Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո աշխարհում ստեղծվել էր մի իրավիճակ, երբ ՄԱԿ ԱԽ երկրները կարողացել էին որոշակի ստատուս քվո հաստատել հիմնարար հարցերի շուրջ, իսկ ծագող կոնֆլիկտներն էլ փորձում էին լուծել բանակցությունների և փոխզիջումների միջոցով:
Ատոմային հնգյակը ամեն ինչ անում էր, որպեսզի խուսափի ուղիղ հակամարտությունից, և սառը պատերազմն էլ դրա օրինակն էր, որ փորձ արվեց ամեն ինչ լուծել խնդիրները ժամանակի վրա գցելով: Իհարկե, կգտնվեն մարդիկ, որ կպնդեն, թե բացի «ատոմային հնգյակից», Պակիստանը, Հնդկաստանը և Իսրայելը նույնպես ունեն ատոմային ռումբ, և նրանք նույնպես կարող են թելադրող հանդիսանալ համաշխարհային քաղաքականության մեջ, սակայն այդ երկրներից որևէ մեկը պաշտոնապես չի ճանաչվել որպես ատոմային երկիր և ատոմային հնգյակի երկրներն էլ ամեն ինչ անում են, որ բացի իրենցից, որևէ մեկը չդառնա այդ հնգյակի անդամ:
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամենանշանակալից իրադարձությունը կարելի է համարել ԱՄՆ-ի կողմից Ճապոնիայի վրա գցված ատոմային ռումբերը, որը ցույց տվեց, որ աշխարհում գերտերությունները պատերազմով հարցեր չպետք է լուծեն, քանզի ԱՄՆ-ից անմիջապես հետո ատոմային զենք ստեղծեց Խորհրդային Միությունը, Անգլիան, Ֆրանսիան և Չինաստանը և այս հնգյակն էլ ամեն ինչ անում է, որպեսզի խուսափի ուղիղ առճակատումից: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միայն մեկ անգամ է եղել, որ ուղիղ առճակատման սպառնալիք է եղել Կուբայի կրիզիսի հետ կապված, որն էլ լուծվել է Խրուշչովի և Քենեդու համաձայնութան շնորհիվ: Մնացած կոնֆլիկտները վերաբերել են այս կամ այն կողմի դաշնակիցներին՝ լինի դա Վիետնամը, Կոմբոջան, թե Աֆղանստանը, ու այն չի վերածվել համաշխարհային կարգի սպառնալիքի:
Խորհրդային կարգերի ժամանակ եղել են նաև այլ տեսակի կրիտիկական պահեր, օրինակ, խորհրդային զորքերի՝ Հունգարիա և Չեխոսլովակիա ներխուժելը, սակայն դրանք զուտ Վարշավյան պայմանագրի երկրներին էր վերաբերվում ու գերտերության սահմանները մեծացնելու խնդիր չէր հետապնդում: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո կրկին առաջացան մանր ու մեծ կոնֆլիկտներ, սակայն կրկին համաշխարհային խաղի կանոնները չփոխվեցին: Խորհրդային Միության քանդման ժամանակ ատոմային զենք ունեին Խորհրդային չորս հանրապետություններ՝ Ռուսաստան, Ղազախստան, Բելառուս և Ուկրաինա և ԱՄՆ-ի ու Ռուսաստանի համատեղ ջանքերով այնպես արվեց, որ այդ զենքերը չմնան Խորհրդային հանրապետությունների ձեռքում, այլ վերադարձվեն Ռուսաստանին, որպեսզի կրկին աշխարհակարգը չփոխվի: Չհաշված տարբեր հակասությունների, համաշխարհային հարցերում ԱԽ երկրները միշտ պահել են խոհեմություն և խուսափել են պատերազմների էքսկալացիայից, այս կամ այն դաշնակից երկրներում: Իսկ ԱԽ անդամ երկրների հիմնական ստատուս քվոն կայանում էր նրանում, որ նրանցից որևէ մեկը իր տարածքները չպետք է մեծացնի այս կամ այն երկրից տարածքներ գրավելու միջոցով, քանի որ ի սկզբանե ուժերն անհամաչափ են և որևէ ոչ ատոմային երկիր չի կարող դիմակայել ատոմային գերտերություններից որևէ մեկին:
Հիմա շատերը պնդում են, որ մինչև Ռուսաստանի Ղրիմ մտնելը ԱՄՆ-ն է խախտել խաղի կանոնները և մտել է Իրաք, Քուվեյթ, Աֆղանստան, Սերբիա, Լիբիա, Սիրիա… սակայն այս դեպքերից որևէ մեկում այս երկրները չեն դարձել ԱՄՆ նահանգ, իսկ այդ ամենն էլ ուղեկցվել է «ժողովրդավարության» զարգացման շղարշով, և այս կամ այն կերպ համաշխարհային խաղացողների հետ հաշվի նստելով և այս գործողություններին «միջազգային» համաձայնության շղրաշտ տալով:
Ղրիմի դեպքը առանձնահատուկ է նրանով, որ Անվտանգության խորհրդի երկիրը իր տարածքները մեծացնում է ի հաշիվ իր հարևանների: Եթե Ղրիմում տեղի ունենար հանրաքվե և Ղրիմը անկախանար, այդ դեպքում կրկին համաշխարհային կարգը չէր խախտվի, և աշխարհը ավելի զուսպ կընկալեր այդ հանգամանքը, ու այդ դեպքում կարելի էր համեմատություն անել Կոսովոյի անկախացման հետ: Չէ որ Կոսովոն անկախանալուց հետո չմիացավ Ալբանիային, այլ մնաց «անկախ» ինչքան էլ այդ անկախությունը կախված է նույն Ալբանիայից և արևմտյան այլ պետություններից ու ԱՄՆ-ից: Նույնն էլ Օսեթիայի և Աբխազիայի խնդիրն էր, որոնք անջատվելով Վրաստանից, չմիացան Ռուսաստանին, այլ մնացին որպես «անկախ» պետություններ, իսկ Ռուսաստանն էլ չճանաչվեց որպես «ագրեսոր», քանի որ վերոնշյալ պատերազմը սկսվել էր վրացական կողմից:
Նույնն էլ Արցախի հիմնախնդիրն է, որ Հայաստանի բոլոր ժամանակների իշխանությունները հասկանում են, որ Արցախը պետք է մնա անկախ երկիր, այլապես ինքնորոշման իրավունքը համաշխարհային հանրության աչքում կդառնա «խոցելի» և Հայաստանի Արցախի ճանաչման դեպքում աշխարհը Հայաստանին կարող է մեղադրել հարևան երկրի տարածքային ամբողջականության խախտման մեջ:
Նույնիսկ Թուրքիայի կողմից 1974 թվականին Հյուսիսային Կիպրոսի գրավման ժամանակ, Թուրքիան այն չի դարձրել իր մարզերից մեկը, այլ փորձում է իբր Կիպրոսի թուրքերի ինքնորոշման իրավունքի դրսևորում ներկայացնել:
Նույնը կարելի է ասել Իսրայելի դեպքում, երբ մինչ այժմ Իսրայելի կողմից Պաղեստինից և Սիրիայից գրավված տարածքները համաշխարհային հանրության կողմից չեն ընդունվում որպես Իսրայելի մաս, այլ բանակցություններ են վարվում դրանց հետագա կարգավիճակի վերաբերյալ:
Երբ ասվում է համաշխարհային խաղի կանոններն են խախտվել, հենց հարցն էլ վերաբրվում է ատոմային երկրի կողմից իր երկրի տարածքները մեծացնելուն, այսինքն՝ հարևան երկրների տարածքային ամբողջականության սկզբունքին ուղղակի ձևով դեմ գնալուն: Եվ ամենակարևորը չի պահպանվում այն բալանսը, որը գծված էր ազգերի ինքնորոշման իրավունքի և երկրների տարածքային ամբողջականության սկզբունքների միջև:
Հիմա կարող են նշել 1982 թվականին Մեծ Բրիտանիայի և Արգենտինայի կոնֆլիկտի մասին Ֆոլկլենդյան կղզիների հետ կապված, սակայն այդտեղ տեղի է ունեցել ճիշտ հակառակը, երբ «պատմական արդարությունը» վերականգնելու նպատակով Արգենտինան որոշակի քայլեր ձեռնարկեց և պարտություն կրեց Մեծ Բրիտանիայի կողմից:
Ժամանակակնից քաղաքականության մեջ «պատմական արդարության» հաստատումը կասկածելի և վտանգավոր դրույթ է հանդիսանում, քանի որ պատմական արդարության վերականգնման նպատակով տեղի ունեցան առաջին և երկրորդ համաշխարհային պատերազմները, երբ Գերմանիան փորձում էր ուժի դիրքերից վերականգնել այդ «արդարությունը»: Հիմա էլ, եթե այդ դրույթը փորձարկվի կիրառվել ժամանակակից քաղաքականության մեջ, Եվրոպայում ամենաշատը Գերմանիան է «տուժել» պատմական անարդարությունից և կարող է նա էլ իր «հայտերը» ներկայացնել հարևան պետություններին:
Այդպիսի վտանգավոր ճշտումներ միջազգային հանրությունը իրեն թույլ տալ չի կարող և այդ փաստը պետք է ընդունի յուրաքանչյուրը, ով փորձում է քաղաքականությամբ զբաղվել, զերծ մնալու համար ավելորդ պատրանքներից:
Ինչ վերաբերում է Հայաստանի մասով այս աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների հորձանուտում, հաջորդ հոդվածում կփորձեմ հիմնավորել, թե Հայաստանի համար ինչու է կենսական անհրաժեշտություն հանդիսանում ունենալ օրինակարգ իշխանություններ և ինչ կործանարար հետևանքներ կունենան Սերժ Սարգսյանի իշխանությունների ղեկին մնալը:
