Վերջերս ֆեյսբուքահայության մեջ և ոչ միայն, քննադատական խոսքեր են հնչում, միանգամից ասեմ, ոչ անհիմն, Հայ Առաքելական Եկեղեցու հասցեին, մեղադրելով նրան մեզանում օրեցօր ահագնացող հոգևոր- բարոյական անկման գործընթացները կանխելու նպատակով որևէ գործունեություն չձեռնարկելու մեջ: Սակայն այս քննադատության սլաքը, կամա թե ակամա, ուղղվում է նաև քրիստոնեությանը և դարձյալ հայտնի կարծիքներն են արտահայտվում մեր կողմից հեթանոսությունը քրիստոնեությամբ փոխարինելու սխալականության, մեր հին աստվածներին դավաճանելու և դրան հաջորդող մեր շարունակական “կորուստների” և ամենակարևորը` խոսվում է դարձի մասին: Մեկն ասում է վերադարձ արիականության, մյուսը` հեթանոսության, երրորդը հորդորում է առաջնորդվել մեր էպոսում առկա իմաստություններով, չորրորդները` կատարել անցում Նժդեհյան ցեղակրոնության և այլն, և այլն: Քանի որ այսօր յուրաքանչյուր մարդ, անկախ ամեն ինչից` կրթական ցենզից, նյութին ծանոթ լինել- չլինելուց, կարդացած /հասկացած, թե ոչ`այսօր կարևոր չէ/ գրքերի վերնագրերից և որևէ հարցի վերաբերյալ սեփական կարծիքը հայտնելու համար անհրաժեշտ պարկեշտություն ունենալուց, իրավումք ունի արտահայտվելու, ես նույնպես ցանկանում եմ այս հարցի վերաբերյալ իմ համեստ կարծիքն արտահայտել:
Ինչպիսին որ մարդն է այնպիսին էլ նրան շրջապատող աշխարհն է: Սրանից 2000 տարի առաջ, մարդկությունը հասել էր մի այնպիսի հանգրվանի, որը շատ բաներով նմանվում է այսօր աշխարհում տիրող իրավիճակին: Այն ժամանակներում շատերի համար ընդօրինակման առարկա հանդիսացող և փաստագրորեն առավել մանրամասն նկարագրված պետություն էր հանդիսանում Հռոմեական Կայսրությունը, որտեղ բարքերի համընդհանուր անկնամ արդյունքում կորսվել էին բոլոր ճշմարիտ ուղենիշները, մոռացվել էին բոլոր հավատո հանգանակները, հեթանոսությունը վաղուց արդեն վեր էր ածվել կռապաշտության, , ամեն ինչ սկսել էր ձևական բնույթ կրել, իրական հեթանոսական աստվածներին փոխարինելու էին եկել և սուտ երկրպագության առարկա դարձել նրանց արձանները, մարդկանց համար նյութապես բարեկեցիկ, վայելքներով լի կյանքով ապրելը դարձել էր գերագույն նպատակ, մարդիկ միայն հաց և զվարճանքներ էին երազում: Պոլիսներում` հաճույքների վայրերը` բաղնիքները, “ուտել խմելու օբյեկտները”, “հյուրատները” լեցուն էին իրենց օրը զեխության մեջ անցկացնող պատրիկներով, սենատականներով ու լեգիոնապետերով, իսկ պլեբեյները երազում էին միայն և միայն նման կյանքով ապրելու մասին, էլ չենք խոսում այդ ժամանակների կեսարների` կալիգուլաների և ներոնների մասին, որոնց վարքն ու անբարո կերպարները մանրամասն նկարագրված են ժամանակի պատմագրերի կողմից: Քրմապետերն ու քրմությունը վերածվել էին մի քարացած արտոնյալ դասի, սրանից բխող բոլոր հետևություններով: Սրանք վաղուց արդեն մարդկանց Բան տալու, առավել ևս նրանց ծառայելու որևէ ցանկություն չունեին և զբաղված էին տիրող իշխանավորներին իրենց ծառայությունների մատուցման միջոցով իրենց համար ապրուստի առավել բարենպաստ պայմաններ ստեղծելով, նորանոր հողատարածքներ “սեփականաշնորհելով”, իրենց ունեցվածքը բազմապատկելով: Նման, մի փոքր ավելի կամ պակաս, իրավիճակ էր տիրում այն ժամանակվա քաղաքակիրթ կոչված բոլոր երկրներում, այդ թվում նաև Հայաստանում: Մարդկությունը խորը, համակարգային ճգնաժամ էր ապրում: Տարանուն փիլիսոփայական դպրոցները ստեղծված իրավիճակից ելքեր էին որոնում, հասարակության կազմակերպման, նրա կառավարման տարաբնույթ եղանակներ էին առաջարկում, բայց իզուր, որովհետև լուծումները նրանք որոնում էին գոյություն ունեցող համակարգի ներսում, նրա սահմաններում, որտեղ որ նրանց հարցերի պատասխանները գոյություն ունենալ չէին կարող:
Սակայն առավել օրհասական ու ծանր էր վիճակը եբրայեցիների մոտ, որոնց վաղուց տրված էր մեկ միասնական Աստված ունենալու գաղափարը: Մովսեսի ստացած պատվիրաններում մատնանշված էին մարդկության համար առաջին հերթին հոգևոր առաջընթաց ապահովող հիմնական հանգանակները, մեկնաբանվել էին առաքինություն ու բարոյականություն, արդարություն և ճշմարտություն, վեհանձնություն և անձնազոհություն և մի շարք այլ կարևորագույն հասկացությունների իմաստներն ու նշանակությունը մարդու կյանքում, վերջապես նրանց տրված էր հնգամատյանը, որտեղ այս ամենի հետ միասին բացահայտվում էր նաև այն վարքականոնը, որով պետք է առաջնորդվեր մարդը` մշտապես ճշմարիտ Ուղիով ընթանալու համար: Ինչպես ընդունված էր հին աշխարհում, այլաբանորեն գրված հնգամատյան գրքում զետեղված բոլոր իրադարձությունները առաջին հերթին վերաբերվում էին մարդու ներաշխարհում տեղի ունեցող գործընթացներին, իսկ այդպես էին շարադրված, որովհետև այդ կատեգորիաները այն ժամանակվա մարդու համար առավել ըմբռնելի ու հասկանալի էին: Սակայն եբրայեցիների մոտ տեղի ունեցավ անսպասելի մի բան: Նրանք, գրքի ողջ շարադրանքը բառացի ընկալելով, գռեհիկ ու սահմանափակ մեկնաբանությունների միջոցով իրենք իրենց հռչակեցին “իրենց աստծո” ընտրյալ ժողովուրդ, իսկ մնացածներին` գոյեր / մեր մեջ ասած, մինչև այսօր էլ սրանց մոտ նույն մտապատկերն է գերիշխում/ և ինչպես գիրքն էր հորդորում` ինքնամաքրվելու, յուրաքանչյուրը իր մեջ գոյություն ունեցող թշնամուն` նյութապաշտությանը, չարությանը, եսամոլությանը, երեսպաշտությանը և այլևայլ արատները “մանուկ հասակում” սպանելու, ամեն մեկը իր ներսում բուն դրած երկրավոր մեղքերի դեմ պայքարելու և առ Աստված ձգտող բնավորություններ զարգացնելու փոխարեն, սկսեցին անխնա և ծիսական դաժանությամբ կոտորել իրենց հարևան ժողովուրդներին, նրանց կանանց ու մանուկներին, այս ամենը համարելով, որպես “իրենց աստծո” կամքի կատարում: Եվ ահա այս իրավիճակն էր տիրում, երբ Աստված` որպես Աստծո Որդի, մարդեղացավ հենց նրանց` եբրայեցիների մոտ, քանզի իրենք է, որ “հեթանոսներից ավելի հիվանդ էին” և ավելի խիստ կարիքն ունեին բժշկման` մի նոր ահազանգի, մի նոր հիշեցման, հնգամատյանի առավել մանրամասն մեկնության, ճշմարիտ Ուղուն վերադառնալու հորդորի: Սակայն եբրայեցի “իմաստունները” սպասում էին մեկ որիշին, սպասում էին և մինչև այժմ էլ սպասում են այնպիսի մի փրկչի` “վադայ մաշիահի”, որն իրենց կդարձնի աշխարհի հզորներից առավել հզոր և բոլոր գոյերին ծնկի կբերի իրենց ոտքերի առջև և իրենց կկարգի այս աշխարհի տերն ու տիրակալը: Գիրքը յուրովի մեկնող, հոգով կույր այդ փարիսեցիների ու սադուկեցիների աշխարհի տեր ու տիրակալ դառնալու սին մարմաջը չափազանց գայթակղիչ եղավ նաև եբրայեցի մեծամասնության համար: Եվ ճիշտ է ասված. “երբ որ կույրն է կույրին առաջնորդում, երկուսն էլ փոսը կնկնեն”: Այսպիսի սպասումներով ապրողները պարզ է, որ ամեն ինչ պիտի անեին հակառակը քարոզողից, իրենց ճշմարիտ Ուղուն դառնալու կարևորությունը մատնանշողից, “իմ թագավորությունն այս աշխարհից չէ” ասողից ժամ առաջ ազտվելու համար և այս ամենը ավարտվեց նրանով, ինչով որ ավարտվեց և Աստծո Որդու հրաշափառ Հարությանն անգամ նրանց ոչինչ չտվեց:
Սակայն, որքան էլ տարօրինակ թվա, Աստծո Որդու քարոզած գաղափարները սկսեցին ծիլեր տալ բոլորովին չսպասված տեղերում: Այս գաղափարները առավել ընկալելի, հասկանալի և ընդունելի եղան վաղուց ճշմարիտ հեթանոսությունից կռապաշտության սահմանն անցած ժողովուրդների համար, որոնցից յուրաքանչյուրն Աստծո Որդու գաղափարներով իր Դարձի ճանապարհը հարթեց դեպի իր սեփական ինքնությունը, գտավ իր փրկության Ուղին, Աստծո որդու մեջ ճանաչեց իր հեթանոս, ճշմարիտ, միշտ արդար, միշտ իր հետ քայլող, իրեն օգնող, իր հաջողություններով ուրախացող և ձախուղումներից իրեն ետ պահող, փորձանքներից պահպանող ու իր առաջընթացը քաջալերող, կյանքն առավել իմաստավորված դարձնող, դեպի փնտրված ճշմարիտ լույսն իրեն ուղղորդող, իր հետ ապրող, մեռնող սակայն նորից հառնող աստվածներին: Այս առումով ՀԱՅՈՑ ԱՐՔԱ ՏՐԴԱԴԻ ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՆՔՆՆԵԼԻ Է: Նա առաջինն էր, ով հասկացավ կռապաշտության վերածված հեթանոսությունը, որպես ազգային առաջնորդող գաղափարի սպառված, նրա բուն էության անդառնալիորեն կորսված լինելը և միայն քարացած ծիսական ձևականություններով առաջնորդվելու անհեռանկարայնությունը և գուցէ որոշում ընդունելիս նրան ուղղորդեցին մեր առասպելական հերոսները և մեր հին աստվածները` Վիշապաքաղ Վահագնը, ով ցույց տվեց չարին ընդդեմ հաղթական պայքարի ելնելու մարդու կարևորագույն առաքելությունը, առաջին հերթին մարդու ներսում ծվարած և իրեն ներսից հոշոտող ու չար վիշապի վերածող հրեշին սանձելու, նրա զորություններն իրեն ենթարկելու անհրաժեշտությունը և ըստ ամենայնի արիական կոչված գաղափարախոսության նախակարապետը եղավ, գաղափարներ, որոնք տարածվելով Հայկական Լեռնաշխարհից, փոխեցին աշխարհը, ջերմացնող լույս սփռելով և բոլորովին նոր ուղենիշներ հաստատելով մարդկության համար, ապա Հայկ Նահապետը, ով պայքար մղեց նյութապաշտության, ապականության, զեխության, ցոփ ու շվայտ կյանքի խորհրդանիշ հանդիսացող բելի դեմ և իր եռաթև, երբեք իր նշանակետից չշեղվող նետով նետահարեց նրան և գոցե Տրդատ արքայի մոտ այս եռաթև նետը զուգակցվեց Աստծո Որդու քարոզած մարդու էության երրորդայնության հետ` այն որ ճշմարիտ մարդը` ոգեղեն, հոգևոր և նյութական մարմինների ներդաշնակությունն է և այդ ներդաշնակության մեջ գտնվելն է մարդու երջանիկ լինելու, անշեղորեն դեպի երկնավոր ճշմարիտ լույսն ընթանալու, իր նպատակին հասնելու հիմնական գրավականը, հաջորդը գուցե Նոյյան տապանի բիբլիական պատումն էր, Նոյյան տապանը, որ անբարո և անառակ կյանքը աշխարհի երեսից սրբած ջրհեղեղից հետո իր հանգրվանը գտավ հենց Արարատա լեռներում և Տրդատ արքան գուցե մինչև օրս էլ միակն է, ով ճիշտ էր հասկացել այդ առասպելի բուն էությունը, այն որ, իրականում ոչ մի տապան էլ գոյություն չունի և Նոյյան տապանն ընդամենը Հայկական լեռնաշխարհի խորհրդանիշն է հանդիսանում, և որ սրբող ջրհեղեղից հետո մարդկության համար ճշմարիտ ապրելակերպի, նրա հաստատուն գոյության, Նոր ուխտի և հարատևման գաղափարները դարձյալ այստեղ պիտի գտնեին պարարտ հողը, ծիլեր պիտի տային, պիտի հզորանային և դարձյալ, այս էլ որերորդ անգամ, այս արեալի տեղաբնիկների միջոցով պիտի տարածվեին աշխարհով մեկ, մի նոր Դարձ ապահովելով մարդկության համար: Եվ վերջապես ահա այս նոր, Աստծո Որդու բերած գաղափարները, որոնք կարծես մեկով արծարծված մեր բոլոր հին աստվածների առանձին-առանձին արտահայտած իղձերն ու սպասումներն էին ընդգրկում իրենց մեջ, գաղափարներ, որոնք հորդորում էին մարդկանց անանձնական սիրով վերաբերվել միմյանց, որոնք բարություն և առաքինություն էին քարոզում, ոչ երկրի վրա և ոչ էլ երկնքում կուռքեր չստեղծելու կարևորությունն էին ահազանգում, և որ ամենակարևորն է, այդ գաղափարները զարմանալիորեն համապատասխան էին հայ ազգի բուն էությանը և նրա տիեզերական առաքելությանը: Եվ հավանաբար սրանք էին այն հիմնական դրդող ուժերն ուիրողությունները, և երևի մի շարք այլ հանգամանքներ ևս, որոնք միայն իրեն և ժամանակին էին հայտնի, որ Տրդատ արքայի մոտ հասունացրեցին և որպես միակ ճշմարիտ վճիռ հաստատեցին Քրիստոնեությունը պետական կրոն ընդունելու որոշման կարևորությունը…
