Միջագետքի երկրորդ մեծ գետը։ Տիգրիսը սկիզբ է առնում Հայկական լեռնաշխարհից և 2250կմ երկարություն ունի։ Պարսից ծոցի գետաբերանից 64կմ հեռավորության վրա այն միանում է Եփրատ գետին։ Տիգրիսը վարարում է գարնանը և աշնանը։ Նրա ափերին են հիմնվել երբեմնի հզոր ասորեստանյան քաղաքներ Նինվեն, Քաղանը և Ասուրը։ Աստվածաշնչում այն հիշատակվում է որպես Եդեմի չորս գետերից մեկը։ (Ծն 2.14, Դն 10.4)
Տիգրիս՝ գետ Հայկական լեռնաշխարհում և Միջագետքում։ Հոսում է Թուրքիայի և Իրաքի տարածքով։ Տիգրիսը կազմվում է Արևմտյան Տիգրիս և Արևելյան Տիգրիս գետերի միախառնումից։ Երկարությունը 1900 կմ, ավազանը՝ 375 հազար կմ/քառ.։ Տիգրիս–Եփրատի միջագետքը մարդկային քաղաքակրթության հնագույն կենտրոններից է։ Հնում այն կոչվել է Դղկաթ, որը նշանակում է նետ: Հիմնական ավազանն Իրաքի տարածքում է, Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններում` ոչ ավելի քան 40 հազար կմ/քառ.։ Գետը սկիզբ է առնում Հայկական Տավրոսի լեռներից երկու` Արևմտյան և Արևելյան Տիգրիս ճյուղերով: Արևմտյան Տիգրիսը` Արղանա անվամբ սկիզբ է առնում Ծովք լճից, ապա միանալով Զիբենեին` մտնում է բնական թունել և դուրս գալիս Վերին (Հայոց) Միջագետք: Գ. Սրվանձտյանը Տիգրիսի ակունքները նկարագրում է որպես ոսկեղեն մի երկիր: Տիգրիսը սրբավայր է, դրախտի չորս գետերից մեկը: Տիգրիսը սկսվում է Տավրոսի համակարգում 2000-3500 մ բարձրություններից, վտակները հոսում են խորը կիրճերով, առաջացնում են անտեցեդենտ հովիտներ և դուրս գալիս դաշտավայր` ստեղծելով արտաբերման կոներ, որոնք կուտակում են մեծ քանակի գետաբերուկներ և սելավային (պրոլյուվիալ) նստվածքներ:
Արևմտյան Տիգրիսի կարևոր վտակներն են` Ամբար, Քաղիրդ (Բաթման)` Սասունի գետ վտակով, Արզան, Բաղեշ (Բիթլիս): Արևելյան Տիգրիսը սկիզբ է առնում Հայկական Տավրոս և Կորդվաց լեռների կազմած անկյունից և գրեթե միշտ հոսում դեպի արևմուտք` մինչև Սղերդ քաղաքից հարավ-արևմուտք, որտեղ միանում է Արևմտյան Տիգրիսին: Արևելյան Տիգրիսը (Բոհտանի գետ) Քսենոֆոնն անվանում է Կենտրիտես: Վտակներն են Մոկսի, Խիզանի, Բաղեշի, Խարզան գետերը: Իսկ Արևմտյանին միանալուց հետո Տիգրիսի վտակներն են Խաբուր, Մեծ Զաբ, Բարազգիր և այլն: Տիգրիսը և վտակները ջրառատ են, սնվում են Տավրոսի միջին և բարձր լեռների գոտու առատ տեղումներից: Տիգրիսն ավելի ջրառատ է, քան Եփրատը: Այսպես, Բաղդադի մոտ նրա տարեկան միջին ծախսը 1240 խմ/վրկ է, կարող է հեղեղել մշակվող հողատարածությունները, քանի որ վարարման դեպքում ծախսն անցնում է 13 հազար խմ /վրկ-ից և բազմաթիվ անգամ աղետներ է բերել: Այժմ կառուցված է հատուկ ջրանցք, որով Տիգրիսի ջրերը տանում են դեպի Եփրատ և փրկում շրջապատի տարածքը ողողումից:
Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններում Տիգրիսի հոսքը 40 հազար կմ2 սահմաններից կազմում է 15-16 խոր. կմ, միջին ծախսը 530 խմ/վրկ է, առավելագույնը կարող է հասնել 5000 խմ/վրկ-ի, նվազագույնը` 69 խմ/վրկ, տարբերությունը ավելի քան 82 անգամ է: Նման տարբերությունը պայմանավորված է նրանով, որ ամռան երկրորդ կեսին Տավրոսի ամբողջ համակարգն ընկում է արևադարձային չոր օդային զանգվածների ազդեցության տակ, տեղումներ չեն լինում, իսկ Տավրոսի համակարգում առատ աղբյուրներ չկան, եղած ջրերն էլ օգտագործվում են բնակիչների կողմից: Գետի վտակները վճիտ են, վերին հոսանքներում հանքայնացումը չի անցնում 100 մգ/լ-ից, իսկ իջնելով դաշտավայր` 300-350 մգ/լ-ից: Գարնանը` հորդացումների ժամանակ գետը տղմոտ է: Գետավազանի 1 կմ2 -ից տարեկան լվացվում է 250-400 տ տիղմ: Տարեկան կոշտ հոսք կազմում է 14-15 մլն տ, որի մի մասը նստում է Միջագետքի դաշտավայրում, մյուս մասը հասնում է Պարսից ծոց:  
Տիգիրսը Եփրատին է միանում և կազմում Շատ- Էլ- Արաբ գետը, թափվում է Պարսից ծոց` առաջացնելով արագ աճող դելտա: Միջագետքի դաշտավայրը ծովային ավազան է եղել և ցամաքել է այս երկու գետերի բերուկների կուտակումից: Ստորին հոսանքներում նավարկելի է: Հորդացման ժամանակ ոչ խորանիստ նավերը կարող են հասնել մինչև Մոսուլ:
Աղբյուրներ
Հ.Կ. Գաբրիելյան, Հայկական լեռնաշխարհ, Եր. 2000

 

Կայքում տեղ գտած մտքերն ու տեսակետները հեղինակի սեփականությունն են և կարող են չհամընկնել BlogNews.am-ի խմբագրության տեսակետների հետ:
print Տպել