Քրիստոսի ծնունդից 451 տարի անց եկեղեցին պառակտվեց 3 մասերի, քանի որ Քաղքեդոնում գումարված հոգևորականների ժողովը չկարողացավ համաձայնության գալ առ այն, թե վերջիվերջո Հիսուս Քրիստսոսը մարդ է, ում մեջ կա և աշխարհիկ և աստվածային էություն, թե Քրիստոսի մեկ էության մեջ համ լիարժեք աստված է, համ լիարժեք մարդ, թե Քրիստոսը միայն աստվածային էություն ունի: Իրականում մոնոֆիզիցիզմի, միաֆիզիցիզմի ու դիաֆիզիցիզմի մեջ տարբերությունները մոտավորապես նույնքան էական են, որքան այդ երեք բառերի միջև եղած տարբերությունները և մեծ առումով հանդիսանում են բառախաղ: Ըստ բուն էության երեք հոսքերից և ոչ մեկ չի վիճարկում աստծո պատվիրանները, մահացու մեղքերը կամ երանիները: Առաջին հայացքից շատ կարևոր ու խորը, բայց իրականում բուն բովանդակությունը խեղաթյուրող ու տարակուսանք առաջացնող այս ՕԲՍԿՈՒՐ, ոմանց համար գուցե նաև դեմոգոգիկ, վեճը բերեց նրան, որ մինչ այդ եկեղեցու կուռ շարքերին ստիպված հնազանդորեն ենթարկվող իշխաններն ու առևտրականները հնարավորություն ստացան, անհասկանալի դոգմաների շուրջ վիճող եկեղեցականների տարաձայնությունների վրա խաղալով, ամրապնդել սեփական դիրքերը: Մի բան է, երբ դու մուծվում ես ու ենթարկվում ես մեկ կուռ մարմնի, մեկ այլ բան է, երբ դու ունես ընտրություն ենթարկվելու մի քանի իրար հետ վիճող ճամբարների միջև և ըստ այդմ ունենալ սակարկելու հնարավորություն: Դժվար է ասել, թե ով և կոնկրետ ինչպես առաջացրեց այս պառակտումը, բայց փաստ է, որ V-րդ դարից ի վեր լևանտյան վաշխառուները և առևտրականները սկսեցին գաղթել դեպի Հռոմ, որտեղ բիզնես վարելու պայմաններն ավելի մատչելի էին, ավելի բարենպաստ էր ներդրումային մթնոլորտը: Այն դարձել էր բարենպաստ, քանի որ եկեղեցիները սկսել էին իրար հետ մրցակցել:
Երկրորդ պառակտումը տեղի ունեցավ 1054 թվին, երբ տարանջատվեց Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցին: Դա պատճառաբանվեց նրանով, որ կաթոլիկները պատարագ մատուցելիս չեն պահպանում կանոնները և վիճարկում են սուրբ ոգու պատկանելիությունը: Հանուն արդարության պետք է նշել, որ Հռոմը իրոք որոշակիորեն փոփոխել էր, թե պատարագի կանոնները, թե սուրբ երրորդության ընկալումը: Սակայն մեծ առումով այս վեճի էությունը ոչ պակաս օբսկուր էր, քան 451 թվականի վեճը: Իրականում իհարկե խնդիրը քաղտնտեսական էր: Հռոմը, ստեղծելով վաշխառուների համար բարենպաստ ներդրումային մթնոլորտ և դրա հաշվին կուտակելով համապատասխան տնտեսական ներուժ, ցանկանում էր սեփական ազդեցությունը տարածել դեպի հյուսիս-արևելք, իսկ արևելյան ուղղափառները չէին ուզում: Մրցակցությամբ պղծված հոգևորականները՝ արդեն չէին էլ մտածում, թե ինչ հետևանք դա կունենա աստծո խոսքը տարածելու իրենց բուն գործառույթի վրա: Բանը հասավ նրան, որ Վենետիկում արդեն տնավորված վաշխառուները ֆինանսավորեցին քրիստոնեական Հռոմի խաչակրաց արշավանքը ոչ պակաս քրիստոնյա, ուղղափառ Բյուզանդիայի դեմ: Պատմաբանները պնդում են, որ Բյուզանդիայի ղեկավարները կխուսափեին թե խաչակիրներից և թե բազմաթիվ մահափորձերից, եթե ընդունեին իրենց արված առաջարկը, որից չէր կարելի հրաժարվել, և զիջեին իրենց՝ նավահանգիստները շահագործելու մենաշնորհը Վենետիկին: Բյուզանդացիները չզիջեցին նավահանգիստները, արդյունքում պարզվեց, որ նրանք սուրբ երրորդությունը մեկնաբանում են հին ու սխալ ձևով: Ճիշտը նորն էր՝ «բարեփոխվածը»:
Երրորդ պառակտումը տեղի ունեցավ արդեն հենց Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու մեջ: Բարենպաստ ներդրումային մթնոլորտը տվեց իր պտուղները: Մոտ 50 տարի Կոստանդնուպոլիսը թալանելուց հետո, Վենետիկը դարձավ համաշխարհային ֆինանսական անվիճարկելի կենտրոն: Այդ քաղաքի բոլոր հիմնական խորհրդանիշները իրականում Կոստանդնուպոլսից բերված գողոնն էր, սկսած քաղաքի մուտքի սպիտակ հենասյուններից, որոնց վրա փակցված է թևավոր առյուծը, վերջացրած Սուրբ Մարկոսի բազիլիկի մուտքի վրա ամրացված ձիերով: Քանի որ տնտեսական շահն անտեսող ու «կառուցողական» հունի մեջ աշխատել չցանկացող Բյուզանդիան արդեն չկար, ժամանակն էր «կառուցողականացնել» Հռոմը: Կոստանդնուպոլսից թալանված հարստության մի մասն ուղղվեց կաթոլիկ եկեղեցու երիտասարդ, խոստումնալից ու, ամենակարևորը, ճարտարախոս սաների այն տեսակի «կրթաթոշակներին», որոնք պատրաստ էին հարցականի տակ դնել քրիստոնեության հենասյուները՝ ոգու հավերժությունը և հականյութապաշտությունը: Սա՝ ոչ Քրիստոսի էությունը քննարկելու անպտուղ բանավեճ էր, ոչ էլ պատարագ մատուցելու կամ մատանի կրելու շուրջ անբովանդակ վեճ: Սա պիտի հարվածեր քրիստոնեության հիմքերին՝ իմաստազրկվելով այն:
Երբ Բրեշիացի Առնոլդը սկսեց վերոհիշյալ քարոզով զբաղվել, եկեղեցին դեռ ամուր էր և շատ դաժանորեն պատժեց նրան: Առնոլդին սկզբից աքսորեցին, հետո կախաղան հանեցին, հետո այրեցին, իսկ մոխիրը շաղ տվեցին Տիբոր գետի վրա: Մոխիր շաղ տալը շատ կարևոր էր, քանի որ եկեղեցին չէր ուզում, որ բավականին լայն ճանաչում ստացած այդ պոպուլիստի հուղարկավորության վայրը դառնա ուխտատեղի: Իր պոպուլիզմն առաջին հերթին կայանում էր նրանում, որ եկեղեցին պետք է հրաժարվեր բոլոր հողերից ու հարստություններից և բաժաներ ամեն ինչը ժողովրդին: Այն վաշխառուները, ում Հռոմը ներգրավեց սեփական էքսպանսիոնիստական օրակարգը սպասարկելու մեջ, դարձան այն քաղցկեղը, որը սկսեց թունավորել կաթոլիկ եկեղեցին: Ինչոր չափով այս ամենում կար տիեզերական արդարություն, քանի որ մինչ այդ կաթոլիկ եկեղեցին էր սոված մասսաների պոգրոմներն ուղղորդում դեպի հարուստների տներ, իսկ հիմա հարուստների գործակալները սոված մասսաներին ուղղորդում էին դեպի եկեղեցի: Կռվախնձորը երկու դեպքում էլ փողն էր, որին դիպչելն էն գլխից էլ արգելված էր, առավել ևս դրա համար բարենպաստ ներդրումային մթնոլորտ ստեղծելը:
Պրակտիկան ցույց տվեց, որ առանձին վերցված քարոզիչներին այրելն ապարդյուն էր: Առնոլդից հետո եկավ Պիետրո Պամպանացին, իսկ իրենից հետո Գասպարո Կանտորինին, ով ոչ թե այրվեց, այլ դարձավ Վենետիկի կարդինալ և, ըստ էության, հիմնադրեց ռեֆորմացիան՝ բերափոխումների շարժումը, կամ ինչպես այն ավելի հայտնի է՝ բողոքականությունը: Այս կարելի է ասել՝ բոլշևիստական քարոզչության արդյունքում Եվրոպան երեք տասնամյակով սուզվեց եղբայրասպան պատերազմի մեջ: Այսպես կոչված՝ Երեսնամյա պատերազմի արդյունքում Եվրոպան կիսվեց բողոքական հյուսիսի և կաթոլիկ հարավի: Վենետիկի վաշխառուները, օգտվելով առիթից, սկսեցին քոչել դեպի էլ ավելի բարենպաստ ներդրումային մթնոլորտ ունեցող վայրեր։ Սկզբից Անտվերպ, այնուհետև Լոնդոն, որտեղ հիշյալ Գասպարո Կանտորինիի օգնությամբ նախապես ստեղծել էին Հռոմից անջատված առաջին բողոքական պետությունը, որը պիտի դառնար ազատականության փարոս: Առավելագույն ազատականության համար հենց Լոնդոնի սրտում ստեղծվեց առանձին պետություն, որը մինչ օրս չի ենթարկվում Միացյալ Թագավորությանը և կոչվում է Սիթի ոֆ Լոնդոն: Եթե միացյալ եկեղեցու օրոք լևանտի վաշխառուները նենգ մեղսագործներ էին, իսկ կաթոլիկ Հռումոմ նրանք պարբերաբար թալանվող հարկատուներ էին, ապա բողոքական Սիթի օֆ Լոնդոնում նրանք էին տերը՝ սկզբից երկրի, հետո էլ աշխարհի ու նոր աշխարհակարգի: Երբ 1517 թվականին Մարտին Լյութերը իր 95 թեզերը հրապարակում էր բողոքելով հարուստների կողմից ինդուլգենցիաներ գնելու փաստից, դա ոչ թե բողոքականության սկիզբն էր, այլ եկեղեցու վերջին ու վերջնական պառակտման ավարտը: Սրա արդյունքում հարուստները էլ չէին վճարում եկեղեցուն մեղքերի թողության (ինդուլգենցիա) համար: Ազատականները մինչ օրս դա անվանում են խղճի ազատություն, ու փաստացի հարուստները իրոք ազատվեցին խղճից:
Եկեղեցու ու, ըստ էության, դետերմինիզմի պառակտման երեք փուլերը տեղի ունեցան դեմոգոգների կողմից տարածվող և թյուրիմացություն առաջացնող քարոզչական թեզերի շնորհիվ, բայց գլխավոր պատճառը տեխնիկական էր: Եկեղեցին աճել էր շատ ավելի արագ, քան կարողանում էր «մարսել»: Կարճ ժամանակում եկեղեցու հսկողության տակ անցան տարբեր մայրցամաքներում գտնվող հարյուր հազարավոր քառակուսի կիլոմետրեր, տասնյակ լեզուներով խոսող և շատ տարբեր կենցաղ ունեցող միլիոնավոր հավատացյալներ, լուսավորչական և մարտական գործողություններ հարյուրավոր ճակատներում՝ ներքին և արտաքին:
Այդ ամենը կառավարել օգնող այն ժամանակվա տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, որոնք հիմնականում բաղկացած էին թղթից, թանաքից ու մոմից, թույլ չէին տալիս պատշաճ վերահսկողություն սահմանել բոլոր գործառույթների նկատմամբ: Երբ որ ինչ-ինչ սեփական շահադիտական նկատառումներ հետապնդող աշխարհիկ իշխանավորներն ու առևտրականները եկեղեցու վերաբերյալ օբսկուրանտիզմ կամ նույնիսկ բացահայտ ապատեղեկատվություն էին տարածում, հոգևորականները այդ ամենի դեմն առնելու տեխնիկական հնարավորոթյուն չունեին: Այդ ապատեղեկատվության հիմնական մեխանիզմ հանդիսացան նախևառաջ առևտրականներն ու վաշխառուները , քանի որ հենց նրանք էին անձամբ շահագրգռված նյութապաշտության ընդունելի լինելու քարոզի մեջ, իսկ երկրորդ հերթին, քանի որ արդեն մի քանի հազարամյակ էր, ինչ փողն աշխարհի ամենա արագ շրջանառվող տեղեկատվական տեխնոլոգիան էր, փողի հետ գործ անողը բամբասանքը մասսայականացնելու կատարյալ միջոց էր: Երրորդ հերթին իր դերը խաղաց այն փաստը, որ հենց հոգևորականները միշտ չէ որ հասկանում, ընդունում ու հավատարիմ էին մնում Քրիստոսի պատվիրաններին։ Նրանց շարքերում շատ քչերն էին կարողանում դիմակայել կաշառքի գայթակղությունը:
Հոգևոր խաղաղություն գտած և հաճախ Աստծո կամքին ապավինող եկեղեցականները չունեին ապատեղեկատվության դեմ պայքարելու ոչ մոտիվացիա, ոչ էլ տեխնոլոգիա: Եկեղեցին քանդելու դեմ նրանց մի մասի վերջին ճիգն ինկվիզիցիան էր, որը մեծ առումով տապալվեց, որովհետև տեխնոլոգիապես զիջում էր դեմոգոգների ձեռքի տակ եղած միջոցներին: Ինկվիզիցիայի կողմից դատապարտվածը հերոսանում էր ավելի արագ, քան հոգևորականները կարողանում էին մարդկանց տեղեկացնել ու բացատրել՝ դատապարտված հերետիկոսի թեզերի կեղծավորություն: Սկսած Քրիստոսին խաչելուց, մինչ եկեղեցու պառակտման 3րդ փուլ, հիմնական ինստիտուցիոնալ խնդիրը կայանում էր ֆեյք նյուզի մեջ՝ զրպարտությունը, ապատեղեկատվությունը և օբսկուրանտիզմն առհասարակ:
Առաջին, երկրորդ, երրորդ, չորրորդ և հինգերորդ մասերը կարող եք կարդալ հետևյալ հղումներով՝ Սահմանադրական կարգի տապալման մասին. մաս 1-ին, Սահմանադրական կարգի տապալումը. մաս 2-րդ, Սահմանադրական կարգի տապալումը. մաս 3-րդ, Սահմանադրական կարգի տապալումը. 4-րդ մաս (խմբ․)
