Mediahub.am-ը գրում է․
Զինվորական բժիշկ Նիկոլայ Գրիգորյանը Ստեփանակերտից է։ Երևանում ուսանում էր, երբ 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Ադրբեջանը փակեց Արցախն աշխարհին կապող կյանքի միակ ճանապարհը։
Ավարտելուց հետո որոշումը միանշանակ էր՝ ցանկացած գնով հասնել Արցախ։
«Պատրաստ էի ամեն ինչի հանուն դրա։ Քանի որ ես զինվորական բժիշկ եմ, բնականաբար ՊՆ-ն իրավունք չէր տալիս անցնել Հակարիի ապօրինի անցակետով՝ հաշվի առնելով 2020 թվականի իմ պատերազմի մասնակցությունը, ստացած պետական պարգևներս և երբեմնի ակտիվությունս համացանցում։ Բայց ես չհանձնվեցի, օգտագործեցի բոլոր հնարավոր և անհնար միջոցները, ԿԽՄԿ-ի միջոցով Արցախ հասնելու համար»,- MediaHub-ին պատմում է զինվորական բժիշկը։
Ի վերջո հաջողում է։ Օգոստոսի 12-ին քրոջ հետ տեղափոխվում է ծննդավայր։
«Թե ինչ զգացումներ ապրեցինք այդ անցակետով անցնելիս դա միայն մենք գիտենք»,- ասում է նա՝ ընդգծելով, որ դա պատերազմից հետո իր կյանքի ամենաուրախ օրն էր։ Նիկոլայը ՀՀ-ում ուսանող միակ շրջանավարտն էր, որ բլոկադայի ընթացքում վերադարձել է Արցախ ու մի քանի օրից ներկայացել ՊԲ հրամանատարին՝ եկել եմ մասնագիտական ներուժս իրացնեմ այստեղ։
«Անցա ծառայության, սկսեցի ադապտացվել բլոկադային կյանքի դաժանություններին, ոտքով բավականին երկար քայլելուն, հերթերին, ծառայությանն առնչվող դժվարություններին, որի պատճառը էլի բլոկադայի հետևանքն էր։ Շատ դժվար էր կազմակերպել զինվորների թե՛ սնունդը, թե՛ պատշաճ դեղորայքի մատակարարումը։ Բայց այդքանով հանդերձ՝ հաջողում էինք»,- ասում է նա։
Ծառայությանը զուգահեռ բժիշկ Գրիգորյանն աշխատանքի է ընդունվում Ստեփանակերտի Թամարա Քամալյանի անվան բժշկական քոլեջում՝ որպես դասախոս։ Սեպտեմբեր 19-ին պետք է լիներ նրա առաջին դասախոսությունը։
«Օրը բացվելուն պես հասկացա, որ բանը դրան չի հասնելու։ Արդեն պարզ էր, որ թշնամին պատրաստվում է նախահարձակ լինել։ Ժամը 13։00-ի սահմաններում հիվանդ էի տարել հոսպիտալ և մինչ կհետազոտեին մտա կոլեգայիս աշխատասենյակ։ Նստած զրուցում էինք, երբ լսվեցին պայթյունները։ Միանգամից դուրս եկա ու ճանապարհվեցի դեպի իմ զորամաս։ Դե հետոն արդեն գիտեն բոլորը»,- նշում է նա, փորձում վերարտադրել մտքերը, որպեսզի ներկայացնի պատմությունն ինչպես կա։
«Առանց դադարի հրետակոծություն, վիրավորներ, դեղորայքի և որակավորված կոնտինգենտի սուղ պաշար, վառելիքի բացակայություն, մի խոսքով՝ ճգնաժամ բառի ուղիղ իմաստով։ Մեր ամբողջ թիմն արեց ամեն ինչ՝ մեկ կյանք ավել փրկելու համար, բազմիցս կամ գրեթե միշտ զոհասեղանին դնելով սեփական կյանքը»,- մանրամասնում է Արցախի ճերմակ բանակի մարտիկը։
Նիկոլայ Գրիգորյանը վերհիշում է պատերազմն ամենայն մանրամասնությամբ։ Մշտական տեղակայման վայրից դիրքեր բարձրանալն ու վիրավորներին տարհանելն այդ օրերին իսկական համարձակություն էր. «Ինձ շատ տպավորեց մի վիրավոր զինվոր՝ Արսեն անունով։ Երբ հասա իրենց կրակային դիրք, բավականին ինտենսիվ հրետակոծվում էր։ Վերջապես գտա վիրավորներին և սկսեցի տեսակավորել ըստ ծանրության աստիճանի, ամենածանր վիրավորումը ստացել էր Արսենը։ Ես սկսեցի իրենով զբաղվել, իսկ մնացածին բուժօգնություն էին ցուցաբերում բուժակն ու վարորդը։ Արսենին տարհանելը շատ դժվար ստացվեց։ Մեկ վայրկյան հրետակոծությունը չէր դադարում և կրակում էին այն ուղղությամբ, որտեղ մենք էինք և շտապ օգնության մեքենան։ Մեծ ու անասելի դժվարությամբ կարողացանք Արսենին հանել այնտեղից ու տեղափոխեցինք նախ Իվանյանի զինվորական հոսպիտալ, սակայն այնտեղ տեղ չլինելու պատճառով՝ տեղափոխեցի Հանրապետական հիվանդանոց»։
Ճանապարհի ամբողջ ընթացքում բժիշկը խոստացել է Արսենին՝ «եթե հուսախաբ չանես և ապրես, ես քո հարսանիքի քավորը կդառնամ»։ Ցավոք, հաջորդ վիրավորին հիվանդանոց տանելուց հետո Նիկոլայն իմացավ, որ Արսենը չկա։
«Երբ որ նա խրամատում էր, մեզ հրետակոծում էին, և բեկորները անընդհատ մեզ վրա էին թափվում։ Ես զրահաբաճկոնով էի, իսկ Արսենը՝ ոչ, հավանաբար համածառայակիցներն էին հանել օգնելիս։ Ես իմ մարմնով ծածկել էի Արսենին, որ նրան բեկոր ևս մեկ անգամ չդիպչեր։ Ինչ խոսք։ Ամեն ինչ ապարդյուն էր...»,- ափսոսում է բժիշկ Գրիգորյանը։
Հաջորդ օրը Ստեփանակերտում ցավալի լուրեր տարածվեցին զինադադարի ու բանակի կազմաքանդման մասին։ Ինֆորմացիայի պակասի պատճառով՝ խուճապ սկսվեց։ Երիտասարդ բժշկի համար ամենածանրը՝ այդ խուճապի պատճառով մարդու անցած ճանապարհը հավաստող փաստաթղթերն ու զինվորական համազգեստը վառելն էր։ «Տեսա զինվորներից մեկին, ով բահը ձեռքին փոս էր փորում, որ «թաղի» խաչքարը։ Եվ ես նստած արտասվում էի ու նայում, թե ինչպես են անում այդ ամենը»։
Զորամասը, որտեղ ծառայություն էր իրականացնում զինվորական բժիշկը, շատ մոտ էր օդանավակայանին, որտեղ ապաստանել էր շրջանների բնակչությունը։ «Մի բալիկ կար, ջերմում էր, հարցուփորձ էին արել, ասել էին, որ տեղանքում միակ բժիշկը զորամասում է։ Նրան բերեցին ինձ մոտ՝ զորամասի բուժկետ, ու ես հասկացա, որ թեկուզ մեկ մարդ էլ մնա աշխարհում, բժիշկը պետք է մարդուն: Փառք Աստծո, բալիկը կազդուրված հետ գնաց»,- ասաց մեր զրուցակիցը՝ վերհիշելով նաև զոհված զինվորի ընտանիքի հետ հանդիպումը։
«Երբ օդանավակայանում տեսա Արսենի մայրիկին, հարցնում էր, թե «վերջին բառը ո՞րն էր Արսենի, ի՞նչ էր ուզում, ինչ էր խոսում», ու ես մեծ ցավով պատմում էի նրան: Վերջում նա համբուրեց ձեռքերս, ես , բնականաբար, ձեռքս փախցրեցի հարգելով նրան, բայց նա խնդրեց, որ թույլ տամ ինձ ամեն անգամ հանդիպելուց իմ ձեռքը համբուրի, քանի որ իր որդին վերջին անգամ իմ ձեռքերում ողջ եղավ….»:
Տանուլ տված պատերազմին ու բռնի տեղահանությանը հաջորդեց վառելիքի պահեստի պայթյունը։
Բժիշկների պակաս կար հիվանդանոցներում և բոլորը խնդրում էին անգամ բժշկությունից հասկացող մարդկանց շտապել բուժհաստատություններ։ Նիկոլայը, բնականաբար, առաջիններից մեկն էր. «Թե ինչ տեսարան էր այնտեղ բառերով աննկարագրելի է։ Միանգանից սկսեցի աշխատել՝ մի կողմ դնելով բոլոր էմոցիաներս։ Ձեռքիս մատների վրա կարող եմ թվարկել, թե քանի բժիշկ կար մանկական հիվանդանոցում։ Համենայնդեպս, ամսի 25-ի գիշերը մինչև առավոտյան, այրվածների հետ անմիջապես աշխատում էինք ես և գլխավոր բժիշկը` Կարեն Մելքումյանը։ Նա զուգահեռ նաև կազմակերպչական աշխատանքներն էր կատարում, ավիացիայով հիվանդներին տեղափոխելու և դեղորայք հայթայթելու մասով»։
Այրվածքներով վիրավորների մեջ բժիշկը ևս ընկերներ ուներ։ Հավասարապես պայքարում էր բոլորի կյանքի համար: Ցավով է հիշում։ «Երիտասարդ ամուսիններ կային, Սաշիկն ու Լիանան, նրանց կյանքը չհաջողվեց փրկել, այրվածքները խորն էր, իսկ նրանք 5 անչափահաս երեխա ունեին։ Երբ տեսա նրանց տղայի աչքերը, սկսեցի պայքարել Լիանային մեկ րոպե ավել կենդանի պահելու համար։ Ու էդպես 13 ժամ։ Սպասում էի, որ գոնե մինչև ուղղաթիռ նրան կենդանի հասցնեի։ Սակայն առավոտյան 10։55-ին Լիանան մահացավ։ Ես բարձրաձայն լացում էի։ Անգամ մյուս հիվանդների հարազատներն էին գալիս, գրկում ինձ և ասում՝ «մի՛ տխրիր, դու ամեն ինչ արեցիր»։ Ցավալին այն էր, որ հենց ֆիքսեցի մահվան ժամը՝ լսվեց առաջին ուղղաթիռի ձայնը»,- պատմում է նա։
Հարազատների շիրիմներին հրաժեշտ տալուց հետո, բժիշկը ևս բռնեց գաղթի ճամփան՝ տան բանալին թողնելով կողպեքին, որ չջարդեն դուռը։ «Մի նամակ եմ գրել, թողել դաշնամուրիս վրա, տան պատերը համբուրել, պատշգամբից վերջին անգամ նայել տեսարանին, աղոթել, բակից վերցրել մեկ բուռ հող, քաղել 2 նուռ, իմ տնկած ծառից՝ 2 արքայանարինջ և դուրս եկել։ Երբ արդեն հասնում էինք Հակարիի կամուրջ, զգում էի, որ շուտով Արցախը կվերջանա։ Երևանում կայացրած ամենածանր որոշումը՝ բանակից զորացրվելու դիմումն էր»։
Մեր զրուցակիցը աշխատանքի է անցել տեղի բուժհաստատություններից մեկում։ Ափսոսում է, որ այլևս զինվորական համազգեստ չի կրելու․․․ վառել է։ «Մասնագիտական կարիերայիս ընթացքում, ինձ համար ամենածանրը եղել է իմ պացիենտի թաղմանը մասնակցելը։ Ու երբեք չեմ ցանկանա որևէ բժիշկ դա զգա»,- եզրափակեց պատերազմական փորձությունները հաղթահարած զինվորական բժիշկը։
