Հավատի բացակայության դեպքում այսպես կոչված մահվան սրճարանները մեզ հնարավորություն են ընձեռում զրուցել այն մասին, թե ինչպես կարելի է լավ ավարտել կանքը:
Ահա քաջ ծանոթ մի սցենար. նստած եմ ինչ-որ մահճակալին հիվանդանոցում: Հիվանդասենյակում գտնվող հհիվանդները մահամերձ են: Այն մահճակալը, որին դուք նստած եք, այդքան էլ հարմարավետ չէ և պատրաստված է այնպես, որպեսզի այն հարմար լինի մաքրող հավաքարարին՝ իր աշխատանքը կատարելու համար և օգնելու բուժքրոջը՝ հիվանդին բարձրացնելու: Ձայնային ֆոնը ուղեկցվում է այլ հիվանդների հառաչանքներով, ինչպես նաև կյանքը փրկելու համար նախատեսված սարքավորումների արձակած հանգստացնող ձայներով, թեև թվում է, թե դրանք, այնուամենայնիվ, ի զորու չեն կատարել իրենց` կյանք փրկելու գործառույթը: Բարակ պատնեշը ստեղծում էր որոշակի առանձնացում ապահովող տարածք:
Գալիս են ընկերներն ու հարազատները և ասում են հիվանդին, որ նա շատ լավ տեսք ունի: Հաճախ դա հանդիսանում է այսպես ասած մի կոդ. մենք չենք ուզում ասել մարդուն, որ նա մահանում է: Ամեն դեպքում, տերտերը ևս այստեղ է: Նա կարող է պատասխանել բոլոր էկզիստենցիալ հարցերին, իսկ սպիտակ խալաթներով մարդիկ ըստ երևույթին այստեղ են, որպեսզի լուծեն հարցի ֆիզիկական կողմը: Ինքը՝ պացիենտը, էմոցիոնալ հյուծվածության մեջ է հիվանդության պատճառով և դառնում է այս ստի զոհը, երբ ասում է իր անդեմ «շնորհակալությունը»: Սա տանջանք է, որովհետև պացիենտն ուզում է խոսել այս մասին, իսկ այս մասին չխոսելը նշանակում է միայնություն զգալ, ինչն էլ բերում է, որ իրավիճակն ավելի վախենալու է դառնում: Արդյո՞ք հենց այսպես ենք ուզում վերջացնենք մեր կյանքը:
Երբ Ջոն Անդերվուդը 2011 թվականին ներկայացրեց անգլալեզու աշխարհին Մահվան սրճարանների գաղափարը, որը հանդիսանում էր շվեյցարական Café Mortel շարժման շարունակությունը, նա դա արեց այնպիսի հաշվարկով, որ մենք մահվան մասին բոլոր խոսակցությունները հանձնել ենք տերտերներին, բժիշկներին և մահվան բյուրոների աշխատակիցներին՝ աուտոսորթինգի համար:
Ջոն Անդերվուդը հայտարարեց, որ մեր առօրյայից մահվան մասին խոսակցությունների դուրս մղելը հետագայում զրկում է մեզ կյանքի ամենանշանակալից պահերից մեկում աջակցության հնարավորությունից: Սկզբում նա դիմեց տեղական սրճարաններին՝ Լոնդոնի արևելյան հատվածում, և հարցրեց դրանց տերերին, արդյոք նրանք դեմ չե՞ն լինի, եթե իրենց սրճարաններ սկսեն հաճախել մարդիկ, ովքեր կզրուցեն միմյանց հետ մահվան մասին: Սկզբում գործարարներին նման գաղափարը տարօրինակ ու այլասերված թվաց, ուստի Անդերվուդը առաջին նման հանդիպումը կազմակերպեց սեփական տան հյուրասենյակում և խնդրեց իր մորը, որպեսզի նա վարի անդրանիկ նիստը:
Այդ օրվանից գաղափարը տարածում գտավ, և այսօրվա դրությամբ Մեծ Բրիտանիայի ու ԱՄՆ-ի տարածքներում շուրջ 100 նման նիստ է անցկացվել: Նման հանդիպումներում կրոնական դիսկուսները տեղ չունեն, թեև դրանց մասնակցում են տարբեր կրոնների ներկայացուցիչներ, ինչպես նաև անհավատներ: Նման հանդիպումները նախատեսված չեն նաև այնպիսի մարդկանց համար, ովքեր նոր են կորուստ ապրել:
Ընդհանուր առամամբ, նման հանդիպումներին մարդիկ քննարկում են մահվան անընդհատ ներկայությունը մեր շուրջբոլորը: «Այս գաղափարը կարող է ազատականացնել մեր մտածելակերպը, որովհետև հասարակությունը սահմանափակում է մահվան մասին խոսելու հնարավորությունները, ինչն արդյունքում բերում է կլաուստրոֆոբիկ և խեղդող հոգեբանական մթնոլորտի ձևավորման», - ասում է նախաձեռնության հիմնադիր Անդերվուդը:
Իմ անձնական կրոնական տեսությունը մահվան վերաբերյալ կայանում է նրանում, որ սեկուլյար աթեիզմը շատ ծախսատար է և ծանր բեռ է դառնում առողջապահական պետական ծառայության ուսերին: Եթե մենք սկսենք գնահատել կյանքը՝ իր յուրօրինակ դրսևորումներով, ինչպես նաև մի մեկնաբանի բնորոշածով՝ «կյանքում առկա ինքն իրենից կախված առաջընթացով», ապա մահը էլ ավելի սարսափելի է դառնում, որովհետև այն ոչ միայն խփում է բավականին վատ կյանքին, այլև մեր բուն արժեհամակարգին:
Որպես հետևանք, առողջապահական համակարգին է բաժին ընկնում մեր գոյությունն արդարացնելու անտանելի ծանր բեռը: Հենց սրա համար ենք մենք անպայմանորեն ակնկալում բժշկից, որ նա պետք է փրկի, պահպանի մեր կյանքը, մինչդեռ հաշիվները գնալով մեծանում են...
Մարդկանց մեծամասնությունն ուզում է մահանալ արագ ու անցավ, դեռ մինչև այն պահը, երբ մեր ֆիզիկական վիճակն այնքան կվատթարանա, որ այլևս անտանելի կդարձնի ապրելը: Սա շատ սփոփիչ ֆանտազիա է՝ չնկատելով հարցի էությունը` տրվել «կյանքից կենդանի հեռանալու» մասին իղձերին: Նույնն էլ վերաբերում է Էֆտանազիայի մասին բոլոր զրույցներին. թվային տվյալներն այն երկրներից, որտեղ այն թույլատրված է, հստակ ցույց են տալիս, որ շատ հազվադեպ մարդիկ են ընտրում կյանքից հեռանալու նման եղանակ:
Եվրոպայում բնակչությունը ծերանում է, ու եվրոպացիները մահանալու են աստիճանաբար և կրոնական հավատի բացակայության պարագայում պետք է մի նոր լեզու մշակել, որը կօգնի հասկանալ, թե ո՞րն է իրականում լավ, նախընտրելի մահվան սցենարը:
Կարո՞ղ ենք արդյոք մենք խոսել բնական մահվան մասին նույնքան ազատ ու անկաշկանդ, որքան նոր կյանքի ծննդյան վերաբերյալ, կամ էլ՝ կարո՞ղ ենք մենք ազատ դատել տանը՝ հարազատներով շրջապատված, մահվան մասին, ոչ թե դեղորայքների...
Նման քննարկումները թույլ են տալիս մեզ դուրս գալ այն շարժասանդուղքից, որն աստիճանաբար մոտեցնում է մեզ ինտենսիվ թերապիայի պալատին՝ այդ տխուր ու անհոգի տեղին, որտեղ օր օրի ավելի ու ավելի շատ մարդ է կնքում իր մահկանացուն:
