2010 թ.-ին ՀՀ կառավարության կողմից մշակվել էր գիտության ոլորտի զարգացման ռազմավարություն, և մայիսի 27-ին ընդունվել էր արձանագրային որոշում, որտեղ նշվում է հիմնարար գիտության կարևորագույն նշանակությունը կրթության ողջ գործընթացում, և որպես հիմք կիրառական հետազոտությունները խթանման գործում, որը իր հերթին խթան է հանդիսանում տնտեսության զարգացման համար: Առանց հիմնարար գիտության չի ձևավորվում գիտական միջավայրը, որն ի զորու է իրականացնելու նոր տեխնոլոգիաների «տեղափոխումը» կիրառական հետազոտությունների հարթություն, նույնիսկ այն դեպքում, երբ դրանք մեզ տրամադրվեն ուրիշների կողմից: Նաև կառավարության որոշման մեջ ասվում է այն մասին, որ, ըստ զարգացած երկրների փորձի, հիմնարար գիտության մեջ ներդրված միջոցները տասնապատիկ վերադարձվում են, և նրանց զարգացման գործում վճռորոշ դերը պետք է պատկանի պետությանը, որովհետև գիտահետազոտական արդյունքների կիրառումը շատ հաճախ պահանջում է համեմատաբար երկար ժամանակ, դժվար է կանխատեսել դրանց շահութաբերությունը և, հետևաբար, տնտեսության մասնավոր ոլորտը ոչ միշտ է պատրաստ նմանատիպ ռիսկային ներդրումների:
Իսկ մինչ այդ՝ 05.12.2000թ.-ին, ընդունվել է «Գիտական եվ գիտատեխնիկական գործունեության մաuին» ՀՀ օրենքը, համաձայն որի՝ գիտության ֆինանսավորումը 2002 թ.-ից սկսված պետք է լիներ պետական բյուջեի տարեկան ծախսային մասի 3%-ից ոչ պակաս (ներկայումս՝ 0,88%), սակայն 14.12.2001 թ.-ին օրենքում փոփոխություն կատարվեց, և ներկայումս «Գիտական եվ գիտատեխնիկական գործունեության մաuին» ՀՀ օրենքի հոդված 23-ի 2 կետում ասվում է հետևյալը․ «Գիտական եւ գիտատեխնիկական գործունեության ֆինանսավորման համար պետությունը յուրաքանչյուր տարի Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի ծախսային մասում նախատեսում է նախորդ տարվա համեմատ բյուջեի եկամտային մասի աճին համամասնորեն ավելացող գումարից ոչ պակաս հատկացումներ»:
Ստորև՝ առաջին աղյուսակում, ներկայացված են 2002թ.-ից ի վեր բյուջեի եկամտային մասը, բյուջեի եկամուտների աճի տեմպերը, պետական բյուջեի ծրագրով գիտության ֆինանսավորման չափը և նրա աճի տեմպերը, նաև ներկայացված են ըստ տարիների՝ ԱՌՆՎԱԶՆ որքան գումար պետք է հատկացվեր բյուջեից գիտությանը՝ ըստ գործող օրենքի պահանջի:
Ինչպես կարելի է նկատել, որոշ տարիների բազմիցս եղել են օրենքով սահմանված շեմից պակաս ֆինանսավորում, սակայն 2004թ.-ին, 2008-2009թթ.-ին, 2012թ.-ին և 2014թ.-ին շեղումները ուղղվել են դրանց հաջորդող տարիներին հավելյալ ֆինանսավորմամբ:
Նաև պետք է նշել, որ բյուջեի ծախսային մասում գիտության ֆինանսավորումը արվում է երկու դասակարգիչով՝ առաջինը՝ «1162. Գիտական և գիտատեխնիկական հետազոտությունների ծրագիր» և երկրորդը՝ «1119. Պաշտպանության բնագավառում գիտական և գիտատեխնիկական նպատակային հետազոտություններ» ծրագիր: Ըստ այդ երկու դասակարգչի՝ ֆինանսների բաշխումը նշված է 3-րդ աղյուսակում, ինչպես նաև նշված են ընդհանուր գիտության ֆինանսավորման չափը, աճի տեմպերը, նաև ըստ օրենքի պահանջի ՆՎԱԶԱԳՈՒՅՆ աճի տոկոսները:
2018թ.-ի ՀՀ բյուջեով ընդհանուր գիտության ֆինանսավորման ավելացում չեղավ (չնայած ըստ օրենքի պետք է լիներ ԱՌՆՎԱԶՆ 3,32 % ավելացում), սակայն տեղի ունեցավ վերաբաշխում․ 6,27 %-ով պակասեցվեց գիտական և գիտատեխնիկական հետազոտությունների ծրագրի ֆինանսավորումը, և դրա հաշվին ավելացվեց պաշտպանության բնագավառում գիտական և գիտատեխնիկական նպատակային հետազոտությունների ֆինանսավորումը:
Այնուհետև արդեն իսկ նոր կառավարության կողմից մշակվեց և ընդունվեց 2019թ.-ի բյուջեի նախագիծը, որտեղ, չգիտես ինչու, որոշեցին գիտության ֆինանսավորման տողերում գումարների մեջ ներառել նաև ավելացված արժեքի հարկը (ԱԱՀ) (որը նախորդ տարիներին չէր արվել երբևէ), և նշեցին երկու դասակարգիչները միասին 17,27 մլրդ դրամ գումար: Սակայն երբ այդ թվից հանում ենք ԱԱՀ-ն, ստացվում է 14,39 մլրդ դրամ (աղյուսակներում նշված են հենց այդ թվերը), և փաստացի, 2019 թ.-ին գիտության ֆինանսավորման ավելացում ևս տեղի չունեցավ (չնայած ըստ օրենքի պետք է լիներ ԱՌՆՎԱԶՆ 8,12 % ավելացում): Կառավարության կողմից գիտությանը ունեցած «պարտքը» փաստացի ավելի մեծացավ:
Ներկայումս՝ 2020թ.-ի բյուջեի նախագծով նախատեսվում է ըստ 1162 դասակարգիչի գիտությանը տրամադրել 12,7 մլրդ դրամ, ՈՐԸ ՓԱՍՏԱՑԻ ՆՈՒՅՆՆ Է, ԻՆՉ 2016 և 2017 ԹԹ․-ի ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ, իսկ ըստ 1119 դասակարգիչի՝ 3,85 մլրդ. դրամ, սակայն այստեղ առկա ավելացումը բավարար չէ նախորդ տարիներին տեղի ունեցած ֆինանսավորման բացասական շեղումը ուղղելու համար:
Դա անելու համար գիտության ընդհանուր ֆինանսավորումը 2020թ․-ին պետք է լինի ԱՌՆՎԱԶՆ 17,89 մլրդ դրամ:
Իսկ ինչ վերաբերում է գիտության տրված արդյունքներին, ապա հարկ է նշել, որ, ըստ Global Innovation Index 2019 թ.-ի, զեկույցում Հայաստանը գրավում է 50 տեղը (129 երկրների շարքում) Innovation Output Sub-Index rankings բաժնում, որը, ըստ զեկույցում նշված բացատրության, իրենից ներկայացնում է տնտեսության մեջ նորարարական գործունեության ունեցած արդյունքները:
Նաև Global Innovation Index 2019 թ-ի զեկույցում կա 2 ցուցանիշ, որոնք ցույց են տալիս գիտության գործունեությունից ստացված արդյունքները: Դա hրապարակված գիտական եւ տեխնիկական հոդվածների քանակն է՝ «Scientific & technical articles/bn PPP$ GDP», և այդ հոդվածների վրա հղումների H-ինդեկսը «Citable documents H index»: Հայաստանն այդ տողերով զբաղեցնում է համապատասխանաբար 13-րդ և 69-րդ տեղերը 129 երկրների շարքում: Կարծում եմ՝ պետք է հստակ ֆիքսել, որ այս ցուցանիշները բավական լավ արդյունք են:
Իսկ ահա ըստ ՀՀ-ում գիտության ֆինանսավորման ցուցանիշի ՝ ՀՆԱ-ի 0.2 %, Հայաստանը, ըստ նույն զեկույցի հրապարակված տվյալների, զբաղեցնում է 86 տեղը (2017թ․-ի համեմատ նահանջելով 3 հորիզոնականով)՝ հարևանությամբ այնպիսի երկրների, ինչպիսիք են` Պակիստանը, Բուրկինա Ֆասոն և Օմանը:
Հղումն՝ այստեղ
ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների
թեկնածու ՝ Տիգրան Քոթանջյան
09.11.2019թ.
