Չունենք իդեալներ, եղածներն էլ վարկաբեկել ենք

Report.am-ը գրում է.

Հարցազրույց արձակագիր Ռուբեն Հովսեփյանի հետ 

- Որպես գրողի Ձեզ ի՞նչն է մտահոգում այսօրվաՀայաստանում եւ ի՞նչն է, որ բոլորովին չի անհանգստացնում: 

 - Բյուրեղացման կենտրոնի բացակայությունը: Դա ազգային գիտակցության, ազգային արժեքների կենտրոն պետք է լիներ, որի շուրջ պետք է համախմբվեին տարբեր կարծիքներ ունեցող մարդիկ: Քաղաքական հայացքների ու ճաշակի բերումով ամենքը, կարծեք թե, իրենց շարժումն ունեն, բայց այդ տարբեր շարժումներից պետք է առաջանար մեկ ընդհանուր շարժում:

- Մեր բազմադարյա պատմության ընթացքում ունեցե՞լ ենք Ձեր նշած բյուրեղացման կենտրոնը: Նկատի ունեմ` դրա բացակայությունը միայն մե՞ր ժամանակներին է բնորոշ:

- Եղել է, որ ունեցել ենք, եղել են դեպքեր, երբ բյուրեղանալ մեզ ստիպել է օրհասական վիճակը: 1988 թվականին վերջին անգամ մեզանում առաջացավ այդ երեւույթը, որը տեղնուտեղը սպանվեց:

-88-ին, երբ հայ ժողովուրդը գիտակցեց, որ իր փրկությունը հավաքական ուժի մեջ է, այո՞:

-Չարենցի թեթեւ ձեռքով գցած տարածված խոսք է, այո, որը հաճախ ենք կրկնում: Հավանաբար Չարենցը նկատի է ունեցել մտավոր ուժի հավաքականությունը: Դու չես կարող 3 միլիոնանոց քո հասարակությանը բերել մի կետի վրա կենտրոնացնել, մենք հո ինկուբատորի ճտեր չե՞նք: Լավ կլիներ, եթե այնպես լիներ, որ մենք` 3 միլիոնս, պարզապես վստահեինք այն 30-ին կամ 100-ին, ովքեր առաջ են տանում, թեկուզ կուրորեն, կարեւորը` վստահեինք:  

- Չպատասխանեցիք, թե ի՞նչը Ձեզ ընդհանրապես չի մտահոգում մերօրյա Հայաստանում:

- Նման բան չկա: Մատդ ինչի վրա դնում ես, պարզվում է՝ բշտիկ է, որտեղ սեղմում ես, թարախ է դուրս գալիս: Հավանաբար շատ կարեւոր մի բան խախտվել է, դրանից էլ` մյուսները: Ամենուր սեւն է տիրապետում, մուգ գույներ են: Երբեմն թվում է` չափազանցություն է, բայց իրոք այդպես է:

- Գրողի գործունեությունը կամ անգործությունը որեւէ մեղավորություն ունի՞ ստեղծված վիճակի համար:

- Ե՛վ այո, ե՛ւ ոչ: Ինչու ոչ, քանի որ հասարակության հետ կապը, գրողի դեպքում` ընթերցողի հետ, խաթարվել է: Ես չեմ ասում, թե հանճարեղ գործեր են գրվել մեր ժամանակներում, բայց եկեք չմոռանանք, որ միշտ չէ, երբ հանճարեղ գործերն են օգնում հասարակությանը, երբեմն շարքային գործերն էլ են շարժում ստեղծում, տաղանդավոր, շնորհալի հեղինակների միջին որակի գործերը: Այսօր դրանք էլ չեն աշխատում փոխադարձ կապի բացակայության կամ թուլության պատճառով:

- Մերօրյա երիտասարդների գիրք չկարդալն արդարացում ունի՞:

- Երիտասարդները գիրք չկարդալու հազար ու մի պատճառ ունեն, որոնցից առաջինը, ըստ իս, գրականության դերի եւ նշանակության արժեւորման պակասն է:

- Այսինքն` եթե մենք ապրեինք մի հասարակությունում, որտեղ գիրք կարդալն ավելի հարգի լիներ, քան չկարդալը, ապա երիտասարդները ընթերցասե՞ր կդառնային:

- Այո: Հասարակության, ինչու չէ նաեւ իշխանության անտարբեր վերաբերմունքը հանգեցրեց սրան: Նման դեպքերում պետք էր մի քիչ ագրեսիվ լինել, իշխանությունները իրենց, իրենց իշխանությունը որակավորելու համար պետք է ամեն ինչ անեին, որ հասարակության մեջ սեր, հետաքրքրություն առաջանար գրքի հանդեպ: Այս ի՞նչ տպաքանակներ են, ի՞նչ գրքեր են, ի՞նչ գրախանութներ են: Իշխանություններն պետք է հետաքրքրեր` որտե՞ղ է գիրքը վաճառվում, ինչպե՞ս, ի՞նչ գրքեր են դրանք: Հարցնեք` ինչո՞ւ,  կկապեն Խորհրդային Միության փլուզման հետ, իսկ ինչպե՞ս հասկանանք այն, որ Մոսկվայում գրքի "բում" է:

- Ի դեպ, Խորհրդային Միության օրոք գրաքննության պայմաններում ամեն ինչ չէ, որ տպագրվում էր: Ենթադրվում էր, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո գրողները պետք է իրենց գզրոցներից հանեին ազատ եւ մեծ գործեր: Բայց, ինչպես Դուք նշեցինք, հանճարեղ նոր գործեր չկան մեր ժամանակներում:

- ԽՍՀՄ նախավերջին ու վերջին տարիներին գլխավոր խմբագիր էի "Սովետական գրող" հրատարակչությունում: Գիտե՞ք, շատ քիչ ձեռագրեր կային, որ չէին տպագրվում: Եղել են արգելված ձեռագրեր, բայց մեծ հաշվով, բոլորն էլ շտկումներով, խմբագրումներով տպագրվեցին: ԽՍՀՄ վերջին տարիներին գաղափարական ճնշումը թուլացել էր, այնպիսի գրքեր են հրատարակվել, որ թվում էր` դրանք այդ օրերին չէին կարող տպագրվել: "Գլավլիտ" ասվածը միայն կառույց չէր: Ամեն գրող իր մեջ ուներ այդ "գլավլիտը", որը ե՛ւ վատ էր, ե՛ւ լավ: Գաղափարական առումով քեզ ազատ չէիր զգում, բայց "Գլավլիտի" ոչ գաղափարական ճնշումը ինքնազսպումի գիտակցում էր բերել խորհրդային գրողների մեջ, որն էլ նոր որակի բարձրացրեց խորհրդային շրջանի գրականությունը:  Բնազդաբար կռիվ տալով "Գլավլիտի" դեմ` գտնում էիր ձեւեր` ի՞նչ հնարքով շրջանցես, խաբես նրան: Եվ առաջացավ ենթատեքստով, տողատակով գրականությունը: Երբ տրվեց այս ազատությունը, ենթատեքստը դուրս մղվեց, եւ ազատության մշակույթ չունեցողները չկարողացան այլեւս նոր բան տալ, ազատության հնարամտությունը չեղավ, ինչը պարտադիր է գրականության մեջ: Ազատությունը, հատկապես ստեղծագործողի համար, ըստ իս,  ներքին է լինում: Ներքուստ այնքան ազատ պետք է լինես, որ կարողանաս ամեն ռեժիմի պայմանում ասելիքդ ասել, հասկանալի դարձնել: Համատարած այս ազատության մեջ հանկարծ առաջ եկավ, ծավալվեց, փոթորկեց, ցունամի դարձավ անպատասխանատու տողը: Ազատ երկիր է, ինչ ուզենամ` կասեմ: Լեզուն են փոխում, խոսակցական բարբառն են մտցնում գրականություն` մտածելով, թե դա է ազատության ճիշտ ձեւը: Լրագրողական աշխարհն էլ այս ամենին ենթարկվեց: Սա ցունամի է, ընդամենը, որը օրերից մի օր կհանդարտվի, կնստի կամ արդեն նստում է: Թե չէ` այպես չի՛ կարող շարունակվել, ամեն ազատություն պետք է ունենա իր ինքնազսպվածությունը: Այսօր ամենքս այդ ինքնազսպումի խնդիրն ունենք, ինչպես ժամանակին ամենքիս մեջ նստած էր "Գլավլիտը":

- Ըստ Ձեզ` ո՞րն է ճշմարիտ գրողի առաքելությունը:

- Եթե մարդը չի կարող այլ գործով զբաղվել, պետք է միայն գրի, ուրեմն նրա առաքելությունը գրելն է, ինչպես մեկը գիտությամբ է զբաղվում, մյուսին` ամբիոն է տրված եւ այլն:

- Արդյոք գրո՞ղը չէ, որ պետք է տա մեր իրականության իրական գնահատականը:

- Դա արդեն երկրորդ հարցն է, նախ` պետք է չկարողանա գրելուց բացի այլ գործով զբաղվել: Իհարկե, հասարակության շերտերը քրքրելը, մարդկային հոգու խորքերը հասնելը ճշմարիտ գրողի անելիքն է, դա նրա դաշտն է: Իսկ թե ով ինչքան է կարողանում դա անել, բնությունից ստացած շնորհքի, տաղանդի տեսակի հարց է:

- Գրականությունը կարո՞ղ է փոխել մեր կյանքը, թե՞ կարող է միայնարտացոլել:

- Ըստ իս` ԽՍՀՄ օրոք մի քիչ չափազանցված է եղել գրականության դերն ու նշանակությունը, այդ թվում այն, թե թե գրականությունը կարող է փոխել մեր կյանքը: Եթե գրականության` մարդու կյանքը փոխելու կամ դաստիարակչական կողմի մասին խոսենք, ես  կարող եմ համաձայնել միայն մի դեպքում` եթե դա կատարվում է մանկական աշխարհում. երբ երեխան տառաճանաչ է  դառնում, սկսում է կարդալ, այդ ժամանակ հնարավոր է` նրա կյանքում նշանակություն ունենա գրականությունը: Այստեղ էլ մեծերի խնդիրն է` ի՞նչ տալ մանկանը, որ վաղը, մյուս օրը, երբ նա մտնի կյանք, եթե հետո նույնիսկ չկարդա էլ, ապրի իր կարդացածով: Մեր ժամանակ կային գրքեր` ռոմանտիկ, արկածային` "Երեք հրացանակիրներ", "Գանձերի կղզին", որ երեխային տալով` նրա մեջ քնած կամ նոր արթնացող դրական լիցքեր էիր առաջացնում: Կդժվարանամ ասել` գրականությունն ունա՞կ է փոխելու հասուն մարդու կյանքը:

- Առաջարկում եք` մեծ բեռ չդնենք գրականության ու գրողների ուսերին, այո՞:

- Հիմա` այո: Եկեք մեծ բեռ չդնենք գրականության ուսերին: Պատմության մեջ լինում են այսպիսի պահեր, որ մենք ապրում ենք… Հիմա համեմատաբար քչացել է, բայց տարիներ առաջ մարդիկ Գրողների միության շենքի կողքով անցնելիս թքում  էին դրա վրա:  Մարդիկ վարժվել էին, որ գրականությունը մեծ նշանակություն ունի, ուղղորդող է, մեկ էլ` հասարակությունը փոխվեց, սկսեցին այլ բաներ կատարվել: Հիմա խորհրդարան կա, կան պատգամավորներ, նրանք են ասողը, իսկ շատերի համար իներցիայով դեռ մեղավոր է գրողը: Առաջ չկային կուսակցություններ, որոշողներ, բոլոր հարցերը Կրեմլից որոշված պատրաստի իջնում էին: Հիմա երբ կա քաղաքական կյանք, եւ այդ քաղաքական կյանքը, դրա հետ մեկտեղ մյուս բոլոր ոլորտներն այլ մարդկանց ձեռքում են, գրականության մասին այլեւս չպետք է խոսել այնպես, ինչպես 25 տարի առաջ: Գրականությունն այլեւս ոչ լիազորություններ ունի, ոչ էլ հնարավորություններ: Ավելին` արհամարհանքի եւ անտարբերության մեջ են գրողն էլ, գրականությունն էլ: Այսօր ամենալավ գրողն ինչքան էլ ցանկանա, իր գրականությամբ խորհրդարանի դեմ  որեւէ քայլ անել չի կարող:

- Մեզանում չկա այն մտավորականը, ում խոսքի հետ "վերեւներում" հաշվի են նստում, կարծիք ու խորհուրդ հարցնում, ում ասածը, ներեցեք, պատ է ծակում:

- Խոսքն էլ կա, մտավորականն էլ: Խոսքի եւ մտավորականի հետ կատարվել է մի բան, ինչը կատարվել է գրքի հետ: Այդ խոսքը հնչեցվում է, բայց չի արժեւորվում: Մի դեպքում տպաքանակի խնդիր է, մյուս դեպքում` ալարկոտության, մեկ այլ դեպքում… Այսօր Հայաստանում կա այնքան մտավորական, որքան կար 25 տարի առաջ, եւ, ի դեպ, այսօր ավելի քաղաքացիական են: Բանն այն է, որ այսօր մտավորականից ավելի համարձակ խոսք կարող է ասել որեւէ ընդդիմադիր գործիչ: Խոսքն է արժեզրկվել:

- Լավ, ի՞նչ պետք է արվի, որ գրողի խոսքը տեղ հասնի:

- Չգիտեմ, երեւի ոչինչ, պարզապես գրողին պետք է հնարավորություն տրվի իր գիրքը գրելու եւ հրատարակելու: Վատն այն է, որ գրականությունն առանց պատրաստ լինելու գցեցին շուկայական հարաբերությունների բերան: Ախր, գիրքը չի փակում իր ծախսը, ո՞ւր մնաց օգուտ տա գրողին, ընթերցողին… 

- Մեր իրականության մեջ, այդ թվում` գրական իրականությունում, ի՞նչտեղ ունեն հարմարվողականությունն ու աչքափակությունը եւ ի՞նչ տեղունեն ընդվզումն ու ըմբոստացումը:

- Հարմարվողականությունն ու աչքափակությունը, որ ի վերջո կոչվում է հանդուրժողականություն, գերակշռում է, ինչը ե՛ւ լավ է, ե՛ւ վատ: Մենք միշտ ունեցել ենք հակառակորդներ, թշնամի հարեւաններ, եւ մեր ըմբոստությունը մշտապես եղել է նրանց դեմ: Չունենալով պետականւթյուն, մեր սեփական իշխանավորին, չենք ունեցել նաեւ մեր իշխանավորի դեմ ըմբոստանալու մշակույթ: Դրսի իշխանավորների դեմ իմունիտետ ունենք, ըմբոստանալու փորձ ունենք, սեփական իշխանավորի, սեփական թշնամու դեմ կռվելու փորձ չունենք: Այդ մշակույթը նոր-նոր է առաջանում` քաղաքացիական հասարակության զարգացմանը զուգահեռ: Ինձ համար շատ ընդունելի են այս բոլոր հասարակական շարժումները, անկախ նրանից թե ինչի համար են` դրսում կանաչի վաճառելո՞ւ, թե՞ ավտոմեքենաների մաքսազերծման: Մարդիկ կամաց-կամաց վարժվում են ըմբոստանալուն` տիրող կարգերի, սխալ որոշումների եւ սխալ կառավարիչների դեմ:

-Լավ տեղ չհասանք` սխալ կառավարիչներին եւ նրանց կայացրած սխալ որոշումներին:

- Նրանք հո հրեշտակներ կամ իդեալական կառավարիչներ չե՞ն, ճառ ասող տղերքը միանգամից գնացին եւ սկսեցին պետություն ղեկավարել: Ովքե՞ր էին` մեզ հետ նստած, մեզ հետ գարեջուր խմող, շախմատ խաղացող տղերքը: Մեկ էլ հանկարծ կարծես թե հաղթել էին, եւ պետք է իրենք գնային վերցնելու կառավարությունը, ոստիկանությունն ու մյուս բոլոր ոլորտները: Բայց ո՞վ ասաց, որ այդ ժամանակ Հայաստանում շատ ավելի լավ մարդիկ չկային, ովքեր կարող էին երկիրը շատ ավելի լավ կառավարել: Այս սկիզբն իներցիոն շարունակություն ունի:

- Նկատի ունեք` մեր երկրի լավագույն ուժերը չէ՞, որ ղեկավարում են երկիրը:

- Այո: Անձամբ իմ ծանոթների շրջանակում, որն այնքան էլ մեծ չէ, մի երկու խորհրդարանի կադրեր կարող եմ գտնել, էլ չեմ ասում կառավարության մասին, որտեղ քաղաքականությունը պետք է քիչ դեր ունենա: Այնտեղ պետք է լինեն պարզապես ոլորտի մասնագետներ:

- Եվ գյուղատնտեսության նախարարն աղոթքով չէ, որ պետք է լավ գյուղատնտեսական տարի կանխատեսի:

- Իհարկե, պրոֆեսիոնալ կառավարության խնդիր ունենք: Մեզանում քվոտայով է որոշվում, թե որ նախարարությունը որ քաղաքական ուժինն է: Եթե կուսակցական ես, կարող ես դառնալ նախարար: Մասնագետների բանկ պետք է լինի: Թե չէ` կուսակցություններն էլ իրենց հերթին են մենատիրությամբ զբաղված, թեեւ շատերն իբր կռիվ են տալիս մենատիրության դեմ:  Ո՞վ է ասել, թե ոչ կուսակցական մասնագետն ավելի վատ կաշխատի, քան կուսակցական ոչ մասնագետը: Մարդիկ աշխատանք չունենալով` տանը նստած չորանում են, կյանքից ժամանակից շուտ հեռանում: Մասնագիտություններ կան, որ ուղղակի վերացել են Հայաստանում: Երկրաբան ընկերներիցս, իմ կուրսի տղաներից 2-3 հոգի են մնացել: Բոլորը վշտից ու  անգործությունից մահացան, գնացին: Եվ այսօր էլ շատ մասնագետներ են պատրաստվում, որ ոչինչ չունեն անելու: Ո՞ւր են, ինչո՞վ են զբաղվում:

- Գնում են նրանք, արտագաղթում են:

- Ինչն ամենավատ բանն է, որ կատարվում է մեզանում:

- Որպես մտավորական` ասե՛ք Ձեր խոսքը, որը պետք է գոնե մի քանի երիտասարդի ետ պահի արտագաղթելու մտքից ու գործից:

- Մի քանի տարի առաջ կարող էի ասել` մի՛ արեք այդ բանը, մի՛ գնացեք, սա ձե՛ր երկիրն է: Հիմա էլ չեմ կարող, որովհետեւ խրվելով այս ամենի մեջ, տեսնելով այս բոլորը` ես անզոր եմ անհատապես պահել որեւէ մեկին, ձեռքից բռնել ու արգելել,  որեւէ մեկի կենսագրության վրա հետք թողնել: Հասկանում եմ` մարդ է պետք է ապրի, պետք է կարողանա ինքն իրեն դրսեւորել: Աշխարհ եկած ամեն մարդու համար կարեւոր է ինքնադրսեւորման հնարավորություն ունենալը: Եթե այստեղ չկա, մարդը չկործանվելու համար է գնում այլ տեղ: Մի կտոր հացի համար գնացողներին` դրսում  դռնապան կամ լվացարար աշխատողներին, կարող եմ ասել` այդ մի կտոր հացը այստեղ էլ կարող եք վաստակել, իսկ մասնագետներին, խելոք մարդկանց, ինչպես ասեմ "մի գնացեք": Ընդհանուր կարող եմ ասել, բայց ընդհանուր խոսքից զզվելի բան չկա: Եվ ավելին` հիմա չեմ էլ կարող ասել, հիմա ինձ էլ չեն լսի: Հնարավոր է` մեկը գնալով ավելի է օգուտ տալիս այս երկրին, քան` մնալով: Այնուամենայնիվ, որպես գաղափար կասեմ, որ արտագաղթը ճանապարհ չէ: Գնալով, ավելի նոսրացնելով` մեր երկիրը երկիր չի դառնա: Գոնե մնացողները պետք է այնպես անեն, որ այստեղ էլ ինքնադրսեւորվելու հնարավորություններ լինեն մեզ եւ ուրիշների համար:

- Այդպիսի հեռանկար տեսնո՞ւմ եք, թե՞ դա էլ որպես գաղափար ասացիք:

- Հստակ դժվարանում եմ նշմարել, այնուամենայնիվ գիտեմ, որ այսպես չի մնա: Չգիտեմ` սա լավատեսությանս թե դաստիարակությանս վերագրեմ, բայց վստահ եմ, որ այսպես երկար չենք մնա, փոփոխություն կլինի: Երազում եմ, որ մեր փոքր երկիրը կառավարելը այսպես դժվար չլինի, որ հասնենք նրան, երբ մեր մասնագետը գնա եւ ուրիշ երկրում աշխատի մեզ համար, մեր պետության համար, մեր պետությունն ինքը կարգավորի այդ հարցը:  Խելացի ազգ ենք, այստեղ բոլորը չեն կարող աշխատանք գտնել, մեր լավագույն մասնագետները կգնան եւ մեր երկրին օգուտ կտան:

- Մտավորականները հաճախ են ասում, թե հայ հասարակությունըստրկամիտ է, գնում է ճորտացման: Համաձա՞յն եք:

- Համաձայն չեմ: Պարզապես մեր մեջ սխալ պատկերացումներ կան: Ծնողները երեխաներին չարաճճիության համար ապտակում են, խոսքով են արգելում ինչ-որ բան անել: Ինչպես այդ երեխաներին չենք կարող ասել ճորտ, նույնպես մեր հասարակությանը: Մեզանից շատերը դեռ չգիտեն, թե ինչ պետք է անել, ինչ չանել: Մեր ճորտ թվացող ժողովրդի մեղավորն էլ, ըստ իս, դարձյալ այն 300 հոգին են, որոնց  պետք է հավատա, վստահի, եւ որոնց ետեւից թեկուզ կուրորեն գնա մեր հասարակությունը: Դոստոեւսկու վեպերից մեկում` "Դեռատին", որ ԽՍՀՄ օրոք արգելվել է տպագրվել, հետաքրքիր երկխոսություն է ծավալվում հոր եւ որդու միջեւ: Հայրը պատմում է, թե իրենք` երիտասարդ նարոդնիկներով, ինչեր էին անում, ինչերի էին պատրաստ, իսկ որդին հետաքրքրվում է` թե քանի հոգի էին նրանք` երիտասարդ նարոդնիկները: "Ի՞նչ կարեւոր է, թե քանի հոգի էինք: 1000 չկայինք: Միանման մտածող, նույն թիրախին խփող 1000 հոգին Ռուսաստանի համար քիչ չէ",- ասում է հայրը: Եթե Ռուսաստանի համար 1000-ը քիչ չէ, այստեղ էլ 300-ը բավական է, որ իր աուրայի մեջ վերցնի մեր 3 միլիոնին եւ արթնացնի, առողջացնի, դուրս բերի այս վիճակից:

- Ի՞նչ կասեք Ձեր այն գործընկերների, այն մտավորականների մասին,ովքեր հաճախ են հայտնվում իշխանավորների կողքին:

- Անհատական խնդիր է, շատ գրողներ են մտել քաղաքականություն Սովետական Միությունում եւ ամբողջ աշխարհում: Եթե մեկը կարողանում է համատեղել իր գործն ու քաղաքականությունը, թող անի:

- Իոսիֆ Բրոդսկին ասել է. "Եթե ես ինձ թույլ տամ մտնել քաղաքականության մեջ, ապա պետք է թույլ տամ, որ քաղաքական գործիչն էլ մտնի իմ գրականության մեջ, իսկ ես դա թույլ չեմ տա…":

- Բնականաբար, եթե փչացած չես, հաստատ թույլ չես տա, որ քաղաքական գործիչը մտնի քո գրականության մեջ, որովհետեւ այդ աշխարհում դու ես, քո սպիտակ թուղթը եւ քո գրիչը: Ուրիշ բան, որ կարող է քաղաքականությունը քեզ այնքան փչացնի, որ այդ փչացածությունդ գա եւ մտնի տողերիդ մեջ: Թեեւ անձնապես չեմ անհանգստանում, երբ որեւէ մտավորական մտնում է քաղաքականություն, այնուամենայնիվ կողմ եմ այն ընդհանուր պատկերացմանը, որ ամեն մարդ իր գործով պետք է զբաղվի: Գիտե՞ք,  մտավորականն էլ մտածում է, որ եթե ես նրանց կողքին լինեմ, ապա ոչ միայն իմ ստեղծագործությամբ, այլեւ իմ ապրելակերպով, խոսքով կարող եմ օգտակար լինել: Ի վերջո, քաղաքական կյանքին պակասում է ամենակարեւոր բանը` բարոյականությունը: Եվ բարոյականությունն այնքան է պակասում, որ արդեն օրինչափություն է դարձել, մի օր էլ հնարավոր է` մեր խորհրդարանն օրենք ընդունի, որով կամրագրվի, որ քաղաքականությունը կապ չունի բարոյականության հետ: Նման հայտարարություններ հիմա ազատ հնչում եմ, մնում է` օրենքի ուժ ստանան:

- Նորմա՞լ եք համարում նաեւ այն, որ հատկապես նախընտրական շրջանում են մտավորականները հայտնվում քաղաքական գործիչների կողքին, նրանց տեսահոլովակներում եւ հասարակությունը, տեսնելով իր համար ընդունելի, իր հավանած մտավորականին որեւէ քաղաքական գործչի կողքին, ուզած-չուզած ապակողմնորոշվում է:

- Եթե նա իրոք հավատում, հավանում է այդ մտավորականին, ինչո՞ւ ոչ, թող հետեւի նրան: Որովհետեւ հավանելը նույնպես կարեւոր բան է, ինչպես չհավանելը: Ցավոք, մենք այնքան ենք վարկաբեկվել, վարկաբեկել իրար, որ այսօր էլ չենք կարող գտնել մեկին, ում համար կարելի է մի լավ բան ասել, հետեւել նրան:

Միշտ էլ լավ օրինակը եզակի է լինում: Հերոսը, բարոյականության կրողը, անհատը միշտ էլ մեկն է լինում: Եկեք շատ չանհանգստանանք, որ մեր իմացած լավ մտավորականն արեց այն, ինչը, դարձյալ ըստ մեզ, չպետք է աներ: Փնտրեք եւ նույն մտավորականների մեջ կգտնեք մարդիկ, ովքեր չեն գնացել եւ չեն գնում դեպի այնտեղ, որտեղ չպետք է գնան: Եվ ոչ էլ պետք է չարանալ նրանց հանդեպ, ովքեր երեխայի ուսման վարձի կամ հացի համար գնում են ինչ-ինչ տեղեր: Մի բան խաթարված է նաեւ մտավորականների մեջ, ինչպես ամեն ինչի, բոլորի, հասարակության մեջ: Մենք չգիտենք` մարդը գո՞ղ է ծնվում, թե՞ նրան պայմաններն են գող դարձնում: Քավ լիցի, չեմ արդարացնում: Ավելին` մեղադրում եմ, որ մտավորականի անունն է ապականվում: Ինձ համար վիրավորական է, որ ասում են` մտավորականությունը վատն է, կաշառակեր է եւ այլն: "Մտավորականություն" արտահայտությունն արդեն սխալ է, կան մտավորականներ, եւ նրանք երբեք միասին չեն լինում, խմբակցություն չեն կազմում: Մտավորականների միությունները կենսունակ չեն, խմբով մտավորականներ չեն լինում, անկախ նրանից` լա՞վ է, թե՞ վատ:

- Արդեն տեւական ժամանակ իդեալներով չենք ապրում: Ի՞նչը պետք էդառնա մեզ` երիտասարդության համար իդեալ, նոր մի բան, որ իդեալական չլինեն ավտոմեքենան կամ հեռախոսը:

- Արդեն համարյա պատասխանեցիր, ասելով, որ իդեալներով չենք ապրում: Բայց քանի որ հարցը տրված է եւ ես պետք է պատասխանեմ, կասեմ, որ իդեալների փնտրտուք է հարկավոր: Իմ տարիքի եւ ինձանից երիտասարդ մարդիկ, կոպիտ ասած, աղավաղվել են, հատկապես Խորհրդային եւ անկախության ժամանակները միաժամանակ կրողները: Փրկությունն այսօրվա սերնդի մեջ է: Նրանք մաքուր են գալիս, գուցե շատ բան չգիտեն, բայց չիմանալը թերություն չէ, տարիքի հետ կանցի, կշտկվի: Եթե եղած իդեալներից ոչ մեկը ձեռք չի տալիս ձեզ` այսօրվա սերնդին, դուք պետք է փնտրեք եւ գտնեք այն իդեալը, որի համար արժե, Չարենցի ասած, հավաքվել: Ուրիշ ճար չկա: Պարզապես պետք է հաշվի առնել, որ ազատությունը չի կարելի դարձնել ամենաթողություն, վատը կաշկանդելու, արգելելու բոլոր ձեւերը պետք է կիրառվեն: Որքան շուտ կարգ ու կանոն հաստատվի, արգելվեն վատ երեւույթները, այդքան շուտ կգտնվեն իդեալները:

Ավտոմեքենան կամ հեռախոսը իդեալներ չեն, իդեալն ի՞նչ կապ ունի նյութի հետ:  Դրանք հարմարության եւ գեղեցիկ ապրելու համար են, բայց հաստատ իդեալներ չեն: Քարանձավից մինչեւ այսօր հաստատ դրանք չեն եղել մարդկանց առաջ մղող իդեալները: Մարդիկ ավելի մեծ բաների մասին են մտածել եւ ստեղծել փոքր բաներ:

Իդեալների պակաս, դրանց փնտրտուքի պակաս մեզանում շատ կա: Պատմության մեջ եղել է, որ մի քանի սերունդ նույն իդեալներով են առաջ շարժվել, հիմա, ցավոք, անիդեալ ժամանակ է: Չունենք իդեալներ, եղածներն էլ` վարկաբեկել ենք, ձեր` երիտասարդներիդ գործն է, ես այլեւս չեմ կարող իդեալ գտնել: Ունեմ իմ իդեալները, բայց դրանք հնացած եւ վարկաբեկված են…

ՍԻՐԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ