Ստեփան Կալլոշյանն այն բացառիկ հայերից է, ով ծնված լինելով Արևմտյան Հայաստանում որոշում կայացրեց վերադառնալ հայրենիք իր ինքնությունն ամուր պահելու համար.
“1932թ. ծնվել եմ Մալաթիայում, 3 տարեկան էի,երբ հայրս մահացավ, իսկ ես ունեի 2 քույր և 3 եղբայր: Մեծ ընտանիք էր, մայրս 5 երեխայով մնաց առանց ամուսին:
1915թ. հայրս բազմաթիվ հայերի պես աքսորվել էր, բայց քանի որ լավ արհեստավոր է եղել նրան ոստիկանները հետ էին բերել և Մալաթիայի ճարտարապետն էր դարձել: Ջարդերի ժամանակ կորցրել եմ ազգականներիս մեծ մասին՝ պապիկիս, տատիկիս, մորաքրոջս, քեռուս….:
Մեծացել, ուսանել եմ Մալաթիայում: Թուրքական բանակում ծառայություն անցնելուց հետո, ուր նվագախմբում էի նվագում, այլևս չվերադարձավ Մալաթիա և գնացի Ստամբուլ եղբորս մոտ”:
-Թուրքական բանակում ծառայելիս ի՞նչ ազգանուն էիք կրում:
-Այնտեղ այսպես էր, մինչև 1936թ. թուրքերը ազգանուն չունեին: Ազգանունի փոխարեն հոր անունն էին գրում՝ Ահմեդ Մահմեդ: Հետո օրենք հանեցին, որ ազգանուն ունենալը պարտադիր է և հայերին էլ ստիպեցին ազգանուն ունենալ, սակայն հայերն ասացին, որ ազգանուն ունենք, բայց մեկ է իրենց ուզած ազգանունը պարտադրեցին: Հայերի անձնագրերում այսպես է գրված՝
քաղաքականությունը՝ Թուրքիայի քաղաքացի, կրոնը՝ հայ, անունը՝ հայկական, ազգանունը՝ թուրքական: Իմ ազգանունը՝ Կալլոշյանը փոխեցինք Քալաթաշ: Երբ արևելյան Հայաստան եկանք փոխեցինք մեր ազգանունը:
-Թուրքերն ինչ որ պահ ասես համակերպվել էի՞ն, որ ազգություն չունեն:
-Այո: Այն ժամանակ Ստամբուլի բնակչությունը 1 միլիոն էր, որից 150 հազարը հայ, 200 հազարը հույն, 200 հազար էլ հրեա էին: Ստամբուլում թուրքերեն ոչ ոք չէր խոսում: Մեր թաղամասում 1տունը հայինն էր 1 տունը հույնինը: Հույների հետ մինչ ուշ գիշեր երգով ու պարով էինք անցկացնում: Մինչև 1966թ այդպես էր հետո սկսեցին գաղթերը դեպի Ստամբուլ: Այժմ Ստամբուլում 15-20 միլիոն մարդ է ապրում, եթե այստեղից գնացածներին չհաշվենք ապա բնիկ հայերը 20 հազար են, մոտ 500 հազարը հույն և նույնքան էլ հրեա է բնակվում այնտեղ:
Ժամանակին Ստամբուլում իսկական մշակույթ կար, ես հենց այնտեղ եմ հայերեն գրել կարդալ սովորել, Հայաստանից պարբերաբար գրականություն էինք ստանում: Բոլոր գավառներում հայկական դպրոցները փակել էին միայն Ստամբուլում էր գործում, հայ մնալու համար Ստամբուլ տեղափոխվեցինք :
-Ստամբուլում ինչո՞վ էիք զբաղվում:
-Կահույքի արտադրությամբ էինք զբաղվում: Նաև բասկեթբոլի բարձրագույն լիգայում էի խաղում: 4 տարի ֆինալ չէին տալիս, բայց մեկ է հաղթող ճանաչվեցինք: Առաջին անգամ Հայաստան եկել եմ հենց համահայկական խաղերի շրջանակում: Երկրորդ անգամ արդեն կնոջս հետ եկա:
-Ինչպե՞ս եք ծանոթացել Ձեր կնոջ հետ:
-Կինս իմ աչքի առջև է մեծացել: Մեր մայրերը Մալաթիայից էին միմյանց ճանաչում, ես էլ նրան քրոջս պես էի ընդունում: Պարահանդեսներին Օժենին հետս տանում էի, ներկայացնում էի որպես բարեկամուհիս: 31 տարեկան էի, բայց չէի ուզում ամուսնանալ, էնտեղ գերիի պես էինք ապրում չէի ուզում երեխաներս էլ այդպես մեծանան: Բայց մայրս պնդեց, ես էլ ամուսնացա, բոլոր հայկական ավանդույթները պահպանելով:Մեր երեք երեխաները՝ որդիներս ու դուստրս ծնվեցին Ստամբուլում, բայց երբ վերադարձանք Հայաստան 1986թ. ծնվեց փոքր որդիս:
-Իսկ ե՞րբ որոշեցիք Հայաստան տեղափոխվել:
-1977թվականին եկանք որպես տուրիստ ու հետո քաղաքական ապաստարան խնդրեցինք: Այն ժամանակ զարմանալի էր, որ հայերը վերադառնում էին: Այստեղի հայերը կարծում էին դրսում ավելի լավ է: Հետո չտեսները երկրի կառավարմամբ զբաղվեցին դրա համար մինչ այսօր լավ չէ, մինչ այսօր թալանում են: Հայրենասեր ղեկավարներ չունենք: Ամեն բան փչացրեցին: Մենք սիրում ենք ամեն ինչում առաջինը լինել, առաջինը անկախացանք, բայց ոչ մի պետություն չքանդեց, չփչացրեց իր ունեցածը: Սովետի ժամանակ էլ հայերը առաջինը քանդեցին իրենց եկեղեցիները:
Մեզ Հովհաննես Չեքեջյանը ծանոթացրեց Ջոն Կիրակոսյանի հետ, հայրենասեր մարդ էր, աշխատասենյակի դուռը միշտ բաց, կաշռքը չէր ՛՛տանում՛՛, միայն իր գրական գործերով էր ապրում: Սիլվա Կապուտիկյանն էլ առաջնորդեց, որ մեր մնալը հաստատվի: Բնակարան տրամադրեցին ու վերջնականապես հաստատվեցինք այստեղ:
Հայոց Ցեղասպանության մասին խոսելիս Ստեփան Կալլոշյանը վստահություն էր հայտնում, որ Թուրքիան չի ընդունելու իր մեղքը.
-Թուրքերը մեզանից լավ գիտեն, թե ինչպես է եղել ցեղասպանությունը: Որքան էլ, որ ժողովուրդն ընդունի , պետությունը չի ընդունի, որովհետև վաղը պահանջներ ենք ներկայացնելու: Մենք ենք դատարկում այսօրվա հողերը ինչպե՞ս պետք է այն հողերը լցնենք:
Ահա՛ (Ա.Կ. ցույց է տալիս թուրքական փաստաթղթի օրինակը ) այս փաստաթղթում հաշվարկված է, թե Մալաթիայում որքան հայի տուն է եղել և ինչքան վնաս է հասցվել: Սա թուրքական արխիցիվ է, հավանաբար հայկական արյունով մեկն է հրապարակել:Ահա՛ պապիկիս անուն, ազգանունը,ամեն փաստ կա՝ Ամերիկայում, Գերմանիայում, Կանադայում, Ֆրանսսիայում, Իտալիայում էլ ինչ փասին են խոսում:
Հայերը ցեղասպանությունից չէին կարող խուսափել: Այդ վտանգը միշտ եղել է ու միշտ կա:
Թուրքիան շատ է մեծացել, հարստացել, ճոխության մեջ են ապրում: Սովետի փլուզումը հարստացրեց նրանց, աղքատ մեռնում էին:
Կարող եմ ասել, որ մեր ՛՛պետությունը՛՛ չի ուզում, որ մեր ժողովուրդը լավ ապրի, միայն խոսում են, բայց ոչ մի ձևով ժողովրդին չեն օժանդակում:
-Ձեր ծննդավայր այցելել եք:
-Ես էլ կինս էլ այցելել ենք, բարեկամներ ունենա այնտեղ: Այս տարի լավ պտտվեցինք Արևմտյան Հայաստանում, գնացինք Մալաթիա, իմ դպրոցը, եկեղեցին, տունը…վաղուց սկսել են այլ շինություններ կառուցել ու վերացնել հայի հետքն այնտեղ: Երբ Վան մտանք, ամեն ինչը Հայկական էր, ամեն անկյունը…
Ստեփան Կալլոշյանը թոռնիկի՝ Նարեկի հետ, Մալաթիայում, այն դպրոցում ուր Ստեփանն էր հաճախել