Էդուարդ Սնուոդենի շուրջ բարձրացած գլոբալ աղմուկը ցույց է տալիս ի թիվս այլ բաների նաև այն, թե ինչ բարդ արտահանձնումների (էքստրադիցիաների) պայմանագրային ցանց է գործում աշխարհում: Ձեզ կներկայացնեմ 7 հետաքրքիր փաստ էքստրադիցիաների վերաբերյալ:
1. Աշխարհի հնագույն էքստրադիցիոն համաձայնագիրը մեզ է հասել դեռ Հին Եգիպտոսից՝ Ռամզես Մեծի և Խեթթական արքայության միջև կնքված պայմանագրի համատեքստում (Ք.Ա. 1259 թվական): Այս պայմանագիրը հայտնի էր որպես Քադեշի խաղաղության պայմանագիր, որի կետերից մեկով կողմերը պարտավորվում էին արտահանձնել իրենց տարածքում ապաստան գտած հետախուզվող հանցագործներին ու քաղաքական փախստականներին:
Պայամանագրի եգիպտական տարբերակը պահվում է Կարնակայում, իսկ դրա խեթական կրկնօրինակը հայտնաբերվել է Խեթերի արքայության մայրաքաղաք Խաթթուսայում՝ հնէաբանական պեղումների ժամանակ՝ դեռևս 1916 թվականին: Այս պայմանագրի պատճենը կախված է ՄԱԿ-ի Գլխավոր գրասենյակի պատից:
2, ԱՄՆ-ի առաջին էքստրադիցիոն պայմանագիրը կնքվել է Մեծ Բրիտանիայի հետ՝ 1794 թվականին: Ճիշտ է, այն դժվար է լիարժեք պայմանագիր համարել, քանզի այն կնքվեց, որպեսզի լուծում տրվի այն իրավական հարցերին, որոնք մնացել էին դեռ ԱՄՆ-ի անկախության հռչակումից հետո, և վերաբերում էր միայն կեղծարարության և մարդասպանության համար հետախուզման մեջ գտնվողներին: ԱՄՆ-ի առաջին լիարժեք էքստրադիցիոն պայմանագիրը ստորագրվել է Էկվադորի հետ՝ 1872 թվականին:
Սա հանգեցրել էր նրան, որ Բրիտանիայի գրեթե բոլոր լուրջ հանցագործները փախչում էին Իսպանիա, որի հետ արտահանձնման պայմանագիր չէր գործում, և այս իրավիճակը շարունակվեց մինչև 1985 թվական, երբ ստորագրվեց նորը:
5. Իսպանիայի և Միացյալ Թագավորության միջև արտահանձնման պայմանագրի վերակնքումը բերեց նրանք, որ Իսպանիայում ապաստանած հանցագործները սկսեցին թաքնվելու այլ վայրեր փնտրել: Ինքնահռչակ Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետությունը Բրիտանիային ամենամոտ գտնվող երկիրն էր, որը չուներ արտահանձնման վերաբերյալ պայմանագիր Բրիտանիայի հետ: Արդյունքում, 2012-ին լուրջ կազմակերպված Հանցավորության Գործակալությունը հայտարարություն տարածեց, համաձայն որի` Հյուսիսային Կիպրոսը վեր է ածվում կազմակերպված հանցավորության աճող հանգրվանի:
Այստեղ էր հանգրվանել օրինակ Ասիլ Նադիրը, ով 17 տարի շարունակ առոք-փառոք ապրում էր Կիպրոսում այն բանից հետո, երբ նրա նկատմամբ հայտարարվել էր հետախուզում՝ սեփական ընկերությունը փլուզելու համար: Բայց վերջին շրջանում Հյուսիսային Կիպրոսի պաշտոնական ներկայացուցիչները սկսել են համագործակցել բրիտանական իրավապահների հետ: Դուբայի հետ նույն խնդիրն էր, մինչև 2008 թվականը, երբ համապատասխան համաձայնագիր կնքվեց նաև արաբական այս պետության հետ:
6. Բրազիլիան չուներ արտահանձնման վերաբերյալ որևէ համաձայնագիր Միացյալ Թագավորության հետ մինչը 20-րդ դարի 90-ականները, ինչից օգտվել էր օրինակ աշխարհի ամենահայտնի կողոպտիչներից մեկի՝ Գնացքների Մեծ Կողոպտիչ Ռոննի Բիգսին, վայելել Ռիոյի արևոտ լողափերը տասնյակ տարիներ շարունակ, այն բանից հետո, երբ վերջինիս հաջողվել էր 1965 թվականին փախչել բանտից և հասնել Բրազիլիա:
Բիգսի դեպքում ոչինչ հնարավոր չէր լինի անել, անգամ եթե նման օրենք լիներ, որովհետև բրազիլական օրենսդրությունն արգելում է արտահանձնել այն արտասահմանցիներին, որոնց երեխաները բրազիլացի են/Բրազիլիայի քաղաքացի են, ուստի Բիգսին բերման ենթարկելու համար ՄԲ-ն խարդախության դիմեց. 1981 թվականին Բրազիլիա գործուղվեցին մասնավոր անվտանգության ծառայություններ մատուցող ընկերության աշխատակիցներ, ովքեր նախկին զինվորականներ էին, ովքեր բռնեցին Բիգսին և առևանգեցին նրան: Այնուհետև նրան տեղափոխեցին Բահամյան կղզիներ, որտեղ արդեն անհրաժեշտ համաձայանագիր կար, և արդեն Բահամներից նրան պաշտոնապես պետք է արտահանձնեին Բրիտանիային, բայց այս պետության դատարանը հետ ուղարկեց Բիգսին Բրազիլիա:
1997 թվականին համապատասխան համաձայնագիր ստորագրելուց հետո Բրազիլիան շարունակում է մերժել Բիգսի արտահանձնումը:
7. Շատ երկրներ չեն արտահանձնում իրենց քաղաքացիներին այլ երկրի, իսկ որոշ երկրներում սա ամրագրված է նաև սահմանադրությամբ: Նման երկրներից մեկը Ռուսաստանն է, որի իշխանությունները հենց այդ պատրվակով մերժեցին Միացյալ Թագավորության՝ Ալեքսանդր Լիտվինենկոյին թունավորելու մեջ մեղադրվող Անդրեյ Լուգովոյին արտահանձնելու պահանջը:
Գերմանիայում նմանօրինակ դրույթ ևս ամրագրված է սահմանադրությամբ: Եթե գերմանական դատարանը համարում է, որ իր քաղաքացու արտահանձնումը պահանջում են ոչ լուրջ հանցագործության համար, ապա Գերմանիայի Սահմանադրական Դատարանը կարող է մերժել արտահանձնման պահանջը: Նիդերլանդները փորձում է այլ պրակտիկա կիրառել. եթե իրենց քաղաքացին ինչ-որ հանցագործություն է գործել այլ երկրում, ապա Նիդերլանդները ձգտում է, որպեսզի դատավճիռը կամ գոնե պատիժ կրելը լինի Նիդերլանդներում:
