Ես քրոջս տանն էի, իսկ տունը լցված էր ճռճռան գույներով, ու թվում էր՝ արևը ծակում է աչքս. խոսքս հենց այն արևի մասին է, որը կարծես վրեժ է լուծում… ու ամեն հատիկ շողը մեխի պես խրվում է մեջդ՝ փորձելով ջնջել քամու հիշողությունը: Ես առավոտյան վեր թռա քնից, որովհետև սրտիս զարկերի արագությանը չդիմացա: Ու ես գիտեի՝ գնալու ես: Չեմ հիշում՝ երբ, բայց հետո իմացա՝ էլ չկաս: Փակվել եմ մորս սենյակում, իսկ սենյակից այն կողմ ինչ-որ բան է կատարվել, որը դեռ լավ չեմ հասկանում: Մորս ընկերուհին ասաց՝ էլ չես գա: Ինձ զատիկին ներկած ձու տվեցին ու նայեցին այնպես, ինչպես որբին են նայում: Դրանից հետո ամեն տարի ավելի խորն էի զգում որբությունս: Ես Նոր տարին հիշում եմ ինձ միջանցքում կանգնած, որովհետև եղևնու հոտը հարևանի տնից էր գալիս, ու մենք արդեն մենակ էինք: Հետագայում ավելի էինք մենակ լինելու: Մայրս մենակ թողեց ինձ տանը. մորս մեքենայի ձայնը փոքրուց միշտ տարբերել եմ, ոնց որ ազդանշանը լինի մորս մենակության: Ու ահա բարձրանալու է աստիճաններով, բացելու է դուռը, ես տեղիցս վեր եմ թռչելու, ու կարծես ներսիս փափուկ, սիրուն ճագարը վախից ձգելու է մարմինը… ականջները հատ առ հատ փշաքաղվելու են: Մայրս շրջում է սենյակում, ու փոշու հատիկներ ման գալիս. ներսիս ճագարը ավելի է փշաքաղվում: Այդ անգամ էլ լսեցի մորս մեքենայի ձայնը: Կրկնում եմ մտքումս՝ Ման, դու քնած ես, Ման, դու քնած ես, քնած ես, քնած ես… հիշում եմ միայն դռան առաջին զանգը:
Դա իմ առաջին վրեժն էր:
Հետո եկան անտերության օրեր: Մեքանայով գնում ենք՝ առջևում ու ետևում օտար տղամարդիկ, մորս ճաքճքած ծիծաղն եմ լսում, շատ թույլ, նվաղուն ծիծաղը: Խոստացել են, որ եթե չքնեմ պաղպաղակ կգնեն: Ես ձևացնում եմ, որ քնած եմ, որովհետև չեմ հաշտվում մտքի հետ, որ էլ չկաս: Ու հավատացած եմ՝ օտար տղամարդը կգրկի ինձ քո պես, կբարձրանա աստիճաններով, կմտնի տուն… իսկ հետո… հետո ես քնած կլինեմ ու ոչինչ չեմ իմանա:
Ես կքնեմ խորը, խորը:
Նկարդ մայրս ու ես սենյակից սենյակ էինք տանում: Ես ամեն անգամ սենյակ մտնողներին ասում էի՝ հայրս է, ու գլուխս կախում. իմ փոխարեն դու էիր նայում: Հոնքերիդ տակ կուտակված կանաչ ամպերը ցրելու համար ես մի օր մորս ասեցի՝ մամ, ես անընդհատ խոսում եմ նրա հետ, իսկ նա էնպես խիստ է նայում, ես տկար եմ, մամ: Ես գրեթե ոչ մեկի հետ չէի խոսում, ու մեր տուն եկողներից ոչ մեկը չհասկացավ ինձ: Տարիներ անց, երբ խոսեցի, նրանք զարմացան: Նրանց աղմուկը կարծես անարգանք լիներ իմ վշտի հանդեպ: Մայրս գոռում էր, ստիպում, որ երևամ մարդկանց աչքին, որ հագնվեմ մարդավարի, որ սանրեմ մազերս, ու որ դուրս գամ, անպայման դուրս գամ սենյակից: Ես երբեմն քթիս տակ, ցածր ձայնով ինչ-որ բան էի ասում, մայրս անհանգստանում էր, որ ինձ չեն լսում: Նա նորից կրկնում էր, թե ինչ ասեց իր աղջիկը, իր փոքր ու հիվանդ աղջիկը:
Դասարանցիներս վերցնում էին գրելու անհաջող փորձերով տետրս, ու ատամները վարագուրող անմարդկային ժպիտներով մեկը մյուսին «պաս» տալիս, ընթացքում նայում՝ ոնց է աղավաղվում դեմքս, ու ուրախությունից ոռնում… ես վազում էի մեկ մեկի ետևից, մեկ՝ մյուսի… բառերս շաղվում էին օդի մեջ. մտքումս կրկնում էի՝ միայն թե չբացեն տետրը, միան թե չբացեն: