ-երկու անհատի շուրջ, որոնք ժամանակին գործել են մի շարք կոպտագույն ռազմավարական սխալներ, այն է՝ չունենալով բավարար ռեսուրսներ՝ գնացել են իշխանությունների դեմ ուղղակի և կտրուկ դիմակայության: Մեծ հաշվով՝ Հիմնադիր խորհրդարանը հայտնվել է բոլոր հնարավոր դիտակետերից տեսանելի և կանխատեսելի գոտում և վերածվել թիրախի, որն ամեն պահի կարող է խոցվել և նույնիսկ հանգիստ մորթվել: Գոնե իմ կանխատեսումներով, այդ շարժումն արդեն իսկ պարտվել է: Պատճառները բազմաթիվ են, որոնց վերաբերյալ մանրամասն խոսվել է առավել վաղ հրապարակված հոդվածներում:
Ընդհանուր առմամբ սա է վերջին շրջանի քաղաքական կյանքի ընդհանուր նկարագիրը՝ ժողովուրդը շարունակում է ապրել ծանրագույն պայմաններում, ներքին արյունահոսություն հանդիսացող արտագաղթը չի դադարում, Սերժ Սարգսյանն, օր օրի ամրապնդելով իր խարխուլ դիրքերը, ընթանում է դեպի Սահմանադրական բարեփոխումներ, իսկ ընդդիմադիրներն այդպես էլ չեն կարողանում ձերբազատվել «փրկչի» իրենց բարդույթից:
