Երկու օրից՝ ապրիլի 24-ին, կլրանա Հայոց մեծ եղեռնի (ցեղասպանության) 105-րդ տարելիցը: Այդ ոճրագործությունը հանդիսանում էր մի հստակ մշակված ծրագիր, որի նպատակն էր՝ մաքրելով տարածաշրջանը բնիկ ազգերից (հայեր, հույներ, ասորիներ և այլն), ստեղծել պանթյուրքիստական մի մեծ կայսրություն (Մեծ Թուրան): Այդ գործողության վերջնական արդյունքում ըստ ծրագրի բոլոր թուրքալեզու ազգերը պետք է միավորվեին մեկ մեծ թուրքական պետության մեջ (նկ.1, նկ. 2): Հենց այդ նպատակով 19-րդ դարի երկրորդ կեսից Օսմանյան կայսրության ներսում վարչատարածքային բաժանումների վերագծման և մարդահամարի տվյալներ կեղծելու միջոցով սկսեցին ստեղծել տպավորությություն, համաձայն որի կայսրության որևէ մարզում հայերը իբր մեծամասնություն չեն կազմում: Մյուս կողմից՝ սկսվեց տարվել հատուկ քաղաքականություն այլ երկրների տարածքում տարատեսակ թուրքալեզու ցեղերի մեջ ազգային ինքնագիտակցություն սերմանելու և այնուհետև որոշ ճամանակ անց դրա արդյունքում նրանց մոտ ծնված մեկ թուրքական պետության մեջ ինտեգրվելու ձգտման հիման վրա հավակնություններ ներկայացնել Պարսկաստանին և Ռուսաստանին այդ տարածքների հանդեպ: Թերևս հենց այդ գործընթացների արդյունքում 1918թ.-ին ստեղծվեց Ադրբեջան կոչվող պետությունը:
Այդ ժամանակահատվածում հայերին հաջողվեց 1918 թվականի մայիսին տեղի ունեցած Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերում տարած հաղթանակի արդյունքում ստեղծել Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը: Այդ ճակատամարտերում տարած հաղթանակները, ինչպես նաև 1918թ.-ի հոկտեմբերի 30-ին Մուդրոսում կնքած զինադադարը (որը փաստեց Օսմանյան կայսրության պարտությունը 1-ին համաշխարհային պատերազմում), ստիպեցին թուրքերին ժամանակավորապես հրաժարվել իրենց ծրագրերից:
Արդյունքում՝ 1918-1920 թթ.-ին հայերին հաջողվեց 70 հազ. քառ կմ իր հայրենի հողի վրա հռչակել անկախ պետություն (նկ. 3): Սակայն՝ այդ 2 տարվա ընթացքում հայերին անընդհատ տարածքային պահանջներ էին ներկայացնում, ռազմական ագրեսիա իրականացնում մի կողմից՝ Օսմանյան կայսրության կողմից ստեղծված՝ Ադրբեջան կոչվող պետությունում բնակվող անդրկովկասյան թաթարները, մյուս կողմից հենց ինքը Թուրքիան (նկ. 4 և նկ. 5):
1987թ-ից մինչ օրս տևող հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը հանդիսանում է հենց այդ՝ վերը նշված թուրքական ծրագրերի, իրագործման շարունակությունը: Հենց այդ նույն հավակնությունները ինչ կային 100 տարի առաջ պահպանվում են մինչ օրս:
Եթե որևէ մեկը ցանկանում է համոզվել դրանում բավարար է միայն լսել տարիներ շարունակ Բաքվից հնչեցվող նկրտումները Արցախի, Զանգեզուրի և Երևանի հանդեպ, ուսումնասիրել նրանց պատմության դասագրքերը, հետևել հայատացության քարոզին, կամ հետևել Թուրքյաի կողմից վարվող քաղաքականությանը և ներկայումս իրականացվող ինտեգրացիոն գործընթացներին, որոնց շրջանակում մասնավորապես 2009 թվականի հոկտեմբերի 3-ին Նախիջևանում ստեղծվեց թյուրքախոս պետությունները միավորող միջազգային կազմակերպությունը՝ Թյուրքական խորհուրդը:
Ներկայումս Հայաստանի և Արցախի հանրապետությունները միասին զբաղեցում են մոտ 41 հազ քառ. կմ.՝ 30 հազ. քառ. կմ-ով քիչ քան 100 տարի առաջ էր, իսկ թուրք- ադրբեջանական ծրագրերը մինչ օրս անփոփոխ են:
Ուստի՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման գործընթացում անթույլատրելի է հայկական 2 պետությունների սահմանադրություններում ամրագրված որևէ քառակուսի մետր տարածքի զիջում (նկ. 6):
Հայկական դիրքորոշումն այդ հակամարտության վերաբերյալ պետք է լինի հետևյալը ՝
1) Քանի դեռ Արցախի հայության ԻՆՔՆՈՐՈՇՄԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ իրացումը միջազգային ճանաչում չի ստացել և Արցախի անկախություն դե յուրե չի ճանաչվել, այլ ցանկացած հարցերում համաձայնության գալը և այդ համաձայնությունները իրագործելը անթույլատրելի է
2) Պետք է տրվեն Արցախի անվտանգությունը ապահովող հստակ երաշխիքներ՝ դա արցախահայության կամքն արտահայտող Արցախի վերջնական կարգավիճակն է , ՀՀ-Արցախ փոխօգնության պայմանագիրն է, միջազգային հետաքննության մեխանիզմերի ներդրում է
3) Հողեր՝ խաղաղության դիմաց, հողեր՝ փողի և ՀՀ-ի ապաշրջափակման դիմաց, հողեր՝ կարգավիճակի դիմաց, տարբերակները անընդունելի են Հայաստանի և Արցախի համար
Քոթանջյան Տիգրան
