Ամենազորեղ մարդը նա է, ով միայնակ է ընթանում իր կյանքի ճանապարհով...

ՀԵՆՐԻ ԻԲՍԵՆ

 Ստորև թարգմանաբար բերված են ռուս էկզիստենցիալիստ, քրիստոնեական և քաղաքական փիլիսոփայության ներկայացուցիչ Նիկոլայ Բերդյաևի (1874-1948թթ.) մտածումները հասարակության մեջ փիլիսոփայի կարգավիճակի, փիլիսոփայության, աստվածաբանության և գիտության միջև գոյություն ունեցող դիմակայության վերաբերյալ:
  Հիրավի, ողբերգական է փիլիսոփայի դրությունը: Նրան գրեթե ոչ ոք չի սիրում: Մշակույթի պատմության ողջ ընթացքում թշնամանք է նկատվում փիլիսոփայության հանդեպ, ըստ որում՝ ամեն կողմից: Փիլիսոփայությունը մշակույթի ամենաանպաշտպան հատվածն է: Մշտապես կասկածի տակ է առնվում ընդհանրապես փիլիսոփայության գոյության հնարավորությունը, և ամեն փիլիսոփա իր հերթին ստիպված է լինում սկսել իր աշխատանքը փիլիսոփայությունը պաշտպանելուց, նրա կարողություններն ու արդյունավետությունն ապացուցելուց: Փիլիսոփայությունը հարձակման է ենթարկվում վերից և վարից, նրա հանդեպ թշնամաբար են տրամադրված և՛ կրոնը, և՛ գիտությունը: Այն առհասարակ հասարակության աչքին հեղինակություն չի վայելում, որովհետև փիլիսոփան «սոցիալական պատվեր» կատարող մարդու տպավորություն բնավ չի թողնում: Օգյուստ Կոնտի դասակարգման մեջ փիլիսոփայությանը միջին, անցումային դիրք է տրված կրոնից գիտության փոխակերպման մեջ: Թեև «փիլիսոփա» կոչումը XVIII դարի ֆրանսիական լուսավորչական փիլիսոփայության դարաշրջանում բավական տարածված էր, սակայն այս շրջափուլը նսեմացրեց այդ կոչումը և չծնեց ոչ մի ականավոր փիլիսոփայի:
  Առաջին և ամենահուժկու հարձակմանը փիլիսոփայությունը ենթարկվեց կրոնի կողմից, և այն չի դադարում մինչ օրս, որովհետև հակառակ Կոնտի կարծիքին՝ կրոնը մարդու հոգու հավերժական ֆունկցիան է: Փիլիսոփայության և կրոնի այս բախումն է փիլիսոփայի ողբերգության պատճառը: Փիլիսոփայության և գիտության բախումը նվազ ողբերգական է: Փիլիսոփայության և կրոնի դիմակայության սրությունը պայմանավորված է նրանով, որ կրոնն իր ճանաչողական արտահայտությունն է ունենում աստվածաբանության մեջ, դրանով իսկ ճանաչողական  գոտի ձեռք բերելով: Փիլիսոփայությունը միշտ առաջ է քաշել և լուծել է խնդիրներ, որոնք վերաբերում էին նաև աստվածաբանությանը: Այս պատճառով է, որ աստվածաբանները միշտ ջանացել են կաշկանդել փիլիսոփաներին և հաճախ անգամ հալածել են նրանց: Եվ սա ոչ միայն քրիստոնեական աշխարհում, մուսուլման աստվածաբանների` փիլիսոփաների դեմ մղած պայքարի օրինակներ ևս կան: Թունավորված Սոկրատեսը, խարույկ հանված Ջորդանո Բրունոն, հարկադիր կերպով Հոլանդիայում ապաստանած Դեկարտը, հրեական սինագոգից հեռացված Սպինոզան վկայում են հալածանքների ու տառապանքների մասին, որոնք ստիպված են եղել կրել փիլիսոփաները կրոնի ներկայացուցիչների կողմից: Այս ամենը պայմանավորված է ոչ թե կրոնի բուն էությամբ, այլ նրա սոցիալական օբյեկտիվացմամբ: 

 

  Կրոնի հիմքում Հայտնությունն է: Հայտնությունն ինքնին բախման մեջ չի գտնվում Ճանաչողության հետ: Հայտնությունն այն է, ինչ հայտնվում է ինձ, իսկ ճանաչողությունը՝ այն, ինչ բացահայտում եմ ես: Կարո՞ղ են արդյոք բախման մեջ գտնվել այն, ինչ ես բացահայտել եմ իմ ճանաչողության շնորհիվ և այն, ինչը հայտնվել է ինձ կրոնի կողմից: Փաստորեն՝ այո, և այս բախումը կարող է ողբերգական դառնալ փիլիսոփայի համար, որովհետև փիլիսոփան միևնույն ժամանակ կարող է նաև հավատացյալ լինել և ընդունել Հայտնությունը: Սա պատահում է այն պատճառով, որ կրոնն իրենից բարդ սոցիալական երևույթ է ներկայացնում, որում Աստծուց ստացված Հայտնությունը, այսինքն՝ նախասկզբնական և անխառն կրոնական ֆենոմենը միախառնված է այդ Հայտնության նկատմամբ առաջացած հասարակության կոլեկտիվ արձագանքին, և հաճախ այդ Հայտնությունը մարդկանց կողմից ծառայեցվում է զանազան նպատակների: Ահա թե ինչու` կրոնը մեկնաբանելի է սոցիոլոգիական տեսանկյունից:
  Անխառն և նախասկզբնական վիճակում Հայտնությունը Ճանաչողություն չէ և ճանաչողական տարրեր չի պարունակում: Այդ ճանաչողական մասնիկը ներմուծվում է մարդու կողմից, իբրև մտքի արձագանքը Հայտնությանը: Ոչ միայն փիլիսոփայությունը, աստվածաբանությունը նույնպես մարդու ճանաչողական ձգտման դրսևորում է իրենից ներկայացնում: Աստվածաբանությունը Հայտնությունը չէ, այն ամբողջովին մարդկային է և ոչ թե՝ աստվածային: Ըստ որում, աստվածաբանությունը ոչ թե անհատական, այլ սոցիալապես կազմակերպված, կոլեկտիվ ճանաչողական արձագանքն է Հայտնությանը:
  Աստվածաբանությունը որոշ չափով փիլիսոփայություն պարունակում է իր մեջ, այն կրոնական պատկանելիություն ունեցող հանրության կողմից ընդունված փիլիսոփայություն է և սա հատկապես վերաբերում է քրիստոնեական աստվածաբանությանը: Եկեղեցու վարդապետների ողջ աստվածաբանությունը խոշոր բաժնեչափով փիլիսոփայություն է պարունակում իր մեջ: Արևելյան հայրաբանական աստվածաբանությունը ներծծված էր նորպլատոնականությամբ և առանց հունական փիլիսոփայության կատեգորիաների չէր կարող քրիստոնեական դոգմատիկա ձևավորել: Արևմտյան սխոլաստիցիզմը բաղկացած էր արիստոտելականությունից և դրա վրա էր հիմնում իր բոլոր հիմնարար ուսմունքները: Լաբերտոնյերը հիմք ուներ ասելու, որ միջնադարյան սխոլաստիցիզմի ժամանակաշրջանում ոչ թե փիլիսոփայությունն էր աստվածաբանության աղախինը, այլ՝ հակառակը: Այսպիսով շատ բարդ հարաբերություն է ստեղծվել փիլիսոփայության և աստվածաբանության միջև: Փիլիսոփայությունը տուժում է իր իսկ պատճառով երբ դոգմայականացվում են նրա որոշ բաղկացուցիչները: Միևնույն կերպով տուժել է նաև գիտությունը, երբ բախման մեջ է հայտնվել Աստվածաշնչյան Հայտնության քվազի-գիտական (կեղծ-գիտական) տարրերի՝ աստղագիտական, երկրաբանական, կենսաբանական, մարդու ծագումնաբանության տվյալների հետ: Ցավը նրանում է, որ փիլիսոփային չեն ցանկանում ճանաչել իբրև ազատ արարած: Նրան մշտապես ցանկանում են ծառայեցնել կրոնին (աստվածաբանությանը) կամ գիտությանը: Նա ճնշված է այս երկու ուժերի միջև և ծանր է շնչում: Գեթ կարճ ժամանակամիջոցներում էր փիլիսոփան կարողանում ազատ փիլիսոփայել և դրանք եղան մարդկության փիլիսոփայական մտքի բարձրակետերը:
  Փիլիսոփաները միշտ փոքր խումբ են կազմել հասարակության մեջ և քիչ են եղել, և այս իսկ պատճառով առավել ապշեցուցիչ է այն հանգամանքը, որ նրանց չեն սիրում: Փիլիսոփայությունը սոցիալապես անպաշտպան և միայնակ է, նրա ետևում կանգնած չէ և ոչ մի մարդկային կոլեկտիվ: Փիլիսոփային ոչ ոք չի պաշտպանի, անգամ նրա նյութական վիճակը շատ խղճուկ է: Ամեն փիլիսոփայի մեջ ներկա է Սպինոզայի սոցիալական անպաշտպանության և խոցելիության հոգեվիճակը: Ես կարծում եմ, որ շատ առումներով փիլիսոփայի ճակատագիրը կարելի է նույնացնել մարգարեի ճակատագրի հետ, ով մշտապես հալածվում է հասարակության կողմից իր՝ պատգամախոս լինելու պատճառով...
Թարգմանության աղբյուր՝ Նիկոլայ Բերդյաև. «Ես և օբյեկտների աշխարհը. Խոկում միայնության և հաղորդակցման փիլիսոփայության շուրջ», Փարիզ, 1934թ.
Կայքում տեղ գտած մտքերն ու տեսակետները հեղինակի սեփականությունն են և կարող են չհամընկնել BlogNews.am-ի խմբագրության տեսակետների հետ:
print Տպել