Tert.am-ը գրում է․
Ղարաբաղ» կոմիտեի նախկին անդամ Աշոտ Մանուչարյանը Tert.am-ի հետ զրույցում անդրադառնալով Ղարաբաղյան շարժման մարդկանց՝ նրանց հոգեվիճակը ներկայացրեց աստվածաշնչյան մի պատվիրանի համեմատությամբ. երբ մարդը սիրում է մերձավորին: Ըստ Մանուչարյանի՝ մարդիկ նույնիսկ դրանից ավելի բարձր վիճակում էին։ «Այն, ինչ մարդիկ հռչակում են որպես բարձրագույն նպատակներ՝ փիլիսոփայական և կրոնական ուսմունքներում, մենք տեսանք կյանքում: Սա բարձր է անգամ աստվածաշնչյան պատվիրաններից, որովհետև դրանք ընդամենը գրված են»,- ասաց նա:
-Շարժում, էությունը, նպատակները, 27 տարվա հեռավորությունից ՝ Ձեր գնահատմամբ:
-Մի շատ սիմվոլիկ բան ասեմ, երեկ պատահաբար հանդիպեցի շարժման շեփորահարին: Նրա անունն էլ է Աշոտ, և շատ սիմվոլիկ է, որ վաղն էլ նրա ծննդյան օրն է՝ 60-ամյակն է։ Խնդիրն այն է, որ նրա այդ շեփորի ձայնում է այդ շարժման ամբողջականությունը: Ու շատ կարևոր է , որ ընթացիկ կյանքում նա նվագում էր «Ինչո՞ւ է աղմկում գետը» ֆիլմի երաժշտությունը, բայց երբ հաղթանակներ էին, լուսավոր պահերի էին սպասվում, նա նվագում էր Վիլյամ Սարոյանի «Իմ սիրտը լեռներում է» պիեսի համար Առնո Բաբաջանյանի երաժշտությունը, և այդ երաժշտությունը շարժման մասնակիցներին վերադարձնում էր մի բան, որը նկարագրված է նկարիչ, շարժման մասնակից, պատերազմից հետո Վայքի կորպուսի հետախուզության պետ Սաշա Մելքոնյանի ֆանտաստիկ գրքում: Այն կոչվում է «Սարերից չիջանք»: Դա հենց շարժման մարդկանց բնութագիրն է… Հասկանո՞ւմ եք՝ 88-ին բոլորի սիրտը լեռներում էր, և ուրիշ վիճակ գոյություն չուներ: Իսկ հետո շատերը սարերից իջան: Սաշայի գիրքը նրանց մասին էր, ովքեր սարից չիջան: Եթե Դուք այդ վիճակը չեք ապրել, չեք կարող պատկերացնել այն, թե ինչ է նշանակում Ղարաբաղյան շարժում: Բայց միգուցե, եթե լսեք շեփորը, կամ կարդաք Սաշայի գիրքը, կպատկերացնեք: Այն վերլուծություն է այն մասին, թե ով ենք մենք, որտեղից ենք գալիս և ուր ենք գնում:
-70 տարի խորհրդային կարգերի ենթակայության տակ ապրած մարդկանց համար, ովքեր սովոր էին գրաքննության, սահմանափակումներին, ի՞նչն էր մարդկանց հմայում և բերում Ազատության հրապարակ:
-Ես չէի ուզենա վեճի մեջ մտնել՝ սովետում ինչն էր կաշկանդված, ինչը՝ ոչ, ես ընդամենը ասում եմ, մենք ի վիճակի չենք հասկանալ մարդ չափանիշները, որովհետև մենք խոսում ենք քաղաքական, տնտեսական մարդու չափանիշներով: Իսկ այդ պահին մենք ունեինք ազատ մարդ՝ իր բոլոր մարդկային դրսևորումներով: Երբ մարդիկ միասնական հավաքվում են և ունեն մի որևէ լուսավոր նպատակ, նրանք սկսում են իրենց ամենակատարյալ գծերը դրսևորել: Եվ ամեն մեկի կատարելությունը մյուսի համար դառնում է շատ կարևոր, և երբ սա տեսնում են, մեծագույն ջերմություն է առաջանում միմյանց նկատմամբ. ամեն մարդ սիրում է և ինքը սիրված է: Այ, էդ վիճակն էր, որ մարդկանց տանում էր առաջ:
-Այսինքն՝ աստվածաշնչյան պատվիրանների նման մարդիկ իրար սիրում էին՝ որպես մերձավորի՞:
-Դրանից ավելի բարձր վիճակում էին, որովհետև, այնուհանդերձ, դա ընդամենը գրված է, իսկ կյանքում իրականացվածը լրիվ ուրիշ վիճակ է: Այսինքն՝ այն, ինչ մարդիկ հռչակում են որպես բարձրագույն նպատակներ փիլիսոփայական և կրոնական ուսմունքներում, մենք տեսանք կյանքում: Սա բարձր է անգամ աստվածաշնչյան պատվիրաններից, որովհետև դրանք ընդամենը գրված են:
-27 տարվա հեռավորությունից հետո, եթե փորձեք վերհիշել, ինչպե՞ս ծնվեցին, հայտնվեցին շարժման լիդերները Թատերական հրապարակում, կարո՞ղ եք ասել՝ այդ պրոցեսների բնականո՞ն էին, թե՞ շարժման կազմակերպիչները ինչ-որ առումով նաև ուղղորդված էին:
-Ամեն մի արհեստական բանի մասին խոսելիս՝ մենք խոսում ենք այսօրվա դիրքերից, որովհետև մենք հիմա հաշվենկատ ենք, իրարից խլող ենք, ռոբոտ ենք, խոզ ենք, գայլ ենք և ուզում ենք այդ կեցվածքով մոտենալ այն ժամանակվա մարդկանց: Եվ այն, ինչ ասում եք, ուղղակի գոյություն չուներ: Իսկ հարցերը, թե ովքե՞ր պետք է լինեն լիդերները և այլն, ասեմ, որ լիդերները հերթով փոխվելով՝ գնում էին՝ նրանով պայմանավորված, թե ով այդ պահին ավելի համապատասխան էր դառնում: Իսկ լիդերների կողմից եղավ մի կոպիտ սխալ, որի հետևանքով մենք կորցրեցին շարժման այդ որակները: Իսկ քաղաքական կոպիտ սխալն այն էր, որ լիդերները դրեցին քաղաքական նպատակներ՝ Շարժումը մասնակցեց ընտրությունների և հաղթեց, բայց դրանով լոկալիզացրեց ոչ թե ողջ աշխարհի իշխանությունը, որ ամբողջ Տիեզերքով էր, այլ կոնկրետ Գերագույն խորհրդի՝ Ազգային ժողովի ընտրություններ, կառավարության ձևավորում, և լիդերները գնացին դեպի իշխանություն: Ի դեպ, բավականին երկար «Ղարաբաղ» կոմիտեն քննարկում էր իշխանության գնալու հարցը, և մենք բաժանվել էինք ուղիղ երկու հավասար կեսերի, երբ մի մասը պնդում էր, որ ոչ մի դեպքում պետք չէ գնալ իշխանություն, որովհետև այդ ժամանակ ժողովրդի ամբողջականությունը պահպանվում էր, այդ ամբողջական ժողովուրդն ուներ բարձրագույն իշխանություն: Այսինքն՝ 88-90 թիվը երկրում կար և՛ կառավարություն, և՛ Գերագույն խորհուրդ, և՛ երկրի բարձրագույն ղեկավարություն, որը ենթակա էր ժողովրդին:
Եվ ասեմ, որ նույնիսկ նրանք, ովքեր ասում էին՝ գնանք իշխանության, ոչ թե ինչ-որ վատ բան էին ցանկանում, այլ կարծում էին, որ իշխանություն ձեռք բերելով՝ ավելի արագ, հեշտ կլուծենք այդ հարցերը: Բայց էդպես չէ, և մեր էսօրվա ժողովրդական ընդվզումները պետք է իմանան, որ այս պատմության պատճառն այն է, որ ժողովրդի ամբողջականացումը և միասնական, բարձրագույն, ըստ Թումանյանի՝ լույսին ուղղված գործողությունն այն է, որ ինչ-որ հատվածային, թեկուզ կարևոր թվացող բաները դրանով չեն կարող փոխարինվել: Որ, օրինակ, այս իշխանությունը վերացնենք, լավ իշխանություն ստեղծենք, արդար կարգեր և այլն: Սա հատվածային է, և սա կոտրում է էդ հիմնականը:
-Պարո՛ն Մանուչարյան, Արցախյան շարժումը, որ ծնվեց 27 տարի առաջ՝ այս օրը, անվանում եք շարժում մարդու համար, մարդու շարժում: Կարո՞ղ եք համեմատել այս շարժումը մյուս շարժումների հետ, որ հետխորհրդային տարածքում ու Արևելյան Եվրոպայում ծագեցին և կարո՞ղ եք այս տարիների հեռավորությունից գնահատել՝ արդյո՞ք նման են այս շարժումների առաջնորդների քաղաքական ու մարդկային ճակատագրերը:
-Ոչ, որովհետև եթե նմանություն կա, ապա զուտ արտաքին իմաստով, որ քաղաքական նպատակներ հնչում էին նաև Ղարաբաղյան շարժման ընթացքում, բայց եվրոպական շարժումներն ունեին քաղաքական նպատակներ՝ գալ իշխանության, որևէ կոնկրետ երկրում հաստատել դեմոկրատական իշխանություններ, սկզբունքներ: Եվ այդ իմաստով նրանք խիստ ընթացիկ էին, այդ պահի ինչ-որ խնդիր էին ուզում լուծել: Եվ մեկ վայրկյան, կարծես ամեն ինչ լավ էր, մարդիկ ուրախացան, մարդիկ ինչ-որ բարձր նպատակներ դրեցին, հասան, իսկ հետո գալիս էր նոր ստեղծված կյանքն՝ իր ողջ գորշությամբ, և մարդն անպաշտպան էր: Եվ մարդը գլորվում էր, ինչպես հիմա է գլորվում Եվրոպայի բոլոր երկրներում, և պատճառն այն է, որ գլխավոր խնդիրը մի կողմ է դրված: Իսկ գլխավոր խնդիրը հետևյալն է՝ ո՞վ է մարդը, ի՞նչ է աշխարհը, ի՞նչ աշխարհ է նա ձևավորում, որովհետև ամեն մի նոր սերունդ իր ձևով է մոտենում աշխարհի խնդիրներին ու իր պատասխաններն է տալիս:
Մեր շարժումը էդ իմաստով տարբերվում էր, որովհետև նախ, այդ հարցերի պատասխանները տվեց շարժումը և կարող էր շարունակել ընթանալ այդ ուղով: Բայց մենք վերջին վայրկյանին կատարեցինք կոպիտ սխալ՝ այդ եվրոպական ուղենիշները վերցրինք՝ որպես մեզ համար ուղենիշ, դարձանք հատվածական և սկսեցինք այդ պահից հետո ավելի ու ավելի շատ պարտվել: Իսկ այսօր բացարձակ պարտված ենք, բայց մի հաղթանակ ունենք. ի տարբերություն նրանց, գիտենք, որ իսկական՝ մարդու շարժում գոյություն ունի: Որ կա արթնացած մարդ և արթնացած մարդու ստեղծած մարդկային ամբողջականություն, և որ դա հնարավոր է:
-Շարժման ընթացքում հընթացս քաղաքական նպատակների փոփոխություններն իրենց լուծումերով՝ Ղարաբաղ, պատերազմ, անկախացում, նոր իշխանությունների ձևավորում. ըստ Ձեզ՝ օբյեկտի՞վ ընթացք ունեցան:
-Իհարկե, հազարավոր խնդիրներ առաջացան, և առաջինը Ղարաբաղի հարցն էր, միացրեց այդ գործընթացը, բայց այն, ինչ ստացվեց, շատ ավելի մեծ էր ու լայն, շատ ավելի խորը նպատակների գնացող, քան ընթացիկ հարցերը, օրինակ՝ Ղարաբաղի միավորման:
-Ղարաբաղյան շարժման պտուղները կարո՞ղ եք թվարկել:
-Ասեմ կարևորագույնը, որովհետև հաղթանակ արտաքին պատերազմում կամ անկախություն, կամ՝ կարողացանք հաղթահարել երկրաշարժ, փախստականներ, համակարգի փլուզում և այլն, այս բոլորը թվարկում եմ: Բայց կարևորագույն պտուղները, որ կան, նրանք են, որ մենք՝ մեր սերունդը, տեսել ենք և գիտենք: Որ կա ուրիշ մարդ, որ կա այդ ուրիշ մարդու ստեղծած մարդկային ամբողջականություն, և կա մի ուրիշ աշխարհ, որը ստեղծել էր այդ մարդը: Այսինքն՝ այն ամենը, ինչի մասին, որի մասին խոսում ենք որպես բարձրագույն երազանքի, գոյություն ունի, և մենք դա տեսել ենք: Այսինքն՝ դա ոչ թե հեքիաթ է, որի մասին պատմվում է, որովհետև աշխարհը շատ ավելի ստոր է, մարդը շատ նվաստ է, այլ, ոչ, գոյությո՛ւն ունի այդ շատ լուսավոր մարդը, այդ լուսավոր աշխարհը։ Ուղղակի շեղվում ենք դրանից, ընկնում ենք ինչ-որ անհեթեթ բաների մեջ, դրա համար ապրում ենք էն վիճակում, որում այսօր ենք:
Եվ մի բան էլ ուզում պատմեմ Սաշայից, որի կյանքի պատմությունն ինձ համար Շարժման պատմությունն է. նա մի շատ հետաքրքիր բան պատմեց: Նա ասաց, որ հասկացել է այս տարիների ընթացքում, որ մենք «Լեգո» ենք, և ամբողջական ի՞նչ աշխարհ ենք կառուցում՝ օլիգարխիա՞, թե մարդ, աշխարհ լուսավո՞ր, թե՞ աշխարհ մութ, դա ընդամենը մեր գործունեությունն է: Իսկ բոլորս «Լեգո» ենք։
