-Խնդրում եմ, վերևում տեղավորեք Ձեր պայուսակը,- կոտրտված անգլերենով և ռուսական չորությամբ ինձ է դիմում ուղեկցորդուհին։
«Կորեք գրողի ծոցը» ուզում եմ բղավել, բայց արագ ցատկում ու պարտաճանաչ աշակերտի նման կատարում եմ հանձնարարությունս։ Հայկոն հանգիստ քնած է, ես էլ ձանձրույթս մեղմելու նպատակով քայլում եմ շարքերի արանքով։ Մերոնք Լոսում չեն սիրում ծանոթի հանդիպել։ Մեր զարմանալի բնավորության ևս մի առանձնահատկություն։ Ասենք՝ Լաս Վեգասում քայլում ենք խմբով, դեմ-դիմաց հայեր են գալիս։ Հաստատ մեկը մեր խմբից (մի ուրիշն էլ դիմացի խմբից ) կասի. «Վա՜յ, ուր գնացինք, սրանցից չպրծանք, ու՜ֆ»: Մեր մեջ անծանոթ մարդուն ուղղակի ժպիտով բարևելու կուլտուրա չկա։ Իրար առանց հավանելու կչափենք ու առանց նկատելու կգնանք։ Բայց բավական է ծանոթանանք, ամենաուշը երկրորդ հարցից հետո սկսվում է անձնական հարցերի մի ամբողջ քննություն։ Լավ կլինի հատուկ պատրաստված քննաթերթիկ պահել հերթականությունը պահպանելու համար, թե չէ մինչեւ պատասխանում ես. «Էրևան ուր ես մնացել» ու « Ապարանցի Վալոդենց յաներն եք էղէ, ուրեմն՝ չես ճանաչու՞մ, մերը սաղ թաղի բուժքույրն էր, տնից տուն գնում, սրսկում էր, հերը, ձեր յաները մի հատ թիֆլիսեցի Ելեն թե Էլյա անունով վարսավիր տյոտկա կար, դրան էր տանըմ–բերըմ, ախպերը, քուրը, հորքուրը, առաջին դասարանի դասատուն…»:
- Լավ, լավ, լավ հանձնվում եմ, չեմ ճանաչում, որովհետև ես վատ հայ եմ, ո՛չ նորմալ հարևանություն անել գիտեմ, ո՛չ հետաքրքրություններ ունեմ, ո՛չ էլ ժամանակ։ Կճանաչեմ, խոստանում եմ, ավելի լավ է անցեք հաջորդ հարցին, մի ամաչացրեք ինձ՝ մեղավորիս։ Լավ, ասենք՝ փոքր տարիքում եմ դուրս եկել Երևանից ու չեմ հասցրել…
- Դուրս եկե՞լ, էտ Լոս ես ապրու՞մ, բա ինչքա՞ն վախտ է:
- Սկսվեեեեց…
- Ձեր վախտով լավա եղել, ձեզ կարգին դզած կլնեք, բա խի՞ ես նոր որոշել գնալ, բա ամուսինդ խի հետդ չի՞, այ այստեղից էլ պիտի սկսեիք, հասաք, իջե՛ք։
Բայց էլ ի՜նչ իջնել, դեռ 10 ժամ ճանապարհ ունենք, դեռ ներքևում պարզ ու հստակ մուգ կապույտին է տալիս Խաղաղ օվկիանոսը, դեռ փոքրիկը երկրորդ ռաունդի լացը չի կտրել, դեռ, դեռ, դեռ… «Ձեր վախտով հեշտ է եղել» շատ-շատ եմ լսել։ Մեր վախտով երևի դոլարը ծառերին է աճել, մենք էլ ալարել ենք հավաքել: Ախր դուք ի՞նչ գիտեք մեր կյանքի մասին, ի՞նչ: Մեր «վախտով» էր, որ 40 տարեկան տղամարդը երեխայի պես մտածում էր՝ ի՞նչ մասնագիտություն ընտրել ու ոսկերչական բիզնեսում կոպեկներով 10-12 ժամ աչք էր քոռացնում, որ ընտանիք պահի, հետն էլ հարազատի ցուրտն ու մութը հոգա։ Փող ուղարկի, որ դիմացի շենքի ջեռուցման խողովակից ջուր քաշեն, նավթ ու ածուխ առնեն, ուտելիք առնեն: Հագուստը՝ հեչ, օգտագործածն էլ էր ձեռք տալիս, մի տնից չէինք, մի հալից էինք: Մեր «վախտով» նոր-նոր Լոս ոտք դրածներից ամեն մեկը չէր, որ բախտ ունեցավ իմ քեռու նման դիմավորող ունենա։ Ընտանիք է եղել, որ ծանոթի տանն իջևանել է, բայց առավոտյան ժամը 7-ից տանտիրոջ հետ դուրս է եկել էրեխեն գիրկը, փողոցներում սպասել մինչև 5-6-ը, որ սա վերադառնա աշխատանքից ու դուռը բացի՝ ներս մտնեն։ Մեր «վախտը» ո՞րն է։ Հայրենի հողից դուրս եկողի համար ճիշտ ու սխալ ժամանակ չկա, լավ ու վատ վախտ չկա։ Ընկեր Արևիկը կարմրած դեմքով, անձայն քայլերով հատ-հատ ստուգում է, թե որ մեկս ենք սուտ քուն դրել, որ մի լավ պատժի։ Երևի բոլորս, ես որ՝ հաստատ։ Ես ու մեր խմբի Սուրենը, որ մանկական բնազդով զգում էինք, որ կարելի է միմյանց վստահել, ընկեր Արևիկի ամեն հեռանալուց հետո բացում ենք մեր աչքերը ու իրար ենք նայում մեծ գաղտնիք բաժանողների նման։ Մեր լուռ ու մունջ, վախեցած, փակ աչքերով պառկելը բավական չէ, «արթնանալուց» հետո էլ արի ու կաթնով կեր: Ինչ սարսափելի տեղ է մանկապարտեզը, աստված իմ։ Հետաքրքի՞ր է Ձեզ, ընկեր Արևիկ, ինչպե՞ս է իրեն զգում փոքրիկը՝ պինգվինի շորեր հագին, ընդամենը 5 րոպե բեմի վրա կանգնելու համար ամբողջ մի ամիս փորձ անելիս։ Ես՝ պինգվին, Սուրենն էլ՝ արջ, կարծես Սան Դիեգո քաղաքում գտնվող գազանանոցի պատենդը լիներ մեր խումբը։ Սուտ քուն եմ դրել ու զգում եմ՝ ընկեր Արևիկի կատաղած, մոխրագույն աչքերն ուղիղ իմ երեսին են նայում, իսկ ձայնը ասում է. «Քնած չե՞ք»: Մի, մի բաց աչքերդ, քնած ես, բա ինչ ես։ Աչքերդ փակ են, ձայն չես հանում, այլևս ինչ կարևոր է՝ քնած ես, թե ոչ։ Բայց մի րոպե, ինչ կապ ունի՞ այստեղ ընկեր Արևիկը կամ Սուրենը կամ կաթնովն ու պինգվինը։ Սա ուրիշ ձայն է, սա ընկեր Արևիկի ձայնը չէ: Ընկեր Արևիկը մնաց Հայաստանում: Իսկ ես ռուսական ինքնաթիռում եմ, կողքիս գլենդելցի այն տղան, որ Հայկո է անունը, ու «քնած չե՞ք»-ը միայն ինձ չի ուղղված։ Մայքն է էլի, հազիվ երեխայի լացը կտրել, էկել է խոսքը շարունակելու։ Իսկ ես արդեն այնքան եմ սովորել ճուտիկի խռպոտ լացին, որ մի տեսակ տեղս չեմ գտնում։ Ուրեմն՝ տանում են, որ Հայաստանում կնքեն։ Ես փոքր ժամանակ շատ չարաճճի եմ եղել, մեծերն ասել են «կնքեք, կխելոքանա»: Հայաստանում եմ կնքվել, բայց ի՞նչ օգուտ։ Ո՛չ խելոքացա, ո՛չ էլ մի կարգին քրիստոնյա հայ եմ։ Ո՛չ կարգին եկեղեցի եմ գնում, ո՛չ էլ Հայաստանում ապրեցի։ Եթե կյանքս բաժանեմ մասերի, դրսում ավելի երկար եմ ապրել, քան տանը։ Սուրենը մնաց Հայաստանում, հիմա էլ Հայաստանում է, նկարն եմ տեսել փայլուն, մարմարե քարի վրա՝ վստահող հայացքով դեմքիս նայելիս։ Եռաբլուրում է ապրում, ու ընդհանրապես ինչու՞ եմ գնում:
Աչքերս բացում եմ ու ծիծաղս հազիվ զսպում։ Հիմա էլ Հայկոն է լացկանին գրկած ման բերում նեղ միջանցքով։ Ու փոքրիկը ձայնը կտրել, փորձում է Հայկոյի ականջը պոկել։ Ոչինչ, շուտով կկնքեն, կխելոքանաս։ Վախենում եմ՝ երեխայի անունը հարցնեմ։ Ես իրեն «Լացկան» եմ ճանաչում, թող Լացկան էլ մնա։ Թե չէ մեկ էլ արի Ջորջիկ, Գերրի կամ Լեո կանչի մի մատ էրեխուն: Կրկին մտքով հարևան եմ պատկերացնում ու հասկանում, որ ինքնաթիռի հարևանը պատմական հարևան է և պետք է, որ արժանի լինի։ Ժամանակ եկավ, որ հասկացա՝ մարդուն բարևելուց հետո նույնիսկ «ո՞նց ես» չի կարելի հարցնել, եթե 45 րոպե չունես պատասխանը լսելու։ Երևի ամենամեծ ու իմաստուն ուսուցիչն իրոք փորձն է։ Վախենում ես խոսակցություն սկսել, հանկարծ դիմացինդ անեկդոտ պատմող այն տեսակը դուրս չգա, որ քարի տակից հանած մի տափակ անեկդոտ կպատմի ու դու քաղաքավարությունից դրդված՝ ստիպված կլինես ծիծաղել։ Ստիպված ծիծաղելուց ավելի անազնիվ մեկ էլ ստիպված լսելն է մարդուն։ Մի բարևը բավական է, մնացածը ռիսկիդ վրա է, հիշի՛ր:
- Բարև, ո՞նց ես:
- Տո ո՞նց պտի ըլնեմ, երեկ տուն գնալուց մեկը դեմս կտրեց, միանգամից տորմուզ տվի, ջիպը եկավ՝ դըըը՜խկ, դրեց հետևս:
- Վայ, վայ, վայ…
- Բարև, ո՞նց ես:
- Վայ, մի հարցնի, ամբողջ օրը էմերջենսին եմ էլէ։ Մեծ մամիս պլոճիկի քարը մուվ էր էլէ, մի ձենի ճվում էր:
- Վայ, վայ, վայ…
- Բարև, ո՞նց ես:
- Անչափ հոգնեցա, անչափ հոգնեցա, որ նստած տեղս պարգեցա քիշերը:
- Բարև, ո՞նց ես:
- Կատաղած, սաղ գժվել են, հելա, որ գործի գամ, Հայաստանից թազա էկած հարևանս պիժամով բալկոնը կանգնած ծխում է։ Էտ հալին էլ ուզում է աղջիկ խոսցնի։ Պիժամով աղջիկ կխոսցնե՞ն, այ դամբուլ: Ասի… Ու այստեղ հասկանում ես, որ երբ անկապ հարց չես տալիս՝ այսպիսի պատասխաններ չես ստանում: Խոսակցություն սկսելը մեծ ռիսկ է, հատկապես ինքնաթիռի մեջ, որտեղ ո՛չ շարժվելու տեղ ունես, ո՛չ փախչելու, եթե իհարկե չես էլ ուզում նետվել Սառուցյալ օվկիանոսը։
- Վա՜յ, էս դու՞ ես, չճանաչեցի, փոխվել ես:
- Դե հա, ամեն օր էլ լողանում, փոխվում եմ ( ինձ հատուկ հեգնանքով ժպտում եմ ):
- Չէ, ասում եմ վապշե փոխվել ես, մեծացել ես, չաղացել ես:
- Դե 20 տարի առաջ ենք վերջին անգամ հանդիպել, իսկ մարդիկ մեծանալու հատկություն ունեն, չնայած որոշ դեպքերում իրենք մեծանում են, իսկ ուղեղը փոքր է մնում: Ինքնաթիռում շատ իրավունքներ են ոտնահարվում։ Ոտնահարվում է առաջին հերթին մարմնիդ իրավունքը, երկրորդ հերթին՝ սնվելուդ։ Բայց ամենասարսափելին՝ հաճոյախոսություններ, անեկդոտներ, դատողություններ, կարծիքներ ու խորհուրդներ լսելու իրավունքդ է վտանգվում։ Իսկ առջևում դեռ 9 ժամ թռիչք կա, 9 անվերջանալի ու անսահման ժամեր:
