-Հայրիկ նայիր, սա մեր քաղաքն է:
-Վայ, ի՜նչ գեղեցիկ ես նկարել, կապույտ երկինք, ժպտացող արեգակ, գեղեցիկ շենքեր, բայց սիրելիս, ինչո՞ւ է ամպիկը գորշ և տխուր, իսկ մարդկանց աչքերին` արցունքի կաթիլներ: Ինչո՞ւ են նրանք լաց լինում:
-Որովհետև, երբ մարդիկ չարանում կամ բարկանում են, ամպը տխրում է ու ամեն անգամ մեծանում ու փակում կապույտ երկինքը, իսկ մարդիկ լաց են լինում, որովհետև չեն կարողանում նայել կապույտ երկնքին և տաքանալ ժպտացող արեգակի ջերմությամբ:
-Սիրելիս, արի ամպիկը ներկենք սպիտակ գույնի ու ջնջենք մարդկանց արցունքները:
-Բայց հայրիկ, դա այն ժամանակ, երբ մարդիկ այլևս չարություն չեն անի, որ ամպիկը ուրախանա:
Նայում էի փոքրիկիս աչքերին ու զարմանում նրա մանկական խորաթափանցության վրա: Փոքրիկները մաքուր են, ուղիղ, անկեղծ և ամեն բան տեսնում են այնպիսին, ինչպիսին դրանք իրականում կան, մինչդեռ մեծահասակներն այդ ամենին այլ աչքերով են նայում, գտնում տրամաբանական պատասխաններ և ավելի հաճախ, քան կարելի է պատկերացնել, գերադասում են ինքնախաբեությունը:
Շիրակի մարզի սահմանագիծ հատող ցուցանակն անցնելիս, հեռվից՝ Գյումրու վրա, մի մեծ, սև ամպ է երևում: Չգիտեմ, թե ինչու, բայց ամեն անգամ նրան նայելիս սիրտս սեղմվում է, ու հոգուս մեջ զգում եմ մի անբացատրելի ցավ, կսկիծ: Վշտանում եմ, երբ ամեն անգամ հայրենի քաղաք վերադառնալիս հանդիպում եմ այդ ամպին: Նայում եմ երկար ու խորասուզվում մտքերի մեջ, ցանկություն է առաջանում ներթափանցել նրա գորշ ու հոգնած էության մեջ, հասկանալ նրա դարդը, խոսել հետը, հարցնել` ո՞վ ես, ի՞նչ ես անում այստեղ, ինչո՞ւ ես այսպես կախվել այս քաղաքի վրա ու չես հեռանում, ի՞նչն է քեզ այստեղ պահում, ո՞ւմ համար ես մնացել: Բայց ամեն անգամ համարձակությունս չի հերիքում, պարփակվում եմ իմ մեջ ու փորձում անցնել կողքով՝ անտարբեր, իբր թե իրեն չեմ էլ նկատել: Գիտեմ, ախր ես գիտեմ պատասխանը, վախենում եմ, որովհետև չեմ ցանկանում ինքս ինձ խոստովանել՝ հավատալ, որ նա դեռ լինելու է, դեռ շարունակելու է մնալ ու երևի թե ժամանակի հետ ինքն էլ պիտի ծերանա, բայց չպիտի նվաղի, այլ երևի թե ավելի մեծանա իր չափսերով և ավելի գորշանա: Ակամայից աչքիս առջև է գալիս փոքրիկիս նկարած գորշ ու տխուր ամպիկը: Զուգատիպությո՞ւն է, թե՞…:
Սև ամպը հայտնվեց ութսունութի ավերիչ երկրաշարժից հետո: 45 վարկյան, 45 ակնթարթ՝ ընդամենը: Իհարկե, մի ակնթարթն էլ է բավական, որպեսզի փակելով աչքերդ, դրանք բացես մի ուրիշ կյանքում, ու ինքդ քեզ գտնես փոխված, փոխված նաև քեզ շրջապատող ամեն մի բան ու ունենալ մի տարօրինակ զգացողություն, թե ներկան է եղել քո ողջ կյանքը, իսկ անցյա՞լը՝ անցյալ չի էլ եղել: Ցավոտ ներկան ջնջում է քաղցր անցյալն ու դաժանությամբ՝ անզիջում, իր փլատակների տակ առնում այն՝ կյանքդ բաժանելով մինչև-ի և հետո-ի: Այո, հետո-ի, իսկ 23 տարի անց դեմ հանդիման ես դուրս գալիս սև ամպի հետ և զգում, որ չարժե այլևս խուսափել, հարկավոր է ամեն բան իր տեղը դնել:
-Ո՞վ ես դու:
- Ե՞ս, իսկ դու իսկապե՞ս ուզում ես իմանալ:
- Դե, ես գլխի եմ ընկնում, պարզապես ուզում եմ սխալվել: Ո՞չ:
- Կցանկանայի, որ դու սխալվեիր՝ ներիր:
-Ինչի՞ համար:
- Դե, նրա համար, որ անկարող եմ որևէ բան փոխել, դա կախված չէ ինձանից: Հասկանո՞ւմ ես, ես ընդամենը քո և մյուսների կրած ապրումների հետևանքն եմ, ձեր ներաշխարհի արտացոլումը:
- Բայց, այնքան երկար ժամանակ է անցել, ինչո՞ւ մինչև այսօր:
- Ինչո՞ւ, իսկ որևէ բան փոխվե՞լ է, դուք այնքան հնարամիտն եք, որ վշտին փոխանորդ գտաք:
- Իսկապես, բայց կյանքում այնքան ուրախ բաներ են պատահում:
-Ուրախությունը ակնթարթ տվող զգացողություն է: Ուրախությունը երջանկությունը չէ: Հասկանո՞ւմ ես, դուք, ձեր ողջ կյանքում, ձեր սրտերի մեջ եք կրում դառնությունը, ցավը, վիշտը, մերժվածությունը, վիրավորանքը, արհամարհանքը, թշնամությունը, բաժանությունը, բայց մի ակնթարթ ուրախությունը մտապահում եք ձեր հիշողության բորբոսնած էջերի մեջ և ոչ թե սրտերի: Դուք ամեն օր սնում եք նրանց, մեծացնում ու հարմարվում նրանց ծանրությանը, կռանում եք, բայց շալակած քարշ եք տալիս նրանց ձեր ողջ կյանքի ընթացքում, մինչդեռ մի ակնթարթ ուրախանում, շտկվում, բեռը վայր գցում, իսկ ակնթարթն անց նորից կռանում ու շալակում: Ինչո՞ւ ես լռում:
- Մտածում եմ այդ դառնությունների մասին:
- Տեսնո՞ւմ ես, նորից դրանց մասին ես մտածում: Հայերիցդ բացի ոչ ոք չի ասում «ցավդ տանեմ», ուրիշ խոսք չունե՞ք ասելու:
- Հա, բայց դե կարեկցում ենք, վշտակից դառնում, մտնում մարդու վիճակի մեջ, ախր ամեն օր, նորանոր խնդիրներ են կուտակվում՝ էն չլուծվածների վրա, ամեն օր, յուրաքանչյուրի հետ ինչ-որ մի բան է կատարվում:
-Այո, բայց մի՞թե միայն վատ բաներ են պատահում, մի՞թե դուք մոռացել եք երջանիկ լինելու բանաձևը:
-Երևի:
-Տեսնում ես, դրա համար էլ ես կամ ու կմնամ այնքան, մինչև դուք սովորեք պայքարել ձեր երջանկության համար:
-Է՜, գիտես, քո ներկայությունը հիշեցնում է, թե որքան թանկ է մեզ համար երջանկությունը, բայց ավա՜ղ, մարդիկ ավելի հեշտ ձեռք են բերում վիշտը, քան թե պատրաստ են թանկ գին վճարել երջանկության համար:
-Ինչո՞ւ է թանկ:
-Դե, գոնե այն պատճառով, որ մենք մոռացել ենք, թե ինչ բան է սերը, խաղաղությունը, վստահությունը, հավատարմությունը, նվիրվածությունը, անձնազոհությունը, հոգատարությունը և այդ ամենին գումարած երջանկությունը:
-Այո, փոխարենը դուք առաջացել եք թշնամության, ցավ պատճառելու, վիրավորելու, մերժելու, ատելու, սպանելու մեջ: Ես այսքան սև չէի լինի, եթե դուք այդպիսին չլինեիք, բայց կար մի ժամանակ, երբ ես սպիտակ էի ու լողում էի կապույտ երկնքում, անհոգ էի, վազում էի քամու հետ՝ թռնում, գալարվում: Մարդիկ պառկում էին կանաչ գորգի վրա, ձեռները դնում գլխատակին ու նախանձով նայում մեզ, փակում աչքերն ու երազում էին միանալ մեզ: Իսկ հիմա ես եմ երազում՝ երբ կողքիցս վազ են տալիս իմ հարազատները, նայում ինձ ու կանչում իրենց հետևից, իսկ ես շղթայված եմ ձեզ՝ այս քաղաքին:
-Դու էլ ես թախծում:
-Այո, փոխարեն՝ ես ենթարկվում եմ ձեր հալածանքին, թե փոշոտ ես, գորշ ես, հոգեպես ճնշում ես մեզ: Դուք այլևս վերև չեք նայում, իսկ նայելիս՝ ձեր աչքերը սևեռում եք միայն ինձ վրա ու բարկանում, թե ես փակել եմ կապույտ երկինքը:
-Մեզ համար հեշտ է ուրիշներին մեղադրել մեր անհաջողություների ու կորուստների մեջ, քան թե խոստովանել, որ սխալը մեզանում է:
-Վարորդ, Հոռոմի խաչմերուկում կկանգնեք: Մտքիս թելը կտրեց մի կին, որ պատրաստվում էր երեխայի հետ իջնել և առաջանալիս ստիպված էի կռանալ, որ երեխայի դեմքը չկպներ գլխիս, կինն այնքան էր շտապում, կարծես պատրաստվում էր դուրս թռնել մեքենայից: Դուռը բացեցի և իջա, որ օգնեմ այդ կնոջն իջնելու, երեխային վերցրեցի գրկից, իսկ ինքը մի հայացք գցեց հետ, չէ, բան չեր մոռացել ու կամաց իջավ: Մինչև մեքենա բարձրանալս, կարծես մի վերջին անգամ՝ իբր հրաժեշտ, մի հայացք գցեցի ամպին, հետազոտող հայացքով չափչփեցի, իրոք մեծ էր: Մեր զրույցը ընդհատվեց, ես չկամեցա վերադառնալ դրան, այդ զրույցից ընկճվածության զգացողությունն էր պատել ինձ, ախր քննում ես, վերլուծում, ցանկանում լուծումներ գտնել, բայց կյանքդ ոչ միայն քեզանից է կախված, այլև ուրիշներից: Դու որոշում ես կայացնում փոխել ինչ-որ մի բան, ու պարզվում է, որ իրավիճակները կախված չեն քեզանից: Դժբախտ լինելու համար մենք գտնում ենք հազար ու մի պատճառներ, բայց երբեք չենք մտածում՝ հազար ու մի պատճառ գտնել՝ երջանիկ լինելու համար: Ախր, ո՞ր մեկին ասես, թե ուրախացի, որ ուրախությունը մագնիսի նման գա ու քեզ կպնի, ախր ո՞ր մի լավ բանի վրա ուրախանան, դե ուրախանալու համար էլ պատճառ պիտի ունենա մարդը՝ սիրտ պիտի ունենա: Որ ուրախացար, ու ուրախությունդ տոնի չվերածվե՞ց՝ ըհը, դե ստացվում է, որ ակնթարթ է տևում, դրա ի՞նչը մտապահես, ախր էդ ուրախությունը դեմքիցդ պիտի իջնի սրտիդ մեջ, որ մնայուն դառնա, հիշվող, որ մի օր ասես՝ այո՛, ես երջանիկ եմ եղել: Համ էլ մի տեսակ վարժվել ենք էդ ամպին, համակրում, ինքն էլ է մեզ նման:
Հասկանում եմ, որ փախուստս այդ զրույցից ինձ չազատեց դրան վերադառնալու հնարավորությունից, անշուշտ մի օր նորից կհանդիպեմ այդ ամպին, բայց գոնե այս անգամ կուզենայի նրան ասել, որ ես չեմ նրա գորշության պատճառը:
Մտածելիս ժամանակը թռչում է, և չես էլ հասցնում նկատել, թե ճանապարհդ ինչպես է կրճատվում՝ կիլոմետրը կիլոմետրի հետևից:
