Հիշեք նրան․ սուրբ սարսափը

Նրա անունն անհայտ է մնացել: Բայց նա հերոսուհի էր ու վրիժառու: 17 տարեկան այդ աղջնակի առաջ պատկառանքով խոնարհվում էին, և շուրթեշուրթ էր անցնում պատմությունն այն մասին, որ նա 75 թուրք է սպանել: Հետո նա հանկարծ հայտնվեց Նյու Յորքում: Եվ հենց այստեղ էլ նրան գտան լրագրողները: Տեղի թերթերը սկսեցին գրել քաջ հայուհու մասին, որին հայկական բանակում անվանել են «Սուրբ սարսափ»:

Ո՞վ էր նա: Հրանուշ Գրիգորյանը Միացյալ Նահանգներ էր հասել իր անմիջական հրամանատարի՝ սպա Շիշմանյանի ուղեկցությամբ: Հենց այստեղ էլ ամերիկյան նպաստամատույց ընկերության աշխատակիցներին նա պատմել էր, թե ինչպես է 11 տարեկան հասակում ականատես եղել թուրքերի կողմից իր հոր, մոր և քույրերի վայրագ սպանությանը: Ու թեև իրեն կենդանի էին թողել, սակայն ստրկության էին վաճառել մի արաբ ավազակի:
Որոշ ժամանակ անց նրան հաջողվում է տղայի շորեր հագած փախուստի դիմել, սակայն նա մտադրություն չուներ ապաստան գտնել որևէ ապահով վայրում, այլ ներկայանում է հայկական բանակ և պահանջում, որ իրեն զինվորագրեն: Երբ ի վերջո հայտնի է դառնում, որ տղամարդու համազգեստի տակ աղջնակ է թաքնված, այդ ժամանակ Հրանուշը հրաժարվում է զենքը վերադարձնել՝ ասելով, որ ուզում է կռվել ու իր վրեժը առնել ոսոխից: Դա 1919 թվականն էր:
Թե ինչպես է նա կռվել, դրա մասին ամերիկացի լրագրողներին պատմել է հրամանատար Շիշմանյանը. «Անհնար էր նրան արգելել, որ չնետվեր մարտի: Նա իր փամփուշտը գործածում էր միայն այն ժամանակ, երբ վստահ էր, որ չէր վրիպելու: Իսկ նրա սուրը հրացանի պես հաջողակ էր: Այդպիսի մի սրամարտի ժամանակ էլ վիրավորվեց, թեև նույն կռվում հանդես բերած անձնազոհության ու քաջության համար այսօր իր թեզանիքին կրում է ոսկեկար ժապավեն»:
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Հրանուշ Գրիգորյանը շատերի պես թողնում է երկիրը և բռնում գաղթի ճանապարհը: 1921 թվականին նա արդեն ԱՄՆ-ում էր:
Վերջին տեղեկությունը, որ հայտնի է նրա մասին, կրկին քաղում ենք այդ օրերի թերթերից: Այնտեղ ասվում էր, որ Շիշմանյանին հաջողվել է Կալիֆոռնիայում գտնել մի հայկական ընտանիք, ովքեր սիրահոժար կերպով որդեգրել են Հրանուշ Գրիգորյանին: