Araratnews.am-ը գրում է.
22-ամյա բրազիլացի Վանեսա Դել Ռիոսն ապրում եւ աշխատում է Բրազիլիայում որպես լրագրող: Լուսաբանում է մշակութային իրադարձություններ, նաեւ ամսագրերից մեկում խոհանոցին վերաբերող բաժին ունի, պատմում է`իրենց մոտ ընդունված է, այսպես ասած, խոհանոցային լրագրությունը: Չնայած առաջին անգամ է լինում Հայաստանում, բայց ասում է` հենց իջավ ինքնաթիռից, իրեն զգաց ինչպես տանը: Շուտով ավարտելու է քոլեջը եւ որպես ավարտական աշխատանք գրելու է գիրք` Հայաստանի մասին: Հայաստանի մասին գրքի հիմնական թեման խորհրդային շրջանից անկախություն անցումն է: Araratnews.am-ի հետ զրույցում Վանեսան կիսվեց իր տպավորություններով, հույզերով եւ «բացահայտումներով», խոստացավ` անպայման վերադառնալու է. այստեղ շատ անելիքներ ունի:
-Ինչպե՞ս ես, ո՞նց ես քեզ զգում Հայաստանում:
-Ես ինձ զգում եմ, ինչպես տանը: Ընդհանրապես, երբ ճանապարհորդում ես, դու չես մտածում, որ գնալու ես քո եւս մեկ տուն: Հայաստան եկա եւ հասկացա` սա մի տեղ է, ուր ես կարող եմ մնալ:
-Գիտեմ, որ այցիդ բուն նպատակը Հայաստանի մասին գիրքն է, որ նախատեսել ես գրել: Ինչպե՞ս ստացվեց, որ Հայաստանը` որպես հետխորհրդային երկիր, հետաքրքրեց քեզ, եւ դու որոշեցիր անգամ գիրք գրել նրա մասին:
-2013թ-ին ես պետք է միգրացիայի մասին հոդված գրեցի` անդրադառնալով այն մարդկանց, ովքեր տարբեր տեղերից եկել եւ բնակվում են Սան Պաուլոյում: Պարզվեց, որ իմ ընկերներից մեկի հայրը Հայաստանից է, ինքն ինձ հարցրեց` քեզ չի՞ հետաքրքրում, ասացի` Հայասատա՞նը, ի՞նչ երկիր է դա:
Երբ լսեցի «Հայաստան» բառը, սկսեցի քարտեզի վրա փնտրել այն: Փնտրեցի-փնտրեցի, չգտա, սակայն որոշեցի ինձ համար այն գտնել եւ գնացի ընկերուհուս տուն: Պատերին տեսա հայկական պատկերներ, շատ նկարներ կային` հատկապես Արարատ լեռան, հատակին կարպետներ էին փռված, այնքան գեղեցիկ էր ամեն ինչ: Զարմացած հարցնում էի` ինչո՞ւ այս մասին չեք խոսում: Պարզվեց՝ ընկերուհուս հայրը Հայաստանից 11 տարեկանում է տեղափոխվել Սան Պաուլո` 1974թ-ին, սոցիալական խնդիրների պատճառով: Նա սկսեց պատմել խորհրդային տարիների իր մանկությունից, մի հասկացություն, որն առաջին անգամ էի լսում: Իր պատմածներից հասկացա՝ դա մի մշակույթ է, որի հետ ես երբևէ չեմ առնչվել, կարծում եմ` Բրազիլիայում իմ հասակակիցները եւս չեն առնչվել: Ինքը պատմում էր իր դպրոցական տարիներից, համազգեստից, Լենինի կրծքանշանից, որ կրում էին: Այնքան ոգևորված էր պատմում, կյանքն այնքան իրական էր թվում, ես էլ ինձ զգում էի այդ կյանքի կինոյում եւ ուզում էի իմանալ` ինչպես է այն ավարտվել: Սկսեցի ուսումնասիրել Բրազիլիայի հայերի կյանքը, այնուհետև անցա գրքերին եւ ընդհանրապես ուսումնասիրեցի այն ողջ ինֆորմացիան, որ հնարավոր էր գտնել համացանցում: Պարզեցի` սա մի երկիր է, որն ունի հազարավոր տարիների պատմություն, բայց որի մասին քիչ բան կա ասված, եւ կարիք կա շատ բան ասելու: Որոշեցի լինել այն մեդիան, որով կարելի է այս մարդկանց ձայն տալ՝ նրանց ճանաչելի դարձնելով թեկուզ հենց Բրազիլիայում:
-Երբ վերադառնաս Բրազիլիա, առաջին բանը, որ կպատմես հայերի մասին՝ ի՞նչը կլինի:
-Առաջինը կսկսեմ նրանից, որ տեսա Երևանը՝ Հայաստանի մայրաքաղաքը, մի զարմանալի տարածք, որտեղ կյանքն ակնհայտորեն արագ տեմպերով փոխվում է: Այստեղ ապրող մարդիկ ուզում են այլ ապագա, եւ դրա համար քայլեր են անում. երեկվա, այսօրվա եւ վաղվա երևանցիները տարբերվում եւ տարբերվելու են միմյանցից: Գիրքս նախատեսել էի գրել զուտ որպես լրագրողական աշխատանք, սակայն, ոնց տեսնում եմ, գեղարվեստական գործ է ստացվելու. այնքան գեղեցիկ տեսարաններ եւ պատկերներ եմ տեսել Հայաստանում, որ պետք է անպայման նկարագրեմ իմ տեսածն ու զգացածը: Իմ պատկերացմամբ գալու էի հեխորհրդային հանրապետություն եւ տեսնելու էի լրիվ այլ իրականություն: Երբ լսում էի ընկերուհուս հոր պատմածները՝ ամեն ինչ այնքան կենդանի էր թվում, որ մտածում էի` գալու եմ այդ ամենը տեսնեմ, որովհետև մարդիկ նոր են անցում կատարել: Կարծում էի` տեսնելու եմ փակ կյանքով ապրած, սառը եւ խուսափող մարդկանց, բայց եկա եւ տեսա` բոլորն ինձ բարևում են, պատրաստակամ են խոսելու, հրավիրում են սուրճ, թեյ խմելու. զարմացա:
-Գիրքդ, ի սկզբանե, որոշված էր, որ լինելու լրագրողական աշխատանք` խորհրդային եւ հետխորհրդային տարիների Հայաստանի մասին, ամեն դեպքում մեխը կմնա դա՞, թե՞ հնարավոր է լրիվ այլ բան ստացվի: Ասում ես` հնարավոր է`դառնա գեղարվեստական ստեղծագործություն:
-Այո´, լրիվ ճիշտ եք նկատել, հաստատ լայնացնելու եմ սահմանները, որովհետև եկել եւ տեսել եմ մի երկիր, որն ասում է` սա Հայաստանն է, մեր ժամն է ցույց տալու, թե ով ենք մենք: Սա պատմություն չէ, ապրող կյանք է: Ես կարծում էի, թե իմ գիրքը լինելու է պատմական ակնարկ, իսկ ես պատմելու եմ՝ այս երկիրն ինչ պատմություն ունի, բայց շատ ուրախ եմ բացահայտելու մի երկիր, որը շատ ռեալ է, այս պահին ապրող է, ունի շատ լավ բիզնես-միջավայր: Իմ գրքում ամեն ինչ հենց այդպես էլ կներկայացնեմ, այն ավելի շատ կլինի ապագայամետ, քան պատմական:
-Ովքե՞ր են լինելու գրքիդ հերոսները: Ի՞նչ տպավորիչ պատմություններ ես լսել իրենցից:
-Այս ընթացքում շատերի հետ եմ հարցազրույցներ արել, փորձում եմ հնարավորինս շատ մարդկանց հետ շփվել: Հիմնականում մեծահասակների հետ եմ զրուցում, այնքան հուզիչ պատմություններ եմ լսում, նստում իրենց հետ լաց եմ լինում: Օրինակ, մի 83 տարեկան կին պատմեց, թե ինչպես է իր հայրիկը թողել իրենց եւ գնացել պատերազմ, սկզբում չեն հասկացել` ուր է գնացել, հետո սկսվել են իրենց ծանր օրերը: Ինքը եւս, լինելով ընդամենը 5 տարեկան, աշխատել է, որպեսզի իրենք կարողանային գոյատևել: Ես միամտաբար հարցրեցի`մանկությունից ինչ սիրած խաղալիք է հիշում, պարզվեց` ինքն առհասարակ խաղալիք չի ունեցել: Դա շատ հուզեց ինձ. միակ բանը, որն ինքը մանկությունից հիշում է, իրենց չարքաշ աշխատանքն է՝ ոչ թե մի քիչ ավել փող ունենալու, այլեւ գոյատևելու համար: Ես, լսելով այդ պատմությունները, հասկանում էի` դա Ռուսաստանի պատերազմն էր, Հայաստանն ընդհանրապես կապ չուներ:
-Այսինքն` գտե՞լ ես հերոսներիդ, թե՞ դեռ փնտրելու ես, եւ ինչո՞ւ ես ընտրել
մեծահասակների:
-Այո´, այս մարդիկ են լինելու իմ հերոսները, բայց դեռեւս ուրիշների էլ կգտնեմ: Ինձ ավելի շատ հետաքրքրել են ստալինյան ժամանակաշրջանն ապրած մարդիկ, դրա համար եմ մեծահասակներին ընտրել: Իհարկե, ունեմ նաեւ հերոսներ, որոնք ծնվել են 1950-ականներին: Կա մի հարց, որը ես տալիս եմ բոլորին. հարցնում եմ` ի՞նչն են կարոտում խորհրդային ժամանակներից, հիմնականում պատասխանում են` այն, որ բոլորն աշխատանք ունեին: Ապրած դժվարությունների պատճառով ասում են՝ Հայաստանի ապագան մութ է, սակայն ինքս տեսնում եմ երիտասարդություն, որը ոչ միայն հավատում, այլեւ ստեղծում է Հայաստանի ապագան: Խորհրդային ժամանակաշրջանում ապրած մարդիկ ասում են, որ իրենք ներկա Հայաստանի ապագան չեն տեսնում, ես նույնիսկ այդ մարդկանց ապագան եմ տեսնում, նայում եմ իրենց կյանքին եւ տեսնում: Իրենք աշխատում են, ապրում. դա, իմ պատկերացմամբ, հենց ապագան է:
-Ինչպե՞ս ես պատկերացնում քո գրքի ապագան, ո՞վ է լինելու ընթերցողդ:
-Երբ իմ պրոֆեսորին, ում հետ աշխատում եմ եւ ով ինձ ուղղորդում է գիրքը գրելիս, ասացի, որ գնալու եմ Հայաստան եւ գրելու եմ գիրք Հայաստանի մասին, նրա առաջին հարցն այն էր, ինչ Դուք եք տալիս` ով է լինելու քո ընթերցողը: Պատասխանեցի` չգիտեմ, բայց համոզված եմ` գրելու եմ մի գիրք, որը լինելու է առհասարակ անցյալից ներկա հաջող անցման մասին եւ հետաքրքրելու է յուրաքանչյուրին, ով հետաքրքրված է, թե ինչպես կարելի է պատմության խորքից գալ, անցնել հետաքրքիր շրջան եւ շարժվել դեպի ապագա: Ինձ համար Հայաստանը դարձել է դրա խորհրդանիշը:
Մեծ հույս ունեմ, որ գիրքը կհետաքրքրի ինչպես հայերին, այնպես էլ բրազիլացիներին: Ես ցույց կտամ, օրինակ, թե ինչպես են Հայաստանում պահպանվել Էրեբունու հին քարերը եւ ինչպես են կառուցվում տեխնոլոգիական մեծ կառույցներ: Այս երկու տարբերությունները շատ-շատերին է հետաքրքրելու. այստեղ հինն ու նորը իրար հետ են, մարդիկ ե՛ւ իրենց պատմությունն են ինչ-որ անկյունում պահում, ե՛ւ նորն են ստեղծում: Ես ուզում եմ կոտրել կարծրատիպերը, ինձ դուր չի գալիս նաեւ Բրազիլիայի հետ կապված կարծրատիպը, երբ ասում են` Բրազիլիա՝ միանգամից պատկերացնում են ֆուտբոլ:
-Հայաստանի ո՞ր վայրերում ես հասցրել լինել, հատկապես որ վայրերով ես տպավորված: Եվ, ընդհանրապես, ինչպե՞ս է սկսվում եւ ավարտվում օրդ Հայաստանում:
-Այնքան տեղերում եմ եղել, որ արդեն անուններն էլ չեմ հիշում: Կնշեմ մի քանիսը, որոնցով ամենաշատն եմ տպավորված` Էջմիածինը, Գյումրին, Դիլիջանը, որ կարծես աշնանային հեքիաթ լիներ, ի դեպ, առաջին անգամ էի տեսնում աշունն իր բոլոր գույներով: Շատ տպավորված եմ Սևանա լճով. այն կոչվում է լիճ, եւ ես ակնկալում էի նրա եզրերը տեսնել, բայց ոչ մի կողմից չկարողացա դրանք տեսնել: Ձեզ հավատացնում եմ, որ դուք ծով ունեք: Տաթևում հաճելի խաղաղության էներգիա զգացի: Կանգնած մտածում էի` Աստված իմ, մարդու եւ բնության այսպիսի ներդաշնակություն չեմ տեսել: Մարդն է կառուցել այդ ամենը, բայց ոչ մի բանով չի վնասել բնությանը. բնությունը տվել է իր համաձայնությունն այդ կառույցին: Ես անգամ ինձ էի սիրում այդ ամեն ինչը զգալիս:
-Շփվելով հայ երիտասարդների` թե´ տղաների, թե´ աղջիկների հետ, ի՞նչ հետաքրքիր բացահայտումներ ես արել:
-Ինձ դուր գալիս իրենց մտածելակերպը, մեծ ապագա ունենալու ձգտումները: Շատ է դուր գալիս նրանց ակտիվությունը. ակտիվ են գիշեր ու ցերեկ: Այստեղ մարդիկ շատ են քայլում, մեզ մոտ այդպես չէ. մեքենայով ենք տեղաշարժվում հիմնականում: Տպավորությունն այնպիսին է, որ փողոցով քայլելիս մարդիկ ասում են` այս փողոցն իմն է, ես ապրում եմ դրանով: Ձեր Հանրապետության հրապարակը կուզեի տանել Բրազիլիա եւ ցույց տալ, թե ոնց կարելի է ընկերություն անել:
-Արարատ լեռան եւ հայկական գորգերի մասին պատմեցիր` ոնց ես իմացել, իսկ Հայոց ցեղասպանության մասին ի՞նչ գիտես, երբ սկսել ես տեղեկություններ փնտրել գրքերում եւ համացանցում, ի՞նչ ես պարզել եւ ինչպե՞ս ես կարողացել հասկանալ պատմությունը:
-Ես ընկերուհուս հորից լսեցի նաեւ Հայոց ցեղասպանության մասին եւ սկսեցի ուսումնասիրել այն բոլոր աղբյուրները, որոնք հասանելի էին ինձ: Պորտուգալերենով կային որոշ նյութեր Հայոց ցեղասպանության մասին, դրանք կարդացի, հետո սկսեցի անգլերենով աղբյուրներ ուսումնասիրել: Ինձ ավելի շատ հետաքրքրեց, թե ինչ է եղել այդ դեպքերից առաջ: Գնացի պատմության խորքը եւ հասա Ուրարտուի թագավորություն, թուրքերի պատմությունը եւս ուսումնասիրեցի: Ուսումնասիրեցի, թե իրենց հարաբերությունները մինչ այդ ոնց են եղել եւ որտեղից են գալիս: Այժմ ունեմ այն համոզմունքը, որ Հայոց ցեղասպանությունը 100 տարվա պատմություն չէ, դրա արմատները շատ ավելի խորքերում են թաքնված, 1.5 մլն զոհերը չէ, որ տվել են հայերը. ավելի շատ է եղել այդ թիվը: Ափսոս, որ այդ ամենը վերապրած մարդկանց չեմ հանդիպել, բայց խոսել եմ մարդկանց հետ, որոնք պահպանում են իրենց հիշողությունները: Ինձ համար, հիմնականում, պատկերը պարզ է, թե ինչ է եղել:
-Երբ հեռանաս, կարծում եմ` ինքնաթիռում կմտորես այստեղ անցկացրած օրերի մասին: Ինչպե՞ս կավարտես այս նախադասությունները` եղար մի երկրում, որտեղ մարդիկ… կամ ճանաչեցրի մի երկիր, որը…
-Առաջին բանը, որ կմտածեմ այն է, թե ինչ եմ անում այս ինքնաթիռում, ինչու չեմ մնացել: Ես անպայման հետ եմ գալու: Կկարոտեմ բոլոր մարդկանց, որոնց հետ շփվել եմ, կկարոտեմ նույնիսկ նրանց, որոնց հետ փողոցում մի պահ եմ շփվել զուտ ինֆորմացիայի համար: Երեկ, երբ պառկել էի քնելու, ծրագրում էի` գիրքն ապրիլին կվերջացնեմ, ամեն ինչ կանեմ, որ մայիսին հրատարակվի, հունիսին թարգմանչական աշխատանքներ կանեմ, հուլիսին կազատվեմ՝ նորից վերադառնալու համար:
-Վերջին հարցս… Հայաստանից մարդիկ արտագաղթում են, թողնում են հայրենիքն ու գնում այլ երկրներում ապրելու: Դու, որպես մարդ, որ կողքից տեսավ եւ նաեւ ճանաչեց Հայաստանը՝ ի՞նչ հինգ պատճառ կնշես, որ, գոնե, հանուն դրանց մարդիկ չպետք է հեռանան:
-Նախ պետք է ասեմ, բոլոր երկրներում կա այդ խնդիրը, բոլոր մարդիկ ուզում են լավ ապրել եւ ավելի լավ կյանք են փնտրում իրենց երկրից դուրս, եւս մեկ բան կուզեմ նշել` Հայաստանից գնացողները ատելով չեն գնում, սիրելով են գնում: Ինձ հանդիպած բոլոր մարդիկ պատմել են` գնում են, որ իրենց երեխան կարողանա ապրել Հայաստանում:
Առաջինը բանը, որ հասկացել եմ ձեր երկրի հետ կապված, եւ նաեւ Բրազիլիայի դեպքում եմ նույն մտքին հանգել, այն է, որ փողը մնում է այնտեղ, որտեղ այն ուղղորդվում է: Եթե, օրինակ, գնում ես գերմանական շոկոլադ, ապա փողն ուղարկում ես Գերմանիա. արթնացրեք ձեր մեջ այդ գիտակցումը, որ ինչ արտադրության ապրանք գնում եք, փողն ուղղորդում եք այդտեղ, հետևաբար փորձեք գնել հայկական արտադրության ապրանքներ եւ փողը թողեք ձեր երկրում:
Երկրորդ` այստեղ համտեսել եմ աշխարհի ամենահամեղ ջուրը եւ զարմանալին այն է, որ ամեն քայլափոխի այդ ջուրը կա: Փարիզով եմ թռել Երևան. երբ իջա այնտեղ եւ ջուր էի փնտրում, 4 եվրոյով կարողացա մի փոքրիկ շիշ ջուր գտնել, որն ահավոր համ ուներ: Երևանում ամեն քայլափոխի կարող ես աշխարհի ամենահամեղ ջուրը խմել, գնահատեք դա: Երրորդ` շատ համեղ է ձեր խոհանոցը: Բրազիլիայում տասնամյակներ շարունակ մարդիկ սովից մահացել են, դրանք ուղղակի խոսքեր չեն. բառի բուն իմաստով ուտելու ոչինչ չեն ունեցել, դուք շատ նախաձեռնող եք, Հայաստանում ուր գնացի, առատ սեղան տեսա, մեզ համար դա այնքան խորթ է: Չորրորդ բանը, որ պետք է գնահատեք, ձեր պատմությունն է, այնպիսի երկրի բնակիչների համար, ինչպիսին է Բրազիլիան, որը ձեր համեմատ նոր-նոր քայլել սովորող «երեխա» երկիր է, այստեղ բացվում է զարմանահրաշ տեսարան: Հայաստանը թագավորություններ տեսած երկիր է. ես, օրինակ, կուզեի ինձ մի թագավորության մաս զգալ, ոնց որ դուք բոլորդ իրավունք ունեք զգալու: Ձեր ամեն մի քարն ավելի հին է, քան իմ ամբողջ երկիրը: Հինգերորդը. դուք փայլուն ապագաա ունեք, ակտիվ են ոչ միայն երիտասարդները, այլեւ բոլոր մարդիկ առհասարակ: Երբ Հանրապետության հրապարակում նկարներ էի անում, որոշեցի հաշվել, թե քանի պապիկ է իր թոռնիկին բերել զբոսնելու: Այնքա՜ն շատ էին, եւ այնքա՜ն չքնաղ էր այդ պատկերը… Այդ նույն հարցում հետևողական եղա նաեւ Էջմիածնում: Մի պապիկ իր թոռնիկի հետ եկել էր մոմ վառելու, գնեց մոմը, տվեց թոռնիկին, հետո թաթիկից բռնեց եւ օգնեց` վառի: Հասցրել եմ այդ պահը ֆիքսել. դա ձեր երկրի պատկերն է՝ ապագան եւ անցյալը միասին:
Զրուցեց՝ Շողիկ ԳԱԼՍՏՅԱՆԸ
