Երկիրը վեր է ածվել Սոդոմ-Գոմորի: Օր չկա, որ «Կենտրոնը» կամ «Ազատությունը» թեժ լուրեր չներկայացնեն՝ սոցիալական թեժ «մարտերի» մասին պատմող տեսանյութերով: Էլ «Դեմ ենք» էլ, «Չենք վճարելու 150 դրամ» ու «Դուրս եկեք մեր գրպանից» քաղաքացիական շարժումներ, էլ տարատեսակ խմբակային ու անհատական բողոքի ցույցեր: Պատկերն ամբողջանում է «Արմենիայի» կիրակնօրյա «Սուր անկյունով»՝ արդեն սովորական դարձած արտակարգ դեպքերի մասին պատմող ռեպորտաժներով: Հերթական սոցիալական «բոթը» երեկ էր, երբ պարզվեց, որ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովը պինդուպինդ որոշել է նպաստել էլեկտրաէներգիայի գնի հերթական բարձրացմանը՝ օգոստոսից նախատեսվող: Իբր Ռուսաստանին սեփականաշնորհած ՀԷՑ-ը վնասով է աշխատում. լոռեցիների ասած՝ «բոյ-բոյ-բոյ. տեսա՞ր դու»: Վնասո՞վ է աշխատում՝ թող համակարգի բարձրաստիճան պաշտոնյաների աշխատավարձը կրճատի կամ անիմաստ հաստիքները: Իբր 20 միլիարդ դրամի «ճեղքվածք» կա այս ոլորտում) այսինքն՝ պակասորդ, իսկ պակասորդ ունեցող գործակատարներին սովետի թվերին դատում էին, բայց հիմա որոշել են էլ.ցանցի «պակասորդը» բնակչության «ջանից» հանել, այնպես, ինչպես ՏՄՊՊՀ-ի կողմից 20միլիոն դրամի տուգանքը): Երեկվա հաջորդ տհաճ լուրը, որ «գուժեցին» մի քանի հեռուստաալիքներ, այն էր, որ Վանաձորի քիմգործարանի աշխատողների 10-11 ամսվա աշխատավարձի պարտքերը դեռ չեն պատրաստվում վճարել, թեպետ հունիսի 10-ին մի մասը վճարելու խոստում էր տրվել: «Ինձ ասում եք, որ ի՞նչ անեմ»,-Լոռու մարզպետարանի շենքի առջեւ հավաքված ցուցարարներին ի պատասխան՝ հայտնել է մարզպետը, որ խոստովանել է, թե տեղյակ էլ չէ, թե ով է գործարանի սեփականատերը, եւ աշխատողներին խորհուրդ է տվել դիմել գործարանի գլխավոր տնօրենին: «Մի 60 անգամ դիմել ենք»-ի պատասխան նշել է քիմիագործներից մեկը: Դատելով հեռուստատեսությամբ ցուցադրված կադրերից՝ մարդկանց համբերությունն արդեն իսպառ հատել է սահմանը, եւ չգիտեն, թե ինչպե՞ս ապրեն, ինչպե՞ս վարձեր մուծեն, վարկեր մարեն, բանակում ծառայող որդի պահեն...Ի՞նչ է ստացվում. բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ, խորհրդարանում հայտնված որոշ «երեսփոխաններ», որոնց հիմնական «աշխատանքն» ընդամենը կոճակ սեղմելն է՝ այս կամ այն տխրահռչակ օրենքն անցկացնելու նպատակով, պետք է տեղը տեղին աշխատավարձ ստանան ամեն ամիս, այն էլ՝ շատ բարձր աշխատավարձ, իսկ թունավոր օդ կուլ տվող, ամոնիակի ու սնդիկի միջավայրում առղջությունը վտանգող, արտադրության մեջ մազերն սպիտակած մարդիկ), որոնց թվում՝ կանայք (պետք է ամիսներով աշխատավարձ չստանան ու ամեն ամիս բողոքի ցույց կազմակերպեն, որ գոնե մի ամսվա փող «պոկեն» մի կերպ: Թեպետ, աշխատակիցներից մեկը նշեց, որ արդեն իրենց համբերությունն սպառվել է եւ մեկ ամսվա խնդիր լուծելու նպատակ չեն հետապնդում: Սրանից էլ մեծ, աչք ծակող սոցիալական անարդարությու՞ն: Ավետիք Իսահակյանի ասած՝ «Խեղճ աղքատը դառը դատի, դատարկ նստի, հե՜յ աշխարհ, էլ ինչու՞ ես քարը թողնում քարի վրա, քար աշխարհ»: Մի՞թե կառավարությունն ի վիճակի չէ տարիներ շարունակ կարգավորել այս ոլորտը՝ թե Վանաձորի քիմգործարանի, թե «Նաիրիտի» պարագայում: Ի՞նչ է նշանակում մարդուն աշխատեցնել, ու ամիսներով աշխատավարձ չտալ, բայց պահանջել վարձեր մուծել: Այսինքն՝ մարդն ունի միայն սոցիալական պարտավորություններ, իսկ իրավունքներ չունի՞: Սա ամենաիսկական ստրկական պայմաններ են զարգացած կապիտալիզմի դարաշրջանում: Բոլոր հիմքերը կան ենթադրելու, որ ամեն ինչ արվում է երկիրն «ավելորդ ուտող բերաններից ազատելու» եւ արտագաղթը խրախուսելու նպատակով. աշխատողներին նորմալ չեն վճարում, գործազուրկներին նպաստ չեն տալիս՝ այն կրճատելով եւ ավելորդ շքեղություն» համարելով, իսկ աշխատաշուկայում արդեն ոչ մրցունակ համարվող կամ ոչ կուսակցականացված (այսինքն՝ իշխանական կուսակցության անդամ չհամարվող (մարդկանց էլ գոնե ԽՍՀՄ խնայբանկի ավանդները չեն վերադարձնում, որ մի կերպ գոյատեւեն: Այլ կերպ՝ մարդկանց թթվածինն ամեն կերպ փակում են ու ակամա մատնացույց անում արտագաղթի ճանապարհը): Թերեւս, հենց դրա համար էլ ավանդների վերադարձի «քավոր» ՕԵԿ-ը դուրս եկավ խորհրդարանական կոալիցիայից՝ տեսնելով, որ իրենց ծրագրերն իրականություն չեն դառնում: Եթե անգամ 1931 թվի ծնվածները չեն ավանդների փոխհատուցում ստացել, 1950-60 թվերից հետո ծնվածներին ե՞րբ է հասնելու հերթը: Որքան էլ դաժան հնչի, ավագագույն սերնդի մարդկանց, տարեց թոշակառուների, որոնք այդպես էլ չստացան այդ ավանդներն այս անցավոր ու հանցավոր աշխարհից գնալիս, մնաց 200 հազար դրամ թաղման նպաստը՝ որպես կառավարության կողմից մեծագույն «գթասրտության» արտահայտություն այն մտայնությամբ, որ տեսեք, մենք ձեր ավանդները չկարողացանք տալ, բայց թաղումներդ կկազմակերպենք: Թեպետ այդ գումարն էլ վճարում են մեռնող թոշակառուների մահից 1 ամիս հետո՝ հարազատներին ակամա մղելով «իրարից պարտք անելու» հին հայկական սովորույթին: Իսկ գներն օրեցօր աճում են՝ վարձերի բարձրացմանը զուգընթաց: Շուկայական մաֆիան հենց որ լսեց էներգիայի հերթական բարձրացման լուրը՝ հիմա էլ ռուսական ձեթի գինը բարձրացրեց՝ 100-200դրամով: Դե քանի որ վաղուց ի վեր իրանական ու թուրքական ձեթ չի հայտնվում շուկայում, ուստի ռուսականն սկսել է մոնոպոլ դիրք գրավել եւ թելադրել իր «պայմանները»: Փաստորեն, անցած ամսվա սկիզբը Վանաձորում նշանավորվեց հացի գնի բարձրացմամբ (ասում են՝ մայրաքաղաքում ավելի վաղ էր բարձրացել), այս ամսից էլ՝ ձեթի: Եթե մի բան էժանացնում են՝ ժամկետի պատճառով, մի ուրիշ բան պետք է թանկացնեն: Ամառային շոգերի պատճառով ձվի գինը փոքր-ինչ իջել է (թանկանալուց հետո), հիմա էլ ձեթի գինն են բարձրացնում. ահա եւ մաքսային միության մեջ մտնելու «աչքալուսանքը»: Իսկ ընդդիմադիր պատգամավորները շարունակում են «գայլի գլխին ավետարան կարդալ» ու 12 կետից բաղկացած պահանջագիր են ներկայացրել՝ կառավարությանը մինչեւ սեպտեմբեր «խելոքանալու» ժամկետ տալով: Այս ընթացքում ստվերային շուկայի խոշոր «գայլերը» հերթական հարձակումն են սկսել ժողովրդի գրպանի վրա՝ դոլարի ու եվրոյի կուրսը գցելով՝ գներն անփոփոխ թողնելու կամ տեղ-տեղ բարձրացնելու պայմաններում: «Դե Իսպանիայի, Դուբայի ու կուրորտների սեզոնն սկսվել է, տղեքին դոլար ու եվրո է պետք, դրա համար էլ էժան հավաքում են»,- հեգնանքով նկատում են մարդիկ: Թերեւս, այդ նույն նպատակին են ծառայում նաեւ քիմիագործների աշխատավարձերը՝ բանկերում պտտեցվելով: Իսկ ահա, ռուսական ռուբլու կուրսն սկսել է բարձրանալ, քանի որ երկրից արտագաղթողները կամ ժամանակավոր աշխատանքի մեկնողները հիմնականում Ռուսաստան են ուղեւորվում՝ չիմանալով անգամ, թե այնտեղ իրենց ինչ է սպասվում. թեպետ համոզված են, որ Հայաստանից ավելի վատ չի լինի, չնայած՝ ռուսական ասացվածքն ասում է՝ «Լավ այնտեղ, որտեղ մենք չկանք»:
ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ
