Նախորդ դարում հետաքրքիր փորձեր շատ են անցկացվել, որոնց այսօր կարող ենք անմարդկային ու հրեշային կոչել: Ամեն դեպքում պետք չէ ժխտել, որ այդ փորձերի արդյունքները որոշակի ազդեցություն են ունեցել գիտության զարգացման վրա:
Ուենդել Ջոնսոնի փորձը
1939 թ. հոգեբան Ուենդել Ջոնսոնը փորձ անցկացրեց 22 որբ երեխաների մասնակցությամբ: Այդ երեխաների կեսի մոտ նա ախտորոշեց խոսքի խանգարումներ (իրականում նրանք ոչ մի խանգարում էլ չունեին), իսկ մյուս մասը միայն դրական արդյունքներ ցույց տվեց:
Արդյունքում ամբողջապես առողջ երեխաները, որոնք բացասական արդյունքներ էին ցույց տվել, ժամանակի ընթացքում իսկապես սկսեցին խանգարումներ հայտնաբերել իրենց խոսքում, որոնք նախկինում չեն ունեցել:
Ջոնսոնի գործընկերներն այս փորձը «հրեշավոր» որակեցին, քանի որ որբ երեխաների հետ այս փորձն իրականացնելը չափազանց անմարդկային էր. չէ՞ որ այդ երեխաները ոչ մեկից օգնություն ու աջակցություն չէին ստանում իրենց կյանքում: Չնայած այն բանին, որ փորձի արդյունքները չհրապարակվեցին ոչ իմ գիտական հոդվածում, սա առաջին ուսումնասիրությունն էր, որը հասարակության ուշադրությունը հառեց մարդու խոսքի կախվածությանը նրա զգացմունքներից:
Մալարիայի բուժումը ճաղերի ետևում
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ի բանակն առողջապահության դեպարտամենտի հետ միասին ուսումնասիրության ենթարկեց մալարիայի ախտանշաններն ու ընթացքը բանտարկյալների օգնությամբ, քանի որ չէր ցանկանում փորձեր իրականացնել ու վարակել առողջ զինվորներին:
Այդ ժամանակ ուսումնասիրությունը մրցանակի արժանացավ զինված ուժերի օգնությամբ, իսկ այն գովերգող հոդվածը հրապարակվեց «Life» ամսագրում:
Բանտարկյալներն առաջին մարդիկ էին, որոնց վրա փորձեցին նոր դեղամիջոցները: Ավելի ուշ՝ Նյուրենբերգյան դատավարության ժամանակ, նացիստ բժիշկները հիշատակեցին այս փորձը՝ փորձելով արդարացնել իրենց գործողությունները: Ավելի ուշ ընդունվեցին օրենքներ, որոնք արգելում էին բժշկական փորձերի համար մարդկանց օգտագործելը:
Հարլոուի փորձերը
Տասնամյակներ շարունակ Հարի Հարլոուն ղեկավարում էր մի շարք փորձեր կապիկների վրա, որն այսօր անբարո կհամարվեր: Նա մակակայի ձագերին վերցնում էր և մեծացնում մեկուսացման մեջ կամ, ինչպես ինքն էր անվանում, «անհուսության փոսում»:
Չնայած այս ամենի դաժանությանը՝ նրա ուսումնասիրություններն օգնեցին ապացուցելու մոր գոյության կարևորությունը ձագերի զարգացման գործում: Ամենահայտնի փորձի շրջանակներում մակակայի ձագերը մեծացան երկու տեսակի «սուրոգատ մայրերի» հետ. առաջին տեսակի մայրերը մետաղալարերից էին պատրաստված, իսկ երկրորդները՝ կտորից:
Այն մակակաները, որոնք մեծացան «կտորե մայրիկների» հետ, ավելի ակտիվ էին, իսկ նրանք, ովքեր «մետաղալարե մայրիկներ» ունեին, վախկոտ էին ու նվազ քաշ ունեին: Այդ փորձը ցույց տվեց, որ բավական չէ միայն երեխային կերակրելը. նրան անհրաժեշտ է նաև մայրական սեր ու ջերմություն:
Փորձ կապուտաչյաների ու շագանակագույն աչքեր ունեցողների հետ
Մարտին Լյութեր Քինգի մահից հետո երրորդ դասարանի ուսուցչուհի Ջեյն Էլիոթն իր երեխաներին երկու մասի բաժանեց: Սկզբում նա առաջին նստարաններին նստեցրեց բոլոր նրանց, ովքեր կապույտ աչքեր ունեին, և սկսեց հաճախ գովել նրանց, ավելի շատ ուշադրություն դարձնել:
Իսկ նրանց, ովքեր շագանակագույն աչքեր ունեին, նստեցրեց հետևի նստարաններին, պարտադրեց հատուկ օձիքներ կրել, և հաճախ էր նրանց հիշեցնում, ով նրանք այնքան էլ խելացի չեն, ինչքան կապուտաչյա երեխաները: Մեկ շաբաթ անց նա փոխեց երեխաների խմբերը. այժմ դիմացի նստարաններին նստում էին շագանակագույն աչքերով երեխաները, իսկ հատուկ օձիքներ պարտավոր էին կրել կապուտաչյաները: Երեխաների մեջ ոչ մի աֆրոամերիկացի չկար, սակայն արդյունքում նրանցից շատերը սկսեցին ասել, որ այժմ հասկանում են, թե ինչ է նշանակում «սև» լինել:
Չնայած այն բանին, որ, համաձայն ներկայումս գործող չափանիշների, փորձն իրականացվել է էթիկական նորմերին ոչ համապատասխան եղանակով (երեխաներից չէին վերցնում մասնակցության համաձայնություն, նրանց շատերը ծաղրում էին), այն հասարակության կողմից դրական արձագանք ստացավ, իսկ Էլիոթն անգամ սկսեց դասախոսություններ կարդալ հանդուրժողականության մասին:
