Ինչպե՞ս է կայացել համալսարանական համակարգը: Ինչպե՞ս են առաջացել գիտական աստիճանները: Բակալավրիատի կամ մագիստրատուրայի շրջանավարտ, իսկ երբեմն նաև գիտական ավելի բարձր կոչումների արժանացած մեր ուսանողությունը հաճախ չգիտե, թե ինչպիսի հեղինակավոր կոչումներ է իրականում ստացել (գուցե պատճառը ներկայիս համալսարանական կրթության մեջ բովանդակության բացակայությունն է, ո՞վ գիտե):
   Ինչևէ, հարցի պատասխանը գտնելու համար պետք է մտովի տեղափոխվել XII դար և ուսումնասիրել աշխարհիկ համալսարանների կազմավորման պատմությունը: Նախքան Վերածննդի դարաշրջանը Եվրոպայում դասավանդման իրավունքը պատկանում էր բացառապես Կաթոլիկ Եկեղեցուն: Դոկտորական աստիճանի (լատիներեն doceo-«ուսուցանում եմ» բառից) եկեղեցական ակունքները սկիզբ են առնում առաքելական շրջանից, երբ առաքյալներն ու Եկեղեցու հայրերը ստանձնել էին Սբ. Գրքի մեկնության և ուսուցման պարտականությունը:  
  Դասավանդման թույլտվությունը (licentia docendi) տրվում էր եկեղեցական ատյանի առջև քննություններ հանձնելուց հետո և հատուկ վճարի դիմաց: 1179թ.-ին Լաթերանի III ժողովում որոշվեց, որ դասավանդելու իրավունք ստանալու համար հավակնորդները պետք է քննվեն նաև եկեղեցական սխոլաստիկայից: Պայմանների նման խստացումը բուռն վեճեր հարուցեց եկեղեցական և աշխարհիկ իշխանությունների միջև: 1229թ.-ի մարտին Փարիզի համալսարանում ուսանողական խռովություններ սկիզբ առան, որոնք տևեցին շուրջ երկու տարի և Գրիգոր IX պապը վերջիվերջո ստիպված եղավ 1231թ.-ի ապրիլի 13-ին «Parens scientiarum» շրջաբերականով աստիճանաշնորհման և վարչական անկախություն շնորհել Փարիզի համալսարանին:
   Այսուհետ համալսարաններն իրենք էին շնորհում գիտական աստիճանները և կոչումն արդեն զուտ գիտական և աշխարհիկ բնույթ է ստանում, սակայն մինչ օրս կոչման շնորհման արարողակարգը և պայմանները պահպանում են նախնական հոգևոր բովանդակությունը: Ես նկատի ունեմ անհրաժեշտաբար երեք դոկտորների և միայն դոկտորների կողմից աստիճանաշնորհման պայմանը: Հայ Եկեղեցում գիտական բարձրագույն կոչումը մինչ օրս համարվում է Ծայրագույն վարդապետությունը: Դարեր շարունակ բարձրագույն կրթություն Հայաստանում ստանում էին վանական համալսարաններում (Տաթև, Գլաձոր, Հաղպատ ևն), ըստ որում ծայրագունության կոչում ստանում էին միայն եզակի ընտրյալները: Համապատասխան քննությունների հանձնումից հետո հավակնորդը ստանում էր իր կոչումը երեք ծայրագույն վարդապետների կոլեգիայի կողմից (այժմ այդ աստիճանաշնորհումը կատարում է ծայրագույն վարդապետի աստիճան ունեցող եպիսկոպոսը): Հարկ է նկատել, որ բացի պահանջվող աստվածաբանական փայլուն իմացությունից հավակնորդները խստորեն քննվում էին նաև փիլիսոփայության, աստղագիտության, երկրաչափության, տաղաչափության և այլ աշխարհիկ գիտություններից, ուստի այս կոչումը աշխարհիկ միջավայրում ևս պահպանում էր իր վավերականությունը:
   Սկզբնական շրջանում դոկտորական աստիճան շնորհվում էր միայն երեք գիտությունների գծով՝ աստվածաբանության, իրավունքի (կամ փիլիսոփայության) և բժշկության, բայց հետագա դարերի ընթացքում այս կոչումը տարբեր երկրների կրթական համակարգերում ունեցավ իր ճյուղավորումները:
  Այժմ դառնանք համալսարանական կրթության առաջին աստիճանին. բակալավրիատ: Առաջին եռամյա կամ քառամյա ընդհանուր ուսումնաշրջանն ավարտած ուսանողներին, ովքեր հանձնում էին եռյակ և քառյակ գիտությունների քննությունները (քերականություն - տրամաբանություն - հռետորություն և մաթեմատիկա - երկրաչափություն - աստղագիտություն - տաղաչափություն) միջնադարում դափնե պսակ էին շնորհում, որտեղից էլ առաջացել է տերմինը (լատ. bacca-կրել և laureus-դափնեպսակ, հայերեն համարժեքը «գիտության պսակավոր» կոչումն է): Ինչ վերաբերում է մագիստրոսական կոչմանը (լատ. magister - վարդապետ, ուսուցիչ), ապա այն սկզբնապես եղել է դոկտորական աստիճանի համարժեք անվանումը, սակայն հետագայում միջանկյալ դիրք է գրավել բակալավրի և գիտության դոկտորի միջև (տարատեսակներից է նաև իսպանական համալսարաններում ծագած Լիցենցիատ կոչումը):
Խորհուրդս հոդվածն ընթերցողներին՝ հետամուտ եղեք հնարավորինս շատ գիտելիք ամբարելուն, իսկ կոչումները վաղ թե ուշ կգտնեն ձեզ...
Կարդացե՛ք Ստենֆորդի համալսարանի նորագույն հրատարակությունը համալսարանական համակարգի կազմավորման մասին. Homo academicus
Կայքում տեղ գտած մտքերն ու տեսակետները հեղինակի սեփականությունն են և կարող են չհամընկնել BlogNews.am-ի խմբագրության տեսակետների հետ:
print Տպել