* * *
Աղքատները դեմք չունեն: Դեմքերը մաշվել-գնացել են` թողնելով հետքեր: Բայց դեռ հայացքները մնում են, և եթե չես ուզում ինքդ քեզ նվաստացնել քո աչքերում, ապա պետք է բաց չթողնես այն հայացքները, որոնք քեզ շատ բան կասեն: Կոնսերվատորիայի դիմացի այգու նստարանին գրքեր են շարված: Վաճառողը քիչ այն կողմ, ծառին հենված ծխում է: Էժանագին ծխախոտի ծուխն անտանելի է: Հագին մաշված բաճկոն է, ճմռթված, որի վերևի գրպանի մոտ երևում է դեռ նախնադարից կպցրած ու այդպես էլ չպոկած մի կրծքանշան: Մոտեցա ավելի շատ կրծքանշանին, քան նրան նայելու համար:
- Լուցկի ունես չէ՞, կամ էլ կպցնեմ:
Անխոս մեկնում է լուցկու տուփը: Կրծքանշանի վրա գրված է «Участник ВДНХ»: Ինժեներ է եղել երևի: Այն ժամանակ դժվար էր նման տեղերում մասնակցելը:
- Մի բան վաճառվո՞ւմ է, - մի բան ասելու համար եմ ասում:
- Քիչ-միչ, հիմա ո՞վ է գիրք առնում:
Կարդում եմ գրքերի վերնագրերը: Մոտ երեսուն-քառասուն տարվա գրքեր են, շատերի վերնագրերը ծանոթ:
- Ի՞նչ գիրք գնեմ, ի՞նչ խորհուրդ կտաս, -աչքերի մեջ վիրավորանք եմ նկատում ու շարունակում, - գիշերները քունս չի տանում, մեկ-մեկ կարդում եմ, օգնում է:
- Այ սա՛ վերցրու,- ցույց է տալիս «Առաջին մարդը տիեզերքում» վերնագրով գիրքն ու շարունակում: - Մի հինգ էջ կկարդաս ու կքնես, ցանկացած քնաբերից լավ է, անվնաս օրգանիզմին:
- Իսկ ի՞նչ արժե,- մոտս ընդամենը 1000 դրամ է ու հաստատ կզրկվեմ ճաշելու հաճույքից:
- Երեք հարյուրով կտամ:
Հրաժարվելն անհարմար էր, բարձրացրեցի գիրքը ու տեսա, որ տակն էլ գիրք կա՝ Վ.Պետրոսյանի «Անի դեղատուն»-ը: Մի տես է, ինչքա՜ն եմ ման եկել, հարցրել:
- Իսկ սա ի՞նչ արժե:
- Դա թանկ է, աղջկաս սիրած գիրքն է, յոթ հարյուր դրամ, վերցնո՞ւմ եք, իսկ քնաբերը չե՞ք ցանկանում: Մեկնում են հազար դրամանոցը, երթուղայինի փող կմնա, տուն կհասնեմ: Լուռ, խմող մարդուն հատուկ դողացող մատներով մեկնեց մանրը՝ երեք հարյուր դրամը ու երբ ձեռքիցս ուզում էր վերցնել «Առաջին մարդը տիեզերքում» գիրքը, գիրքը ձեռքից վայր ընկավ: Գրքի միջից գետնին թափվեց չորս հատ հիսուն դոլարանոց թղթադրամ:
… - Պապ, ես լավ հիշում եմ, դրել եմ այստեղ, «Գարուն» ամսագրի մեջ, գիտե՞ս որ արդեն երրորդ ամիսն է հավաքում եմ, կոշիկ չունեմ, անհարմար եմ զգում մի տեղ գնամ:
- Անի ջան, լա՛վ նայիր, ես մորդ գերեզմանով եմ երդվում, չեմ վերցրել, համ էլ գիտես, որ արդեն չեմ խմում, ինչքան ժամանակ է:
- Պապ, գոնե գերեզմանով չերդվեիր,- լաց է լինում:
- Վաղը, մյուս օրն էլ մամայի մատանին կանհայտանա, իմ մի քանի մելքեորի զարդերը, հետո էլ տունը կդնես գրավի… բա դու հա՞յր ես, ոչ աշխատում ես, ոչ…
Ապտակը շառաչեց դստեր երեսին: Ուշ հասկացավ, որ սխալվեց, բայց դե արդեն ետ չես վերադարձնի ժամանակը: Առավոտյան մի թղթի կտոր տեսավ սեղանին. «Ինձ չփնտրես, ապրիր ինչպես հարմար ես գտնում»: Երկար փնտրեց հեռու, մոտ հարազատների մոտ, բայց անարդյունք: Հետո պատահաբար իմացավ, որ մեկնել է Դոնի-Ռոստով՝ քեռու մոտ: Փորձեց կապ հաստատել հեռախոսով, բայց աներձագը վիրավորեց ու արգելեց զանգել:
* * *
- Երևում է` ինձ նման բախտ չունես, վերցնեիր էլի քնաբերը,- հավաքում է թղթադրամները:
-Հա՛մ ինձ լավ կլիներ, հա՛մ քեզ: Վերջին հազարանո՞ցն էր, որ տվեցիր: Մի նեղսրտիր, վերցրու:- Պարզում է գտնված հիսուն դոլարանոցներից մեկը: - Անկեղծ, մաքուր սրտով եմ առաջարկում:
Դեմքը դատարկ է, թափանցիկ: Թափանցիկ դեմքում պարզ երևում են մահացած հայ մտավորականներ խավի կերպարները, իսկ հայացքո՞ւմ… հայացքում մոլեգնում է ցավի ու վիրավորանքի կատաղած փոթորիկը: Աղքատները դեմք չունեն: Դեմքերը մաշվել-գնացել են` թողնելով հետքեր:
