Ձեռքերս ամուր խաչել եմ մորս մեջքին, գնում ենք։ Նրա գրկում եմ, հիմա մեծ եմ, բայց դեռ նրա գրկում եմ ու դեռ ինձ ապահով եմ զգում գրվկած, ավելի ճիշտ՝ նրա մարմնին գրեթե ձուլված։ Ութ տարեկան եմ, դպրոց եմ գնում մեկ֊մեկ։
Ամեն երեկո դրպոցի տնօրենն ու գյուղի տղամարդիկ հավաքվում են թթենու տակ, ու խոսում դպրոցը վերականգնելուց, պատերը ամրացնելուց, գնդակոծության հետքերը վերացնելուց։ Երկար խոսում են, մինչեւ մութն ընկնում է, ու մութն ընկելուց հետո արդեն այնքան են ծավալված լինում, որ դպրոցը հեքիաթային մի վայր սարքելուց վաղուց անցած են լինում գյուղը նորոգելուն, գյուղը նորոգելուց էլ անցնում են երկրի հարցերը կարգավորելուն, հետո էլ մի քիչ Ամերիկային են օգնում, դե նրանք էլ մարդ են։ Բայց էդտեղ սկսում է կռիվը՝ մի մասն ասում է Ռուսաստանին է պետք օգնել, մյուս մասը թե Ամերիկային։
Հենց այդ կարեւոր պահին էլ, գյուղի կանայք իրենց տներում կարգուկանոնն արդեն հաստատած կանչում են տղամարդկանց տուն՝ քնելուց առաջ մի կտոր հաց ու մածուն ուտելու։ Այդպես քնում է գղյուղը, իսկ առավոտյան ես տանը սպասում եմ, մինչեւ մեծերը կստուգեն, արդյո՞ք հնարավոր է գիշերվանից հետո դպրոց մտնել ու դաս անել։ Հետո կամ գնում եմ, կամ նախորդ օրը երեկոյան դպրոցը հեքիաթային վայր դարձրածները ձեռքներին եղած միջոցներով հերթական «կարկատանն» են ավելացնում դպրոցի փայտյա դռանը, թե գնդակը պատուհանի է կպել՝ ապակիների փշուրներն են հավաքում։ Միայն հավաքում են, նորը դնել չեն կարող։
Իսկ հիմա, մորս գրկում՝ գլուխս ուսին դրած, զգում եմ, որ ռետուզս ճղվել է, մտածում եմ ասել, բայց վախենում եմ բարկանա, ամեն դեպքում մի կերպ արտաբերում եմ։
― Մամ, մի բան ասե՞մ, ― երկարացնելով սկսում եմ։
― Ասա,― անուշադիր արտաբերում է նա, որը ավելի շատ «լռի՛ր» է հիշեցնում, քան ասա։
― Ասեեեե՞մ,― նորից եմ հարցնում եմ՝ չկողմնորոշվելով ասել թե ոչ։
―Ասա դե, ի՞նչ ես ասում, ― բարկացավ մայրս։
«Ըհը՜, դեռ ոչինչ չասած արդեն բարկացավ, հիմա էլ ո՞նց ասեմ», ― ինքս ինձ մտածեցի ես ու հանկարծ զգացի, որ խիստ ու սպասողական նայում է։ Տատանվելս դրեցի մի կողմ ու անգիտակցաբար շարեցի բառերը մեկը մյուսի հետեւից․
― Ռետուզս ճղվել է։
Նա մեղմ ժպտաց, աչքերը թացացան։
― Ոչինչ, ― ցածրաձայն ասաց նա։
Ես հուզվեցի։ Արցունքներս գնում են, ինձ մեղավոր եմ զգում ռետուզիս համար։ Նույնիսկ եթե բարկանար, այսքան չէի հուզվի, բարկանար էլի՜։
Շարունակում ենք քայլել, իսկ ավելի ճիշտ՝ նա քայլում է, իսկ իմ գլուխն է միայն թափահարվում, միայն գլուխս է մասկացում շարժմանը։ Զգում եմ, մի բան այն չէ։ Չեմ կողմնորոշվում ներսումս մի բան այն չէ, թե դրսում, դրա համար, համենայն դեպս, ասում եմ․
― Վատ եմ զգում ինձ։
― Ոչինչ, ― համբերատար ասում է մայրս, ― համբերիր։
Նրա ասած «ոչինչ»֊ը ականջիցս հասնում է ուղեղիս, հետո ամբողջ մարմնովս պտտվում է, ու նորից մոտենում ականջիս, արձագանքում։ Չգիտեմ ինչ անել, հա ուզում եմ խոսեցնել մորս, բայց վախենում եմ էլի պատասխանի «ոչինչ»։ Մտքումս հարցեր եմ մշակում, ու փորձում․․․ հա, բոլորին էլ կարելի է պատասխանել «ոչինչ»։ Չէ, չեղավ․․․
Ընթացքում հասկանում եմ, որ նա ինձ գրկած միշտ տուն է տարել, իսկ տնից՝ երբեք։ Տնից միշտ իմ ոտքով եմ գնացել, իսկ հիմա․․ ռիսկ չեմ անում հարցնել «ինչի՞», «ո՞նց», «ո՞ւր»։ Լռում եմ, մեկ էլ հիշում եմ, որ շունը տանն է։ Չգիտես ինչի, մտածում եմ, որ շունը, որ մեզ հետ ոչ մի անգամ ոչ մի տեղ չի եկել, այս անգամ պիտի գա, անպայման պիտի գա։ Մորս ասում եմ․
― Մա՛մ, բա՞ շունը, իրեն էլ վերցնենք մեզ հետ։
― Հայրդ վերցրել է, ― ասում է նա։
Ես նույնիսկ չեմ էլ մտածում հարցնել՝ «Հայրի՞կն էլ է գալիս»։ Ինքս ինձ ասում եմ՝ իհարկե գալիս է։ Չգիտեմ, թե ուր, բայց գալիս է։ Մի քիչ էլ ենք գնում, ես մեջքով եմ շարժման ուղղությանը, գյուղի կանանց ու երեխաներին ենք միանում, հիմա բոլորս միասին ենք քայլում։ Մեր այդ կողք կողքի քայլքը ինձ ճնշում է, ես հիմա ոչ միայն չեմ խոսում, այլ նաեւ չեմ կարողանում մտածել։ Մտքերս կանգնում են, ամեն ինչ հակառակ ուղղությամբ է պտտվում, փորձում եմ գտնել, թե որտեղ ինչ եմ բաց թողնել։ Տարեկիցներիս հետ խոսելու ցանկություն չունեմ, նույնիսկ «Աշո՜տ֊ճա՜շոտ» գոռալու տրամադրություն չկա, չնայած նա այս անգամ իրոք ճաշոտ է։
Մոտենում ենք ավտոբուսին, բոլորս բարձրանում ենք, հայրս մեր հետեւից վազացնում է շանը, նա էլ է բարձրանում ավտոբուս, գալիս, իմ ոտքերի տակ տեղավորվում։ Հայրս չի բարձրանում, բայց ես նորից չեմ զարմանում․ ավտոբուսում միայն կանայք են ու մենք՝ երեխաներս։ Մտածում եմ, որ նա հետո կգա, մյուս տղամարդկանց հետ՝ նույն ավտոբուսով, հաստատ կգա։
― Իսկ ո՞ւր ենք գնում, ― առանց մտածելու հարցնում եմ մորս, ու մինչեւ կփոշմանեի, որ հարցրել եմ, նա պատասխանում է․
― Երեւան։
Այլ անգամ ես կուրախանայի Երեւան գնալու համար։ Ես, որ միշտ խնդրել եմ ինձ էլ Երեւան տանել, թե գյուղից մեկը գնում էր, եթե նույնիսկ այդ մեկը իմ ամենաչսիրած մարդն էր։ Իսկ հիմա տխրեցի ու մի անգամից կարոտեցի մեր տունը։
Երեւան եկող ավտոբուսի մեջ լուռ գնում ենք։ Մտքերիս պոչերը ետ են ձգվել։ Մեկ էլ խելքիս փչում է մորս հարցնել․
― Մամ, իսկ պատերազմը ո՞նց ա սկսում։
