Այդ բանը պատահեց մի երեկո։ Մի ծառա Ռասյոմոնի դարպասի տակ կանգնած սպասում էր անձրևի կտրվելուն։
Ընդարձակ դարպասի տակ նրանից բացի ուրիշ ոչ ոք չկար։ Միայն տեղ-տեղ կարմիր ներկը թափված հաստ ու կլոր սյան վրա նստած էր ծղրիդը։ Քանի որ Ռասյոմոնի դարպասը գտնվում էր Սուձակու մարդաշատ փողոցում, այստեղ անձրևի կտրվելուն կարող էին սպասել իտիմեգասա[1] ու մոմիեբոսի[2] հագած մի քանի կանայք և տղամարդիկ։ Այնուամենայնիվ, ոչ ոք չկար ծառայից բացի։
Դա բացատրվում էր նրանով, որ վերջին երկու-երեք տարվա ընթացքում մեկը մյուսի հետևից աղետներ էին գալիս Կիոտոյի գլխին՝ մեկ երկրաշարժ, մեկ փոթորիկ, մեկ հրդեհ, մեկ սով։ Եվ, իհարկե, մայրաքաղաքը դատարկվեց։ Ինչպես պատմում են հինավուրց տարեգրությունները, բանն այնտեղ հասավ, որ սկսեցին ջարդել բուդդաների արձանները, սուրբ իրեղենները և լաքած, ոսկեզօծ փայտը ճանապարհի եզրին կիտելով, վաճառել իբրև վառելիք։ Այդպես էին գործերը մայրաքաղաքոլմ, ուստի Ռասյոմոնի դարպասի պահպանման համար հասկանալի է, ոչ ոք այլևս հոգ չէր տանում։ Եվ, այդ լքվածությունից օգտվելով, աղվեսներն ու գորշուկներն էին բնակություն հաստատել այստեղ։ Ապրում էին գողեր։ Վերջապես թույլ տրվեց նույնիսկ անտեր դիակներ բերել գցել այնտեղ։ Եվ երբ արևը մայր էր մտնում, այդտեղ մի տեսակ ահազդու էր դառնում, և ոչ ոք չէր համարձակվում մոտ գնալ դարպասին։
Դրա փոխարեն ինչ-որ տեղից անթիվ-անհամար ագռավներ էին հավաքվում։ Նրանք ցերեկը կռկռալով շրջաններ էին գծում տանիքի հարթության վրա։ Երեկոյան, երբ դարպասի վերևում երկինքը շառագունում էր վերջալույսի շողերից, թռչուններն այնպես պարզորոշ էին գծագրվում, ասես քնջութի ցրիվ եկած սերմեր լինեին։ Ագռավները, հասկանալի է, գալիս էին կտցահարելու դարբասի վերին հարկի դիակները։ Ի միջի այլոց, այս անգամ, ըստ երևույթին ուշ լինելու պատճառով, դրանցից և ոչ մեկը չկար։ Միայն քարե կիսաքանդ սանդուղքին, որի ճեղքվածքներում բարձր խոտ էր աճել, այս ու այնտեղ սպիտակին էր տալիս ագռավի չորացած ծերտը։ Յոթերորդ, ամենաբարձր աստիճանին նստած, լվացված կապույտ զգեստով ծառան անընդհատ շոշափում էր աջ այտի վրայի հասած պզուկը և անուշադիր դիտում էր անձրևը։
Վերևում հեղինակը գրել է. «Ծառան սպասում էր անձրևի կտրվելուն»։ Բայց եթե նույնիսկ անձրևը կտրվեր, ծառան միևնույն է, ոչ մի տեղ չուներ գնալու։ Թող լինեին այն սովորական ժամանակները, նա, հասկանալի է, կվերադառնար տիրոջ մոտ։ Սակայն այդ տերը մի քանի օր առաջ նրան աշխատանքից հեռացրել էր։ Ինչպես արդեն ասվեց, այն ժամանակ Կիոտոն անսովոր ձևով դատարկվել էր։ Եվ այն, որ ծառային հեռացրել էր տերը, որի մոտ նա աշխատել էր երկար տարիներ, պարզապես ընդհանուր դատարկվածաթյան մի փոքրիկ արտահայտություն էր։ Դրա համար էլ, գուցե, ավելի տեղին կլիներ ասել, ոչ թե «Ծառան սպասում էր անձրևի կտրվելուն», այլ՝ «Անձրևից դարպասի ծածկի տակ աքսորված ծառան մոլոր նստել էր, չիմանալով ուր խցկվել»։ Եղանակն էլ իր հերթին քիչ չէր նպաստում այս հեյանյան[3] ծառայի դյուրազգացությանը։ Նույնիսկ ոչ մի հույս չկար, որ կապկի ժամվա[4] վերջից թափվող անձրևը վերջապես կկտրվի։ Եվ ծառան նորից անկապ մտքեր մտմտալով այն մասին, թե ինչպես անի, որ ամեն ինչից ձեռք քաշելով, գոնե վաղը յոլա գնա, ուրիշ խոսքով ասած, մի կերպ դասավորվի այն, ինչը ոչ մի կերպ չի դասավորվում, լուսում և չէր լսում Սուձակու փողոցի վրա թափվող անձրևի խշշոցը։
Դարպասին շփշփացող անձրևը խշշոցով մոտենում էր հեռվից։ Աղջամուղջը երկինքը ավելի ու ավելի ցած էր քաշում, և եթե վերև նայեիր, կթվար, թե դարպասի ծածկը իր կղմինդրավոր եզրերով դիմհարում է ծանր, մութ ամպերին։
Որպեսզի որնէ կերպ դասավորվեր այն, ինչը ոչ մի կերպ չէր դասավորվում, կարիք չկար միջոցների մեջ խտրություն դնել։ Եթե դրվեր, ապա, վերջ ի վերջո, մնում էր մի բան՝ ցանկապատի հետևը կամ փողոցում սովից մեռնել։ Եվ հետո դիակը կբերեին այստեղ ու սատկած շան պես կգցեին դարպասի վերին հարկը։ Իսկ եթե խտրություն չդներ... ծառայի մտքերն արդեն շատ անգամ անցնելով այս ճամփան, բախվում էին միևնույն բանին։ Բայց այդ «եթեն», ինչպես միշտ, «եթե» էր մնում։ Միջոցների մեջ խտրություն չդնելու հնարավորությունը խոստովանելով, ծառան, ըստ էության, համարձակություն չուներ խոստովանելու այն, ինչը բնականաբար բխում էր այդ «եթեից». ուզում ես, թե չես ուզում, մի բան է մնում միայն, գող դառնալ։
Ծառան բարձր փռշտաց և հոգնած վեր կացավ։
Կիոտոյում երեկոներն այնպես ցուրտ է լինում, որ մարդիկ երազում են վառարանի մասին։ Քամին խավարի հետ ազատորեն դեգերում էր դարպասի սյուների միջև։ Ծղրիդը, որ նստել էր կարմիր ներկած սյան վրա, արդեն ինչ-որ տեղ էր կորել։
Վիզը ներս քաշելով դեղին, անթեք զգեստի վրայից հագած կապույտ շորի մեջ և ուսերը բարձրացնելով, ծառան իր շուրջը նայեց։ Նա մտածեց, որ արժեր այդտեղ մի գիշեր մնալ, եթե անձրևից ու մարդկային աչքից հեռու մի տեղ գտնվեր, ուր հնարավոր լիներ հանգիստ քնել։ Հենց այս մտքի վրա էլ, բարեբախտաբար, նա նկատեց դեպի դարպասի աշտարակը տանող, նույնպես կարմիր ներկած լայն սանդուղքը։ Եթե վերևում մարդիկ կային, ապա միայն մեռելներ էին։ Բռնելով կողքից կախված սուրը, որպեսզի պատյանից դուրս չսահի, ծառան ծղոտե ձորի[5] հագած ոտքը դրեց ներքևի աստիճանին։
Անցավ մի քանի րոպե։ Դեպի Ռասյոմոնի դարպասի աշտարակը տանող լայն սանդուղքի մեջտեղում կատվի պես կծկված և շունչը պահած մի մարդ աչք էր ածում վերևի հարկը։ Աշտարակից ընկնող լույսը աղոտ լուսավորում էր նրա աջ այտը, այն այտը, որտեղ կարճ մազերի մեջ թարախոտ պզուկն էր կարմրին տալիս։ Սկզբում ծառան լրիվ հավատացած էր, որ վերևում միայն մեռելներ կան։ Սակայն, երկու-երեք աստիճան բարձրանալով, նա պարզեց, որ վերևում էլի ինչ-որ մեկը կա, որ, վառվող լապտերը ձեռքին, այս ու այն կողմ էր շարժվում։ Դա անմիջապես նկատելի էր, որովհետև դեղին, թույլ լույսը տատանվելով սողում էր անկյունները սարդոստայնով պատած առաստաղով։ Եթե այդպիսի անձրևային երեկոյին Ռասյոմոնի դարպասի աշտարակում կրակ է վառվում, նշանակում է խաղ չեն անում։
Մողեսի պես անշշուկ, ծառան գրեթե սողալով, վերջապես, հասավ ամենավերին աստիճանին։ Եվ այնուհետև, ինչքան հնարավոր է, ամբողջ մարմնով սանդուղքին հպված, ինչքան հնարավոր է վիզը ներս քաշած, վախվխելով մտիկ տվեց աշտարակի ներսը։
Աշտարակում, ինչպես պատմում էին, անկարգ թափված էին բազմաթիվ դիակներ, բայց քանի որ լույսը թույլ էր տալիս ավելի քիչ տարածություն տեսնել, քան կարելի էր ենթադրել, ուստի թե ինչքա՞ն էին դրանք՝ ծառան գլուխ չհանեց։ Միակ բանը, որ հազիվհազ հաջողվում էր նկատել, այն էր, որ դրանց մեջ կային և՛ մերկ, և՛ զգեստով դիակներ։ Հասկանալի է, որ կանանց և տղամարդկանց դիակները իրար էին խառնված։ Բոլորը, ինչպես պատահեր, ընկած էին հատակին, բաց բերաններով, տարածված ձեռքերով՝ ոնց որ կավե տիկնիկներ, այնպես որ կարելի էր նույնիսկ կասկածել, թե դրանք երբևէ կենդանի մարդիկ են եղել։ Լուսավորված աղոտ լույսով, որ ընկնում էր նրանց մարմնի ցցված մասերին՝ ուսերին, կրծքին, որից սև ստվերները թվում էին ավելի սև, նրանք համրի նման լռում էին հավիտենական լռությամբ։
Դիահոտից ծառան ինքնաբերաբար փակեց քիթը։ Բայց հաջորդ պահին նա մոռացավ, որ պետք է քիթը փակ պահել, ցնցող տպավորությունը նրան գրեթե լրիվ զրկեց հոտառությունից։
Միայն այդ պահին նրա աչքերը տարբերեցին դիակների միջև պպզած կերպարանքը։ Դա հինոկի կեղևի գույն ունեցող կիմոնոյով[6], ցածրահասակ, նիհար, սպիտակահեր մի պառավ էր, որ նմանվում էր կապկի։ Աջ ձեռքում բռնած սոճու վառվող մի տաշեղ` նա ուշադիր նայում էր դիակներից մեկի դեմքին։ Երկար մասերից դատելով՝ դա կնոջ դիակ էր։
Ծառան վախից և հետաքրքրությունից շնչելն էլ մոռացավ։ Օգտագործելով տարեգրի հինավուրց արտահայտությունը՝ նա զգում էր, որ իր «գլխի մազերը բիզ-բիզ են կանգնում»։ Մինչդեռ պառավը, մարխը խցկելով հատակի տախտակների արանքը, երկու ձեռքերը պարզեց դեպի դիակի գլուխը, որին մինչ այդ նայում էր, և, ինչպես ձագերի մոտ ոջիլ փնտրող կապիկ, սկսեց մեկ առ մեկ քաշել նրա երկար մազերը։ Դրանք, ըստ երևույթին, հեշտությամբ տեղի էին տալիս նրա ջանքերրն։
Քանի որ մազերը մեկ-մեկ էր քաշում, վախը ծառայի սրտում աստիճանաբար թուլացավ։ Միաժամանակ նրա մեջ կամաց-կամաց գլուխ բարձրացրեց պառավի հանդեպ սուր մի ատելություն։ Ո՛չ, ասել «պառավի հանդեպ», թերևս, ճիշտ չի լինի։ Ավելի շուտ, յուրաքանչյուր րոպե նրա մեջ ուժեղանում էր զզվանքը ընդհանրապես ամեն տեսակ չարիքի հանդեպ։ Եթե այդ ժամանակ որևէ մեկը կրկին նրան մի հարց տար, որի մասին նա մտածում էր ներքևում՝ դարպասի աստիճանների վրա, սովամա՞հ լինել, թե՞ գող դառնալ, նա, հավանորեն, առանց տատանվելու կընտրեր սովամահությունը։ Չարիքի նկատմամբ ատելությունն այնպես ուժեղ բոցավառվեց նրա մեջ, ինչպես հատակի արանքում խցկված սոճու տաշեղը։
Ծառան պարզ է, չէր հասկանում, թե ինչու է պառավը քաշում դիակի մազերը։ Հետևաբար, տրամաբանորեն դատելով, նա չէր կարող իմանալ՝ արդյոք դա բարի է, թե չար։ Բայց ծառայի համար արդեն անթույլատրելի մի չարություն էր և այն, որ անձրևային գիշերին Ռասյոմոնի դարպասի աշտարակում քաշում հանում են դիակի մազերը։ Պատկերացրեք, նա բոլորովին մոռացել էր, որ հենց քիչ առաջ ինքն էր մտածում գող դառնալ։
Եվ ահա, ոտքերը կծկելով, ծառան սանդուղքից մի ոստյունով ներս ընկավ և սրի կոթից բռնած՝ լայն քայլերով մոտեցավ պառավին։ Ինչ ասել կուզի, որ պառավը վախեցավ։
Հենց որ պառավի հայացքն ընկավ ծառայի վրա, այնպես վեր թռավ, կարծես պարսատիկով քար էին նետել նրա վրա։
–Կանգնի՛ր։ էդ ո՞ւր։—Պառավի ճանապարհը փակելով բղավեց ծառան, երբ նա շփոթված, տրորելով դիակները, փորձում էր փախչել։ Այնուամենայնիվ, նա ջանաց ծառային մի կողմ հրել։ Բաց չթողնելով՝ ծառան նրան ետ հրեց։ Որոշ ժամանակ իրար կառչած, մեռելային լռության մեջ նրանք պայքարում էին։ Սակայն հենց սկզբից էլ պարզ էր, թե ով կհաղթի։ Վերջ ի վերջո ծառան ոլորեց պառավի ձեռքերը և գցեց հատակին։ Նրա ձեռքերը միայն կաշի-ոսկոր էին, ոնց որ հավի ճանկեր։
–Ի՞նչ էիր անում։ Դե, խոսիր։ վերջդ վատ կլինի, թե որ չասես։
Եվ պառավին մի շարժումով ետ շպրտելով, ծառան քաշեց սուրը ու փայլուն շեղբը մոտեցրեց նրա աչքերին։ Բայց պառավը լուռ էր։ Դողդողացող ձեռքերով, շնչահեղձ, աչքերը չռած, այնպես որ կարծես ակնախոռոչներից դուրս էին թռչելու, համրի նման համառորեն լռում էր նա։ Միայն այժմ ծառան պարզ ըմբռնեց, որ պառավի կյանքը և մահը ամբողջությամբ իր ձեռքում է։ Այդ գիտակցությունն աննկատելիորեն սառեցրեց նրա մեջ փոթորկվող զայրույթը։ Մնացին միայն սովորական ինքնագոհության և բա– վարարվածության զգացումները, ինչպես լինում է ցանկացած գործի հաջող ավարտից հետո։ Վերևից ներքև դիտելով պառավին նա մեղմ ասաց.
–Ես քաղաքային պահակախմբի ծառայող չեմ։ Ես ճամփորդ եմ և հենց նոր անցնում էի դարպասի մոտով։ Հետևապես քեզ բռնելու միտք էլ չունեմ։ Միայն ինձ ասա, թե ի՞նչ էիր անում այստեղ՝ աշտարակում։
Պառավը ավելի լայն բացեց առանց այն էլ չռված, կարմրած կոպերով աչքերը և սևեռուն նայեց ծառայեն։ Նայեց գիշատիչ թռչնի սուր հայացքով։ Հետո, կարծես ինչ-որ բան ծամելով, շարժեց խորշոմած շրթունքները, որոնք կնճիռների տակից գրեթե հարում էին քթին։ Երեում էր, թե ինչպես է նրա բարակ վզի վրա շարժվում սուր ադամախնձորը։ Եվ ընդհատումներով նրա կոկորդից մինչև ծառայի ականջը հասավ ագռավի կռնչյունի նմանվող մի խուլ ձայն.
– Մազերն էի պռճկում... մազերն էի պռճկում... դա կեղծամի համար է։
Ծառալին հիասթափեցրեց այն, որ հակառակ իր սպասումների, պառավի պատասխանը շատ սովորական դուրս եկավ։ Եվ հիասթափության հետ միաժամանակ նրա սրտում վերականգնվեց նախկին զայրույթը՛ միախառնված թեթև ատելությանը։ Ըստ երևույթին, պառավը նկատեց դա։ Ձեռքում դեռ շարունակելով պահել դիակի գլխից պոկած երկար մասերը, նա իր դոդոշային ձայնով անլսելի փնթփնթաց.
— Ճիշտ է, մեռելների մազերը պոկելը, գուցե, վատ բան է։ Ախր, այս մեռելները, որ այստեղ ընկած են, բոլորն էլ արժանի են դրան։ Ահա թեկուզ այն կինը, որի մազերը նոր պոկեցի. նա օձեր էր կտրատում չորս սուն[7] երկարությամբ, շերտ-շերտ չորացնում էր, իսկ հետո չորացած ձկան տեղ ծախում էր արքայական պահակախմբին... Դրանով էլ ապրում էր։ Եթե նա չմեռներ ժանտախտից, հիմա էլ դրանով կապրեր։ Իսկ ասում էին, որ չորացած ձուկը, որ նա ծախում էր, համեղ է, և պահապանները միշտ առնում էին նախաճաշի համար։ Միայն թե ես կարծում եմ, որ նա վատ բան չէր անում։ Առանց դրա նա սովից կմեռներ, ուրեմն ակամա էր անում։ Ահա դրա համար էլ կարծում եմ, որ ես էլ վատ բան չեմ անում։ Ախր ես առանց դրա սովամահ կլինեմ, ուրեմն ես էլ եմ ակամա անում։ Եվ այն կինը, ախր նա լավ գիտեր, թե ինչ է նշանակում մի բան անել ակամա։ Նա, երևի, ինձ չէր մեղադրի։
Ահա թե ինչ պատմեց պառավը։
Սուրը պատյանը դնելով և ձախ ձեռքը պահելով կոթին, ծառան անտարբեր լսում էր նրան։ Պատկերացրեք, որ այդ ժամանակ նա աջ ձեռքով շոշափում էր այտին կարմրին տվող թարախոտ մեծ պզուկը։ Այնուամենայնիվ, քանի դեռ լսում էր, նրա հոգում սկիզբ էր առնում ինչ-որ արիություն։ Դա այն նույն արիությունն էր, որը նրան պակասում էր ներքևում՝ սանդուղքի վրա։ Եվ դա ուներ մի ուղղություն, որ բոլորովին հակառակ էր այն ոգևորությանը, որով քիչ առաջ, աշտարակը բարձրանալով, բռնել էր պսռավին։ Նա այլևս չէր տատանվում՝ արդյոք սովամա՞հ լինել, թե՞ գող դառնալ։ Ավելին, այդ պահին, ճիշտն ասած, սովամահության գաղափարը նրա գիտակցությունից այնպես էր դուրս թռել, որ պարզապես չէր կարող նույնիսկ մտքովն անցնել։
–Ահա՜ թե ինչ,— հեգնանքով ասաց նա, երբ պառավն ավարտեց իր պատմությունը։ Հետո մոտեցավ և հանկարծ, ձեռքը պզուկից հեռացնելով, բռնեց պառավի օձիքից ու գոռաց.— Դե, ուրեմն, մի՛ գանգատվիր, եթե ես քեզ թալանեմ։ Հակառակ դեպքում, ես էլ ստիպված կլինեմ սովամահ լինել։
Ծառան քաշեց-հանեց նրա կիմոնոն։ Հետո իր քղանցքից կառչած պառավին կոպտորեն հրեց ուղիղ դիակների վրա։ Մինչև սանդուղքը մի հինգ քայլ հազիվ լիներ։ Թևի տակ դնելով հափշտակած կիմոնոն, որ հինոկի կեղևի գույն ուներ, ծառան մի ակնթարթում ոլորապտույտ սանդուղքով վազեց դեպի գիշերային խավարը։
Պառավը, որ սկզբում մեռածի պես անշարժ պառկած էր, նրա գնալուց անմիջապես հետո վեր կացավ դիակների միջից։ Ոչ այն է փնթփնթալով, ոչ այն է լալով, նա տակավին վառվող մարխի լույսի տակ սողաց մինչև մուտքը։ Կռանալով այնքան, որ կարճ, սպիտակ սազերը խառնիխուռն փնջերով թափվեցին ճակատին, նա ներքև նայեց։ Դարպասի շուրջը միայն սև ու խավար գիշեր էր։
Այդ պահից ծառան անհետ կորավ։
1915
- ↑ Իտեմիգասա – կանացի հինավուրց գլխարկ:
- ↑ Մոմիեբոսի – տղամարդու հինավուրց գլխարկ:
- ↑ Հեյան – 794-1192 թթ. Ճապոնիայի պատմաշրջանի անվանումը:
- ↑ Կապկի ժամ – հնում ճապոնական հաշվումով` ցերեկվա 2-4 ընկած ժամանակահատվածը:
- ↑ Ձորի – կոշիկի տարածված տեսակ:
- ↑ Հինոկի կեղևի գույնի, այսինքն` բաց շագանակագույն: Հինոկի – մշտադալար նոճի:
- ↑ Սուն – 3,3 սանտիմետր:
Թարգմանեց Նորայր Ադալյանը
Կից՝ կարդացեք: