Ինչպե՞ս ներխուժել մտածողության խորքերն ու հասկանալ, թե ինչպես են մեր բնազդները կառավարում մեր որոշումները, և թե ինչու ենք մենք հենց այսպես ընկալում աշխարհը։
Ահա հինգ հոգեբանական էֆեկտներ, որոնք կօգնեն ավելի լավ հասկանալ, թե ինչպես է մեր ուղեղն աշխատում մեր հոգեբանության ազդեցությամբ։
① Դուք ավելի շատ եք դուր գալիս մարդկանց, երբ սխալներ եք թույլ տալիս
Նրանք, ովքեր երբեք չեն սխալվել, ավելի քիչ են հրապուրում, քան նրանք, ովքեր սխալներ են գործում։ Սխալները ձեզ ավելի մարդկային են դարձնում ու հրապուրիչ, մինչդեռ կատարելությունը հեռացնում ու գրգռում է անպարտելիության աուրան։
«Ամբողջական ձախողման» այս էֆեկտը հետազոտել է հոգեբան Էլիոտ Արոնսոնը։ Հետազոտության մասնակիցներին վիկտորինայի մասնակցող մարդկանց ձայնագրություններ են տրվել՝ լսելու համար։ Որոշ ձայնագրություններում լսվել է, թե ինչպես էին որոշ մասնակիցներ ձեռքից վայր գցում սուրճի բաժակը։ Արդյունքները ցույց տվեցին, որ ամենահրապուրիչ մարդիկ, հարվածների համաձայն, հենց նրանք էին, ում ձեռքից վայր էր ընկել սուրճի բաժակը։
② Մեծ սպասումները նոր իրականություն են ստեղծում
Եթե դուք ինչ-որ բանի եք հավատում, ապա մի օր այն տեղի կունենա։ Սա այսպես կոչված Պիգմալիոնի էֆեկտն է։ Հոգեբան Ռոբերտ Ռոզենտալն այն ուսումնասիրել է դպրոցում։
Ուսումնական տարվա սկզբում նա ուսուցիչներին ցուցադրեց այն աշակերտների անունների ցանկը, ովքեր IQ թեստի բարձր արդյունքներ էին ցուցաբերել։ Սակայն այս ցանկն իրականությանը չէր համապատասխանում։ Ռոզենտալն աշակերտների անուններն ընտրել էր պատահականության սկզբունքով։
Տարվա վերջում հենց այս աշակերտներն էին, որ նկատելիորեն ավելի բարձր արդյունքներ էին ցուցաբերել մյուսների համեմատությամբ։
Ուսուցիչների սպասումներն այս երեխաներից ավելի բարձր էին, և այդ սպասումները նոր իրականություն ստեղծեցին։ Ռոզենտալն իր բացահայտումն այսպես բացատրեց. այն, ինչ մի մարդ սպասում է մյուսից, կարող է ինքնակառավարվող մարգարեություն դառնալ։
Գիտե՞ք այս ասացվածքը.
Եթե մարդուն խոզ անվանես, ուշ թե շուտ նա կսկսի խռխռացնել։
③ Որքան ավելի շատ է ընտրությունը, այնքան քիչ է հավանականությունը, որ մենք բավարարված կլինենք
Թերևս դուք նույնպես ապրել եք «գնորդի զղջման» զգացումը. ինչ-որ բան ես գնում, իսկ հետո սկսում ես ափսոսալ՝ մտածելով, որ կարելի էր ավելի էժան կամ բոլորովին այլ մոդել գնել կամ գնումներ անել երկու շաբաթից՝ զեղջերի ժամանակ։
Նույնիսկ եթե մեր վերջնական որոշումը ճիշտ է, մենք կարող ենք դժգոհ մնալ, եթե մենք չափից շատ ընտրություն ունենք։ Սա «ընտրության պարադոքսն է». երբ ընտրությունը չափազանց շատ է, դժվար է բավարարվել կայացրած որոշումից։
④Որքան շատ մարդիկ տեսնեն, որ օգնության կարիք ունես, այնքան հավանականությունն ավելի փոքր է, որ քեզ կօգնեն
Եթե օգնության կարիք ունես, այն ամբոխի մեջ մի՛ փնտրիր։ Այս դեպքում աշխատում է «ականատեսի էֆեկտը»։
Այն ուսումնասիրել են Բիբ Լատանը և Ջոն Դարլին։ Փորձարկման ենթարկվողների 85 %-ն օգնության էր հասնում, երբ կարծում էր, որ ինքը դեպքի միակ ականատեսն է։ Երբ փորձարկման ենթարկվողների մոտ ևս մեկ մարդ կար, օգնության էր հասնում նրանց 65 տոկոսը։ Իսկ երբ փորձարկման ենթարկվողները գիտեին, որ 4 ականատեսներ կային, նրանց միայն 31 տոկոսն էր հասնում օգնության։
Հաճախ ավտովթարի և հանցագործության ականատեսները չեն փորձում օգնել վիրավորին. նրանցից յուրաքանչյուրը կարծում է, որ ինչ-որ մեկը, օրինակ, կզանգահարի ոստիկանություն, շտապօգնություն և այլն։ Իսկ միակ ականատեսը հասկանում է, որ օգնել կարող է միայն ինքը և ավելի նախաձեռնողաբար է գործում։
⑤ Ձեր սխալներն այնքան էլ ակնառու չեն, որքան Դուք կարծում եք
Այն զգացողությունը, թե Ձեզ անընդհատ նայում են, պարզապես երևակայության խաղն է։ Պարանոյան ու անինքնավստահությունը, որը մենք զգում ենք ամեն անգամ, երբ սխալվում ենք, իրականում չեն արտացոլում իրականությունը։ Մարդիկ նկատում են մեր սխալները շատ ավելի հազվադեպ, քան մենք կարծում ենք։
«Լուսարձակի էֆեկտ» կոչվող երևույթի ստուգման համար հոգեբանների թիմը խնդրեց հետազոտության մասնակիցներին ողջ օրը տարօրինակ շապիկ կրել, այնուհետև նշել, թե քանի մարդ այն նկատեց։ Հետազոտության մասնակիցների նշած թիվը կրկնակի բարձր էր իրականությունից։
Դուք ուշադրության կենտրոնում շատ ավելի հազվադեպ եք հայտնվում, քան կարծում եք։
Սա իմանալով՝ Դուք կարող եք ավելի հանգիստ զգալ հասարակական վայրերում ու լինել այնպիսին, ինչպիսին կաք։
