Թե ինչպես գրողը օդանավեր բերեց

1920 թվականի գարուն: Հայաստանը ծանր կացության մեջ է: Երկիրը պատերազմում է մի քանի ճակատներում, իսկ ուժերն անհավասար են: Այդ ընթացքում աշխարհով մեկ սփռված հայերը ջանում են օգնել հայրենիքին՝ ով ինչով կարող է: Եվ ահա հենց նույն օրերին հեռավոր Եթովպիայի հայկական գաղութը որոշում է հանգանակություն կազմակերպել և հավաքված գումարով Հայոց բանակի համար գնել երեք սավառնակ:

Այդ ժամանակ Եթովպիայի հարևան Ջիբութի երկրում (որը ֆրանսիական գաղութ էր) բնակվում էր հայ նշանավոր գրող Ռուբեն Որբերյանը, ով միաժանակ առևտրով էր զբաղվում: Համայնքը որոշում է հենց հարգարժան մտավորականին էլ վստահել ինքնաթիռները Հայաստան հասցնելու առաքելությունը: Եվ Որբերյանը ճանապարհ է ընկնում:
Այսօր դժվար է նույնիսկ պատկերացնել, թե նա ինչպես պիտի Աֆրիկայի ամայի տարածություններով այդ օդանավերը հասցներ նախ Եգիպտոս, իսկ հետո ավելի հեռու: Ամեն դեպքում, 1920 թ. մայիսին նա արդեն Ալեքսանդրիա քաղաքում էր: Այստեղ կայանում է նրա հանդիպումը տեղի հայ համայնքի հետ, որի ընթացքում Որբերյանը գեղեցիկ ճառ է արտասանում՝ վերհիշելով Եթովպիայի հանգուցյալ կայսր Մենելիքի նշանավոր խոսքերը. «Բայց ինչո՞ւ, Աստված իմ, երկիրը սահմանակից չարեց Հայաստանին, որ իմ ողջ բանակով գնայի պաշտպանելու աշխարհի հզորների կողմից լքված և բարբարոսների սրին մատնված քրիստոնյա ու ազնվագույն հայ ազգին»:
Նույն հանդիպման ժամանակ էլ Որբերյանը տեղեկացնում է, որ ուղևորվում է Երևան՝ այնտեղ հասցնելու նվիրաբերված սավառնակները: Սակայն գրողին վիճակված չէր անձամբ հասնել Հայաստան: Պետք է ենթադրել, որ նա Միջերկրական ծովով նավարկել է դեպի Ֆրանսիա և հասել Փարիզ: Իսկ ինքնաթիռներն այնտեղից առաքվել են Հայաստան: Կան վկայություններ այն մասին, որ 1920 թվականի ամռանը Բաթում նավահանգիստ են բերվել Ֆրանսիայից ուղարկված ինքնաթիռներ՝ հայկական բանակի համար:
Ծառայեցի՞ն դրանք իրենց նպատակին: Նույն տարվա աշնանը դաժան մարտեր էին ընթանում հայ-թուրքական ռազմաճակատում: Եվ ահա այն օրերի թերթերում հանդիպում են մի այսպիսի կարճ հաղորդագրության. «Կարսի մոտակայքում հայկական օդանավերը ջախջախել և փախուստի են մատնել հարձակվող հրոսակախմբերը…»: