Իսկ հիմա ձեռնամուխ լինենք մյուս խնդրի լուծմանը։ Ի՞նչ «խաղերով» է ԱՎԿ-ն կեղծել վիճակագրական տվյալները։
Ծառայությունների «խաղերը» 2005-2019թթ։
ՀՀ ԱՎԿ-ն խեղաթյուրումների շուրջ կեսը արել է ծառայությունների հաշվին։ Շատերն են նկատել, որ ինչ ինչ, ծառայությունները ՀՀ-ում, սովորաբար, աճում են երկնիշ թվով։ Այսպես, 2000-2019թթ ՀՀ-ում ծառայությունների աճի տեմպը դրական է եղել 20 տարի անընդմեջ, որից 15 տարի այն եղել է երկնիշ, այդ թվում 10 տարի 15% և ավելի, այդ թվում 4 տարի 20% և ավելի (https://www.armstat.am/am/?nid=12&id=06002)։
Ծառայությունների շղթայական ինդեքսի հաշվարկում որոշակի խնդիրներ կան։ Բանն այն է, որ դրանց կառուցվածքը տարիների ընթացքում փոխվել է։ Վերջին կառուցվածքը (կացություն և հանրային սնունդ, մշակույթ, զվարճություններ և հանգիստ, կրթություն, առողջապահություն և բնակչության սոցիալական սպասարկում, անշարժ գույքի հետ կապված գործունեություն, տեղեկատվություն և կապ, տրանսպորտ, վարչարարական և օժանդակ գործունեություն, զբոսաշրջային գործակալությունների գործունեություն, մասնագիտական, գիտական և տեխնիկական գործունեություն, ֆինանսական և ապահովագրական գործունեություն, սպասարկման այլ ծառայություններ), մեր դիտարկմամբ, կիրառվում է 2010-ից։
90-ականների սկզբին կիրառվում էր բոլորովին այլ կառուցվածք (հաշվիչ-ինֆորմացիոն սպասարկում, անշարժ գույքի հետ կապված գործունեություն; շուկային գործունեության ապահովման հետ կապված ընդհանուր առևտրային գործունեություն; ընդերք և հիդրոմետ ծառայություն; բնակարանային տնտեսություն; կոմունալ տնտեսություն և բնակչության սպասարկման ոչ արտադրական տեսակներ; առողջապահություն, ֆիզկուլտուրա և սոցիալական ապահովություն, ժողովրդական կրթություն; մշակույթ և արվեստ; ֆինանսներ, վարկ, ապահովագրություն և կենսաթոշակային ապահովություն; կառավարում), իսկ 2004-ին 1999-ից սկսած հաշվարկվել են բոլորովին ուրիշ դասակարգմամբ (կենցաղային; մարդատար տրանսպորտ; փոստ և հեռահաղորդակցություն; բնակարանային-կոմունալ տնտեսություն; կրթություն; զբոսաշրջություն և էքսկուրսիա; ֆիզկուլտուրա և սպորտ; բժշկական ծառայություններ; առողջարաններ և հանգստյան տներ; իրավական բնույթի և բանկային հիմնարկների ծառայություններ և այլն)։
Մեթոդաբանության հաճախակի փոփոխությունները, որոնք ԱՎԿ կողմից նպատակ են ունեցել նաև մոլորեցնելու հանրությանը (ի վերջո, միշտ էլ կարելի էր մեթոդաբանության փոփոխությանը զուգահեռ տալ նաև համադրելի աղյուսակներ), իհարկե դժվարեցնում են մեր գործը. առաջանում են շեղումներ և երկարատև դինամիկ շարքեր կազմելու խնդիրներ։ Այնուամենայնիվ, սխալները մեծ լինել չեն կարող։ Ի վերջո, կա մի հասարակ լուծում. ՀՆԱ-ից հանում ենք արդյունաբերությունը (շինարարության և էներգետիկայի հետ միասին), գյուղատնտեսությունը և տակը մնում է ծառայությունների ոլորտը (ծառայություններ + առևտուր)։ Բացի այդ, հնարավոր լուրջ շեղումներից խուսափելու համար մենք խորացել ենք միայն 2005-2019թթ վիճակագրական տվյալների վերլուծության մեջ։
Ի՞նչ ենք ստացել։ 2005-2019թթ ՀՀ ՀՆԱ-ն աճել է 2.07 անգամ։ Այդ նույն շրջանում ծառայություններն աճել են 4.5 անգամ (հաշվարկված է ըստ՝ https://www.armstat.am/am/?nid=12&id=06002)։ Այս ոլորտում տնտեսական աճը հիմնականում ապահովել են «ֆինանսական և ապահովագրական գործունեություն» ու «մշակույթ, զվարճություններ և հանգիստ» ենթաճյուղերը։ Առաջինը նշված 15 տարիներին աճել է 11.3 անգամ (Հաշվարկված է. Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2007, էջ 327-348; Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2009, էջ 327-348; Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2010, էջ 350-371; Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2015, էջ 343-370; Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2016, էջ 347-374;https://www.armstat.am/file/article/sv_12_19a_126.pdf)։
Երկրորդի մասով 2005-2009թթ տվյալները բացակայում են (այլ դասակարգում էր)։ Սակայն կան 2010-2019թթ տվյալները, որոնց համաձայն 2010-2019թթ այս ենթաճյուղում տնտեսական աճը 10 տարում կազմել է ....17 անգամ։ Այսինքն,միջին տարեկան հավելաճը այստեղ կազմել է՝ 33% (տես վարևում նշած աղբյուրները)։ Արդյունքում, 1990-2019թթ ծառայությունների ոլորտը (առևտրի հետ միասին) կազմել է 57.4% (ՀԲ տվյալներով 2018-ին ծառայությունների ոլորտը եղել է 52.6% - https://data.worldbank.org/indicator/NV.SRV.TOTL.ZS 2018-ին, իսկ ՀՀ ԱՎԿ պաշտոնական տվյալներով՝ 53.9% - https://www.armstat.am/file/doc/99517723.pdf ) 1990-ի 12.6%-ի փոխարեն։
Ընդ որում «Ֆինանսական և ապահովագրական գործ-թյուն» ճյուղը կազմել է ՀՆԱ 8.9%-ը, իսկ «Մշակույթ, զվարճություններ և հանգիստ» ճյուղը՝ 9.9%-ը։ Սրանք մեր հաշվարկներն. շղթայական ինդեքսներով`հիմնվելով ԱՎԿ սկզբնական (տարեկան) տվյալների բազայի վրա։ ԱՎԿ-ն հրապարակում է այսպիսի թվեր. «ֆինանսական և ապահովագրական գործունեություն»՝ 5.9% և «Մշակույթ, զվարճություններ և հանգիստ»՝ 6.0% (https://www.armstat.am/file/doc/99517723.pdf)։ Ի՞նչ է սա նշանակում։ Սա նշանակում է, որ ԱՎԿ-ն տարվա ընթացքում և այն ամփոփելիս հրապարակում է շատ բարձր պրոպագանդիստական թվեր, հետո դրանք ավելի ուշ «շտկում» է նկատի ունենալով, որ մեծ հաշվով ընթացիկ կեղծումները պետք «արդարացվեն» բազային տվյալներն իջեցնելով (տես մեր 2020-ի փետրվարի 29-ի ֆեյսբուքյան գրառումը)։
ԱՎԿ մյուս հանցագործությունը ծառայությունների վերաբերյալ տվյալների վակխանալիան է։ Այսպես, 2005թ ծառայությունների ծավալը նախ ներկայացված է 333.8 մլրդ դրամ (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2007, էջ 340) և ապա 362.8 մլրդ դրամ (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2009, էջ 340)։ Բացատրություն չկա։ 2011թ նույն ծառայությունների թիվը հայտարարվում է 865.5 մլրդ դրամ (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2015, էջ 357), իսկ մեկ տարի անց 840 մլրդ դրամ (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2015, էջ 361)։ Այստեղ «բացատրություն» կա. ասվում է ֆինանսական և ապահովագրական ծառայությունների հաշվարկման մեթոդաբանություն է փոխվել։ Իսկ ո՞վ է դա ստոգելու։ Իսկ ի՞նչու 2011-ի ՀՆԱ-ն չեք իջեցնում և հատուկ հայտարարում։
Ընդհանրապես սովորություն է դարձել բարձր թիվ հայտարարել, նախագահներին ու վարչապետներին շանս տալ ինքնագովերգվելու և ապա ծածուկ թիվն իջեցնել։ Ի դեպ, միշտ չէ, որ այդպես է։ ԱՎԿ-ին բնորոշ է խաբեության ձևերի բազմազանությունը։ Այսպես, ըստ մեկ աղբյուրի 2012թ ՀՆԱ-ն եղել է 3997.6 մլրդ դրամ (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2013, էջ 227), մեկ ուրիշի համաձայն 4000.7 (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2014, էջ 223) և, վերջապես, մեկ այլ աղբյուրով՝ 4265.2 (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2016, էջ 223)։ ՀՆԱ -ի ցուցանիշի նման «անբացատրելի» փոփոխությունները թույլ են տալիս ծառայությունների ըստ տեսականու տեսակարար կշիռները դարձնել աջափսանդալ։ Դրա հետ միասին ԱՎԿ «բազմազանություն» է դրսևորում։
Օրինակ, ամենուր տեսնում ենք ինչ-որ աստղանիշեր (հատկապես ընթացիկ վիճակագրության մասով), բացատրություններ (օրինակ, ամենուր գրվում է. թվերը նախնական են և դրանք նախնական էլ մնում են 2, 3, 5, 10 տարի և այլն)։ 2020-ի հունվարի մակրոտնտեսական թվերը հրապարակելիս (8.9% հավելաճ) ԱՎԿ-ն հատուկ տեղ տվեց ծառայություններին՝ 13.2%։ Գիտեք, կարծես թե մենք նստած սպասում էինք կորոնավիրուսին տնտեսական աճն «արագացնելու» համար։ Վարչապետն էլ առիթը բաց չթողեց մեր ժողովրդին դուխ տալու նորանոր վիճակագրական սխրանքների ոգով։
Այսպիսով, ծառայությունները մեր ԱՎԿ «թույլ» տեղն են։ Դրանք աճում են միշտ և ամենուր՝ առնվազն երկնիշ թվով։
p.s. սույն գրառումը ՀՀ իրավապահ մարմինների կողմից կարող է դիտարկվել իբրև հաղորդում հանցագործության մասին։
Շարունակելի
