Աշխարհի 10 ամենասարսափելի հնագույն մարզաձևերը (մաս 2)

 
Այս սպորտաձևը կրոնական և մշակութային կարևորություն ունի: Մայաների մշակույթի անբաժան մաս կազմող փիթզը մարդկության պատմության հնագույն խաղերից է: Ասում են, որ փիթզն առաջացել է մ.թ.ա. 2500 թ.-ին: Գոյություն ունեին այս խաղի զանազան տարատեսակներ, որոնցում կիրառվում էին տարբեր կանոններ: Փիթզը սկզբնական շրջանում նման էր ռակետբոլի: Մայաների կայսրությունում փիթզը թշնամիների միջև առկա հակամարտություններն առանց արյուն թափելու լուծելու միջոց էր: Մայաների թագավորները մարզադաշտերում բեմադրում էին իրենց առասպելները: Ամենահայտնի բեմադրությունը եգիպտացորենի աստվածների և հերոս երկվորյակների առասպելի բեմադրությունն էր: Եգիպտացորենի աստվածները փիթզի սիրահարներ էին և խաղալիս հաճախ մեծ աղմուկ էին բարձրացնում: Անդրաշխարհի աստված Շիբալբան զայրանում էր այդ աղմուկից: Շիբալբան սպանեց եգիպտացորենի երկու աստվածներին և թաղեց նրանց մարզադաշտում: Նա նաև վերցրեց աստվածներից մեկի գլուխը և կախեց այն անդրաշխարհի ծառերից մեկից: Այդ գլուխը թքեց անդրաշխարհի արքայադստեր վրա: Նա էլ հղիացավ և ծնեց հերոս երկվորյակներին, ովքեր հարություն տվեցին եգիպտացորենի աստվածներին: Փիթզի մեջ որոշակի դեր էր խաղում նաև մարդկանց զոհաբերությունը: Պարտվող թիմի արքաները կամ կապիտանները հաճախ գլխատվում էին խաղից հետո: Ըստ մի տեսության՝ խաղը միայն ծես էր, իսկ խաղի արդյունքը կանխորոշված էր ի սկզբանե: 

 

Այս սպորտաձևը ռեգբիի վաղ շրջանի նախատիպերից է: Հարափսթումը հին հռոմեական խաղ էր, որը խաղում էին համանուն գնդակով: Այս խաղը հունական երկու խաղերի միաձուլումն էր: Խաղը խաղում էին երկու թիմով: Խաղի որոշ տարբերակներում մի խաղացող scrum-ի մեջտեղում փորձում էր խլել հարափսթումը և փախչել, իսկ հակառակորդները փորձում էին նրա պահել ներսում և հեռու գնդակից:

Մյուս տարբերակներում խաղը խաղում էին երկու թիմով, և մարզադաշտի յուրաքանչյուր կողմում դարպաս կար: Խաղացողները գնդակը փոխանցում էին իրենց թիմակիցներին՝ փորձելով գրավել հակառակորդի դարպասը: Խաղացողները հաճախ վնասվածքներ էին ստանում, քանի որ հստակ կանոնների բացակայության պատճառով նրանք ազատ էին ցանկացած ձևով իրարից խլելու գնդակը: Նախօրոք սահմանվում էր խաղի տևողությունը, և վերջում հաղթող էր ճանաչվում ավելի շատ միավորներ վաստակած թիմը:

Այս խաղը տարածված էր աղքատների և ցածր ծագումով մարդկանց շրջանում: Խաղին մասնակցում էին ձկնորսներն ու նավավարները: Նրանք բաժանվում էին երկու թիմի և ձեռքերով ու ոտքերով փորձում էին ջուրը գցել հակառակորդ թիմի անդամներին: Մրցումների համար իբրև բեմ էին ծառայում պապիրուսի նավակները, իսկ թիակներին փոխարինում էին ձողերը, որոնք օգտագործվում էին հակառակորդ թիմին պարտության մատնելու համար: Երբեմն այս խաղերը այնքան էլ նման չէին խաղի և տեղի էին ունենում հանպատրաստից՝ տարածքային վեճերը լուծելու համար: 

Այս վայրագ խաղը հաճախ ավարտվում էր մասնակիցներից շատերի մահով: Գետաձիերն ու կոկորդիլոսները շրջում էին ջրերում՝ անհամբերությամբ սպասելով, թե երբ պետք է կուլ տան այն խաղացողներին, ովքեր վաղ թե ուշ ընկնելու են նավից: Այդ ժամանակաշրջանում լողն այնքան տարածված չէր, որքան այսօր, և ձկնորսներից շատերը խեղդվում էին պարզապես այն պատճառով, որ լողալ չգիտեին: Այս սպորտաձևն արտացոլվել է բազմաթիվ որմնանկարներում: Ասում են, որ նավավարները մրցում էին՝ աստվածների մոտ առաջինը հասնելու և նրանց առաջինը պատվելու համար:

Բուզկաշին ստեղծվել է 10-15-րդ դարերում թյուրքերի կողմից: Այս հնագույն խաղը մինչ այժմ էլ խաղում են: Բուզկաշին Աֆղանստանի ազգային սպորտաձևն է: Մարզիկները բաժանվում են երկու թիմի: Թիմերից յուրաքանչյուրի նպատակն է անգլուխ այծի կմախքը ձիով հասցնել նախօրոք սահմանված վայրը, որը սովորաբար շրջանակ է: Երբեմն այծի փոխարեն սովորաբար օգտագործվում է ոչխար կամ հորթ: Թալիբանի օրենքով այս մարզաձևն արգելվել է: Այս վայրագ խաղում հեծյալները զինված են լինում մտրակներով, որոնցով մտրակում են հակառակորդ թիմի անդամների ձիերին: Նրանք չպետք է մտրակներով հարվածեն հակառակորդ թիմի անդամներին, սակայն այդ կանոնը հաճախ անտեսվում է: Պարտվող թիմի ձիերն անցնում են հաղթող թիմին: Այս կատաղի մարզաձևի ծագման մասին այնքան էլ բան հայտնի չէ: Ասում են, որ Չինգիզ Խանը և իր ենթակայության տակ գտնվող մոնղոլները գողանում էին թյուրքերի անասուններին, իսկ թյուրքերը ձիերով գնում էին՝ նրանց դեմ կռվելու և իրենց անասուններին հետ բերելու:

 1  Պելոտա-պերպեչուա