Ստանիսլավ Լեմ

Մարդն, ի հեճյուկս առերևույթի, իր առջև նպատակներ չի դնում: Դրանք նրան պարտադրում է ժամանակը, որում ծնվել է: Մարդը կարող է ծառայել կամ ըմբոստանալ դրանց դեմ, սակայն ծառայումի կամ ընդվզումի առարկան տրված է դրսից: Որպեսզի նա ձեռք բերի նպատակի որոնման լիակատար ազատություն, պիտի մնա միայնակ, բայց դա հնարավոր չէ, քանի որ մարդը, ով չի դաստիարակվել մադկանց միջավայրում, չի կարող մարդ դառնալ:

Ես կարծում եմ, որ եթե կյանքում ինչ-որ բան է կատարվել, ապա հարկ չկա դրան վերադառնալ: Հարկ չկա, եթե նույնիսկ մեծ է ցանկությունը, քանի որ նման վերադարձը հանդիսանում է նահանջ, հանդիսանում է անվստահություն աշխարհին, ըստ էության` փախուստ իրականությունից, որովհետև իրականության մեջ վերադարձ դեպի անցյալ միշտ էլ անկարելի է: