Ամեն ինչ սկսվեց հեռավոր 1968 թ., երբ պարզվեց, որ պեղումների ժամանակ հայտնաբերված նեանդերթալյան նախամարդու ծնոտոսկրը 300000 տարեկան է և մարդկային ամենահին մնացորդներից մեկն է աշխարհում։ Մինչ այդ նման գտածոներ եղել են Մարոկոյում, Գերմանիայում, Անգլիայում և Իտալիայում: Մի քանի արշավախմբեր պեղեցին որոշ գտածոներ, ու այսքանով Ազոխի քարանձավի ուսումնասիրությունն ընդհատվեց: 2002 թվականին Արցախի կառավարության հրավերով ժամանած հնագետների միջազգային արշավախումբը ծավալուն պեղումներ սկսեց Ազոխի քարանձավում։
Առ այսօր հայտնաբերված բազմաթիվ քարե գործիքները, կենդանական կմախքների մնացորդները, կենցաղային իրերը հնգետներին թույլ են տալիս ենթադրել, որ մարդիկ Արցախի տարածքում ապրել են վաղնջական ժամանակներից:Ուսումնասիրությունների ընթացքում քարանձավի տարածքում հայտնաբերված բազմաթիվ գտածոների մեջ առանձնահատուկ ուշադրություն են գրավում կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների՝ քարանձավային արջի (դրանց հասակը մոտ 4 մետր էր, քաշը՝ 700 կգ), հսկա եղջերուի, ռնգյեղջուրի, բիզոնի, ձկների ու բազմաթիվ այլ կենդանատեսակների կենսաբանական մնացորդները:
Ազոխի քարանձավի 250000 տարեկան մշակութային շերտի խորությունը մոտ 13 մ է, որի ամեն 20 սմ-ն ուսումնասիրելու համար մեկ տարուց ավելի ժամանակ է պետք: Սա նշանակում է, որ Արցախի Հադրութի շրջանում գտնվող Ազոխի քարանձավն ու նրա շրջակա միջավայրն առաջիկա առնվազն 65 տարիների ընթացքում շարունակելու են մնալ համաշխարհային հնագիտության ուշադրության կենտրոնում:
Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այստեղ:
