ԱՄՆ պետքարտուղարի խոսքերը Նիզամիի մասին՝ մեծ դժգոհության պատճառ Բաքվում


10:54 , 22 դեկտեմբեր, 2018

ԱՄՆ պետքարտուղար Մայքլ Պոմպեոն իր twitter-յան էջում շնորհավորել է իրանցիներին ձմեռային արևադարձի օրվա՝ տարվա ամենաերկար գիշերվա օրվա կապակցությամբ։ Իր գրառման մեջ ԱՄՆ պետքարտուղարը, որն, ինչպես երևում է, շատ լավ գիտի մեր տարածաշրջանի երկրների պատմությունը և արվեստի ներկայացուցիչներին, մեջբերել է միջնադարյան Արևելքի խոշորագույն պոետներից մեկի՝ Նիզամիի ստեղծագործություններից մեկից խոսքերը և Նիզամի Գյանջևիին անվանել է պարսիկ պոետ։

Ինչպես և սպասվում էր, մեր արևելյան հարևանների մոտ դա հիստերիա է առաջացրել։ Պաշտոնական Բաքվի՝ ստով և կեղծիքով սնված սոցցանցերի ազերի օգտատերերը Պոմպեոյին գամել են անարգանքի սյանը և ամենավերջին վիրավորանքներին արժանացրել։ Որոշ ազերի օգտատերեր Պոմպեոյի գրառման տակ փորձել են վերջինիս «սովորեցնել», թե Նիզամին իրականում ինչ ազգային պատկանելություն ունի։ Ադրբեջանական ԶԼՄ-ները ևս հետ չեն մնացել Պոմպեոյին վիրավորելու «առաջնությունից»։ Բաքվին հատկապես հունից հանում է այն փաստը, որ, չնայած գործադրած ահռելի ֆինանսական և քարոզչական ջանքերին, նրանց չի հաջողվում սեփականաշնորհել Ադրբեջանի հարևան երկրների պատմությունը և պատմական և մշակութային հերոսներին։

Նիզամիի սեփականաշնորհման գործընթացն Ադրբեջանում սկսվել էր դեռ խորհրդային տարիներից՝ 1930-ական թվականներից։ Սակայն այն մանյակային բնույթ ստացավ Ադրբեջանի անկախացումից հետո և հատկապես, երբ Բաքվում իշխանության եկան Ալիևները։ 1918 թ․-ին ստեղծված ադրբեջանցի ազգին անհապաղ անհրաժեշտ էին պատմական հերոսներ և հնագույն պատմություն։ Աղվանքի, Հայաստանի, Վրաստանի, Հյուսիսային Կովկասի ժողովուրդների և Իրանի պատմության որոշ դրվագներ սեփականաշնորհելով՝ ձեռքի հետ էլ ազերի-թուրքերը իրենցով են անում նաև այդ տարածքներում ապրած հայտնիներին։ Այդ քաղաքականության վառ օրինակներից է նաև Նիզամի Գյանջևիի թրքացնելը, որը շարունակվում է մինչև հիմա։ Ըստ քոչվոր թուրքերի՝ այն մարդիկ, ովքեր ապրել են ներկայիս Ադրբեջանի տարածքում, կապ չունի, թե ինչ ազգություն ունեն, բոլորը թուրքեր են։ Նույն հաջողությամբ Բաքվում իրենցով են արել Կիրակոս Գանձակեցուն և Մովսես Կաղանկատվացուն։

Բաքվի բռնապետը նավթախավիարային դիվանագիտության միջոցով նաև սեփական ազգի պատմությունն է հորինում և շատ մեծ հիստերիա է բարձրացնում, երբ նրա այդ ծրագրերը ձախողվում են։ Ալիևները չեն հասկանում, որ այն պատմական և տեղեկատվական աղբը, որով կերակրում են սեփական ժողովրդին, շատ դեպքերում չի ուտվում օտարների կողմից, որոնք ծանոթանում են պատմությանը, գրականությանը և այլ ոլորտներին ոչ թե ադրբեջանաթուրքական «աղբյուրներից», այլ հենց սկզբնաղբյուրներից, որոնք շատ խիստ տարբերվում են վերը նշվածներից։ Ադրբեջանում չեն ուզուն ընդունել, որ իրենց պատմությունը և մշակույթը պլագիատի հետևանք են և «գլոբուսից դուրս» են։

Հիմա պատկերացնում եմ, թե ինչ զարմանք է ապրում ԱՄՆ պետքարտուղարը, ով ընդամենն իրանցիներին ուղղված իր շնորհավորանքում իրերն անվանել էր իր անուններով։

Չեմ զարմանա, որ եթե Ադրբեջան պետությունը պահպանվի, որը շատ անցանկալի է, մի քանի դար հետո կպարզվի, որ Գարրի Կասպարովը, Մստիսլավ Ռոստրոպովիչը, Ռիխարդ Զորգեն, Լև Լանդաուն, մարշալներ Բաղրամյանը, Բաբաջանյանը և այլք ազերի-թուրքեր են, քանի որ նրանք ևս ծնվել են ներկայիս Ադրբեջանի տարածքում։

ՀԳ. Ի դեպ, ադրբեջանցիները, Նիզամիին ազերի-թուրք անվանելով և դարձնելով իրենց գրականության ռահվիրա, չեն ամաչում այն հանգամանքից, որ նույն Նիզամին իր ստեղծագործություններում շատ վատ է արտահայտվել 11-12 դարերում իր հայրենիքում հայտնված թուրքերի նկատմամբ՝ նրանց անվանելով «ուխտադրուժ», «խոստումնազանց», «կողոպտիչ»։

Նիզամին միակ պարսիկ գրողը չէ, ում պաշտոնական Բաքուն սեփականաշնորհել է։ Նրանց շարքում են նաև Խաքանին, ով ծնվել է Շիրվանում, և Ֆալաքին։