Ankakh.com-ը գրում է.
«Ուժեղ մոտորների և ճարպիկ շոֆերների պայքար, որի արանքում տուժում է ժողովրդի անվտանգությունը»,- այսպես է բնութագրում Երևանի հասարակական տրանսպորտի վիճակը քաղաքի ամենախիտ հատվածները սպասարկող երթուղիներից մեկի վարորդը, որի հետ որոշեցի անցնել ողջ երթուղին՝ հասկանալու գործի բուն էությունը:
Պետք է նշել, որ զրուցակիցս ոչ միայն խորությամբ ներկայացրեց իրավիճակը, այլև վերլուծություններ արեց՝ պատճառահետևանքային բոլոր կապերով: «Օրինակ` Մոսկվայում նստում ես ավտոբուս, քեզ կտրոն են տալիս, որի վրա գրված է, որ քո կյանքն այդ ավտոբուսի մեջ ապահովագրված է: Էստեղ ավտոբուս նստելիս պիտի բռնվես ու աղոթես մինչև տեղ հասնես»,- ասում է նա:
Այն, որ մեր տրանսպորտը, մեղմ ասած, քաղաքակիրթ վիճակում չէ` տեսնում ու զգում են գրեթե բոլորը: Սակայն, սովորական քաղաքացին երբեք չի էլ կարող պատկերացնել, թե իրեն տեղափոխող երթուղային տաքսու կամ ավտոբուսի վարորդն ինչ փորձություններ է անցնում, մինչև իրեն տեղ է հասցնում: Չէ՞ որ «վզին պլան է դրված», գազի փողը պիտի հանի, իսկ մի քանի կոպեկ էլ տուն տանելու համար պատրաստ է ամեն ինչի: Մի խոսքով՝ կյանքի ու մահու պայքար: Իսկ պայքարը մրցակից գծերի երթուղայինների վարորդների միջև է: Եթե ճարպիկ չլինես, չկարողանաս ճիշտ հաշվարկ անել, չզգաս, թե որ պահին պետք է ոտքդ կախ գցես, իսկ որ ոտքդ դնես գազին, ապա «մինուսով դուրս կգաս»: «Հիմա ես մի քանի կոնկուրենտ գծերի հետ պիտի քշեմ, որոնց մոտորները ուժեղ են, բայց շոֆերներն էնքան էլ ճարպիկ չեն, այսինքն` պիտի կարողանամ պասաժիր հավաքել: Պիտի պինդ բռնես»,- ասում է վարորդն ու ոտքը գազին դնելով՝ հասնում ու առաջ է անցնում հակառակորդից:
Քիչ անց հակառակորդը գալիս ու անցնում է նրան: «Անցավ»,- ասում եմ ափսոսանքով: «Արդեն կարա անցնի: Ես իրան հաղթել եմ, պասաժիրներին տարել եմ: Էս պահի դրությամբ ընենց հաշվարկ եմ արել, որ հետս գոնկա անող չկա: Հիմա իմ կոնկուրենտը լրիվ ուրիշ համար ա, պիտի նրա վրա կենտրոնանամ»: Այնպես որ այս գործում ամեն վայրկյան խիստ զգոնություն է անհրաժեշտ, վարորդն իր մի աչքը մշտապես պետք է պահի հակառակորդների վրա: Ինչպես ասում են՝ աչքդ թարթեցիր` «պասաժիրիդ» տերը չես:
Կան նաև «ռազվետչիկ» վարորդներ, ինչպես ասում է զրուցակիցս: Նրանք երթուղուց դուրս են գալիս և կարճ ճանապարհներ կտրելով՝ անցնում հակառակորդին՝ հավաքելով նրա ուղևորներին: Նման դեպք մեր շրջայցի ժամանակ էլ պատահեց, սակայն վարորդը պատրաստակամորեն ընդունեց մարտահրավերը և մտնելով երրորդ գիծ՝ կայծակնային արագությամբ անցավ հակառակորդից առաջ և ուղևորներին ինքը հավաքեց:
Ի դեպ, երրորդ գիծ մտնել երթուղային տրանսպորտի վարորդներին չի թույլատրվում, և տուգանքի մի մասնաբաժին էլ գալիս է այդ խախտումից:
«Այ, հիմա կոնկուրենտ ավտոբուսն անցավ, գնաց «Ռոսիա»: Ես հիմա ստիպված պիտի ոտքս կախ գցեմ՝ դանդաղ քշեմ»,- ասում է նա:
Սակայն դանդաղ քշելիս էլ պիտի այնպես անի, որ ուղևորների համբերության բաժակը չլցվի: Եվ որպեսզի ոտքը կախ գցելն ակնհայտ չլինի, շատ վարորդներ դիմում են խորամանկության՝ միշտ հայտնվում են կարմիր լույսի տակ, սպասում են, մինչև դիմացի մեքենան անցնի, մինչդեռ կարող են շրջանցել, բարձրադիր հատվածներում «մի կերպ» են առաջ գնում և այլն:
Մի խոսքով, քաղաքային տրանսպորտի վարորդը, բացի վարորդ լինելուց, բազմաֆունկցիոնալ մասնագետ է՝ հաշվապահ, գանձապահ, մաթեմատիկոս, մրցարշավորդ, չնայած երբեմն այդ հմտություններով էլ է ձեռնունայն գնում տուն: «Ուրիշ տարբերակ չկա, հարցը պիտի լուծվի գլոբալ ձևով,- կարծում է զրուցակիցս,-վարորդը, ոնց որ բոլոր նորմալ երկրներում, իր աշխատանքի դիմաց պիտի ստանա աշխատավարձ, իսկ կանխիկ վճարելն ընդհանրապես պիտի վերանա, սա ապօրինություն է. մարդիկ կանխիկ վճարում են, բայց կտրոն չեն ստանում»:
Այսինքն` պիտի վերանա գծատեր հասկացությունը, քաղաքային տրանսպորտը մասնավորից որոշակիորեն անցնի պետությանը կամ գործի պետություն-մասնավոր հատված համագործակցության սկզբունքը: Իսկ քանի դեռ վարորդը ուղևորին դիտում է որպես 100-դրամանոց, քաղաքային տրանսպորտի խնդիրները երբեք չեն վերանա:
Երթուղային տրանսպորտի վարորդների համար իսկական պատիժ են տաքսու վարորդները: Սրանք, իրենց բուն գործունեությունից բացի, իրականացնում են նաև երթուղային տրանսպորտի գործառույթներ: Օրինակ` մշտապես հայտնվում են կանգառներում, ինչի իրավունքը չունեն, և ուղևոր են «փախցնում»: Դեռ ոչինչ, որ մտնում, ուղևորին «խլում» ու արագ դուրս են գալիս. կան տաքսու վարորդներ, որոնք ժամերով կանգնում են կանգառներում և խանգարում ավտոբուսների ու միկրոավտոբուսների վարորդներին կանգառ կատարել: Վերջիններս ստիպված են լինում կանգառից մի փոքր դուրս կանգնել, ինչը նրանց վրա բավականին թանկ է նստում՝ 10 000 դրամ տուգանք, քանի որ դա համարվում է կանգառից դուրս կանգառ:
Նման տաքսիստներին զրուցակիցս «կանգառների մուրացկաններ» է անվանում: Սակայն կա առավել ցնցող երևույթ. մինչ ավտոբուսի վարորդը, կանգառում կանգնած, ուղևորի է սպասում, տաքսու վարորդները ժամանակ չեն կորցնում և պատուհանն իջեցնելով` ուղևորներին առաջարկում են նույն երթուղայինի գնով՝ 100 դրամով, հասցնել, ենթադրենք, Դավիթաշեն: Բնականաբար, ուղևորները մեծ հաճույքով համաձայնում են: Նման իրավիճակի ականատես եղանք տեղում: Հետաքրքիր է՝ օրինազանց տաքսու վարորդին տեսախցիկը նկարահանե՞ց, թե՞ ոչ: Հավանաբար, այստեղ էլ գործում է ծանոթության սկզբունքը, քանի որ կան տաքսի ծառայության ընկերություններ, որոնց վարորդներին մշտապես կարելի է տեսնել կանգառներում: Մի մասն էլ հնարամիտ քայլերի է դիմում: Օրինակ` կանգառներից մեկում տաքսու վարորդը հանգիստ կայանել էր՝ սև թղթով ծածկելով իր ավտոմեքենայի պետհամարանիշի մի մասը: Դե, տեսախցիկ, որքան ուզում ես արձանագրիր խախտումը, ո՞ւմ է ուղարկվելու տուգանքի ծանուցումը…
Զրուցակիցս ասում է, որ նման օրինազանց տաքսու վարորդների պատճառով ինքը նույնպես ստիպված է լինում ժամանակ առ ժամանակ տուգանվել 10 000 դրամով: Սակայն տուգանվելու այլ պատճառներ էլ կան, որոնք նույնպես վարորդների կամքից անկախ են լինում: Օրինակ` կան փողոցներ, որոնց ողջ երկայնքով գոնե մեկ կանգառ գոյություն չունի: Եվ եթե վարորդը ուղևորին չխղճա ու որևէ տեղ չիջեցնի, ապա վերջինս ստիպված կլինի մի քանի կմ քայլել: «Եթե ես չկանգնեմ, էդ մարդը հաջորդ անգամ իմ ավտոբուսը չի նստի»,- ասում է վարորդը:
Իսկ նման դեպքերում վարորդին տուգանել-չտուգանելը մնում է տեսախցիկից այն կողմ գտնվող մարդու խղճին. կուզենա կտուգանի, կուզենա՝ ոչ:
Զրուցակիցս նաև նշում է, որ ընդհանուր առմամբ ամսական միջինը մոտ 50 000 տուգանք է վճարում պետությանը` տեսախցիկներով արձանագրված տարբեր նմանատիպ խախտումների պատճառով: «Կամ հոծ գծերը: Ոնց էլ չլինի, պատահում է, որ ակդ կպչում է գծին: Տուգանքը 5000 դրամ է. ուզենան` կայֆի համար կնկարեն: Ու գիտեն, որ դու էդքան ժամանակ ու ներվեր չունես, որ գնաս բողոքարկես: Վարորդ ունենք՝ մի օրում 30 հազարի տուգանք էր եկել: Դրա համար էլ շատերը պարտքերի ու վարկերի տակ են»:
Սակայն կան նաև արտոնյալ գծեր, որոնց գծատերերը գեներալներ են կամ «թափով դեմքեր»: Նրանց գծերի վարորդները խախտումներ կատարելու իրավունք ունեն, քանի որ տեսախցիկներն այդ խախտումները չեն «նկատում»:
Ի վերջո, բարեհաջող հասնում ենք երթուղու վերջին կանգառ: Սա օրվա ընթացքում նրա չորրորդ երթուղին է: Սովորաբար, օրական 4 անգամ է երթուղի դուրս գալիս՝ առավոտյան ժամը 8-ից մինչև երեկոյան 7-ը: Եթե այդ 4 երթուղուց հետո մի բան էլ իրեն է մնում, ապա օրը հաջողված է: Եվ ահա հաշվում է օրվա գումարը. պլանը հանում է, գազի գինը հանում է, տակը բան չի մնում: Հետևաբար, ստիպված է մի քանի ժամ էլ աշխատել, չնայած արդեն շատ հոգնած է:
Իսկ որքա՞ն գումար է աշխատում երթուղայինի վարորդն այդ բարդ, պատասխանատու և նյարդային աշխատանքի դիմաց. «Կազինո է. օր կա՝ 15 000 կարող էմնա, օր կա, ջեբիցդ պիտի դնես, պլանը տաս ու մինուսով տուն գնաս: Եթե օրական միջինը 5000 դրամ աշխատում ես, լավ է: Իսկ եթե լրիվ օրինական քշես, հաստատ մինուսով դուրս կգաս»:
Ինչ վերաբերում է «պլան» կոչվածին, այսինքն՝ գծատերին վճարվող գումարին, ապա դա տարբեր երթուղիներում տարբեր է: Ավտոբուսների դեպքում օրական միջինը մոտ 25 հազար է: Սակայն, կախված սեզոնից, պլանը նաև փոփոխվում է. հիմա, օրինակ, գծատերերը պետք է անցնեն ամառային ռեժիմի, այսինքն` պասիվ սեզոնի և իջեցնեն պլանը, քանի որ արձակուրդ է, դպրոցները փակ են, ուսանողություն չկա և այլն: Սակայն զրուցակիցս նշում է, որ իրենց գծում առայժմ պլանը չեն իջեցրել. «Դե, քանի օր ուշացնեն, էդքան կշահեն, թող վարորդը մտածի: Աչքդ բացեցիր, ավտոն խոդի տվեցիր, արդեն պարտքի տակ ես, ինչ գնով էլ լինի, պիտի պլանը տաս, գազի փողը հանես, իսկ թե ոնց կանես, որ մի բան էլ քեզ մնա` էդ արդեն քո գործն է: Դրա համար էլ էս վիճակն է»:
Զրուցակիցս նաև կարծում է, որ չնայած այսօր Հայաստանում երթուղային գծի բիզնեսն առաջվա պես եկամտաբեր չէ, լուրջ օլիգարխները դրանով չեն զբաղվում, միևնույն է, 100 դրամ սակագինը գծատիրոջն ապահովում է մեծ շահույթներով, պարզապես գերշահույթներն են նվազել: Ինչ վերաբերում է տրանսպորտի որակին, ապա նա համոզված է, որ ո՛չ տրանսպորտի սակագնի բարձրացումը, ո՛չ էլ տեսախցիկների բազմացումը որևէ կերպ չեն ազդի որակի բարձրացման վրա, քանի դեռ խնդրին համակարգային լուծում չի տրվել:
