«Այբ» դպրոցի տնօրեն և ABBYY ընկերության փոխնախագահ Արամ Փախչանյանը մեկ տարի առաջ որոշեց հրաժարվել ռուսաստանյան կյանքից ու վերադառնալ Հայաստան։ BlogNews.am-ը նրա հետ հետաքրքիր զրույց է ունեցել հայաստանյան կյանքի, ընտանիքի, երկրում այժմ տիրող իրավիճակի մասին։
- Այսօր շատերը ձգտում են հեռանալ Հայաստանից, որովհետև երկրում իրավիճակն այնքան էլ բարենպաստ չէ քաղաքացիների համար։ Որքանո՞վ էր Ձեզ համար նպատակահարմար վերադառնալ Հայաստան։
- Գնալ-վերադառնալը առողջ երևույթ է։ Ես այդպիսիններից մեկն եմ։ Ժամանակին գնացել եմ, հիմա եկել եմ, որովհետև իմ կարիքը կար։ Նպատակահարմարությունը, որոշվում է կարիքով։
Ես չեմ կարծում, որ մարդիկ լքում են Հայաստանը, որովհետև բարենպաստ պայմաններ չկան։ Կարծում եմ՝ ուղղակի կան այլ երկրներ, որտեղ մեր քաղաքացիների համար ավելի բարենպաստ պայմաններ են աշխատելու համար։ Իհարկե, կան նաև մարդիկ, ովքեր հեռանում են, որովհետև այլ երկրներում կան սոցիալական պայմաններ և չաշխատելով կարող են գումար վաստակել, գոյատևել, բայց չեմ համարում, որ որպես ՀՀ քաղաքացի՝ իրենք ինչ-որ արժեք են ներկայացնում։
Խնդիրն այն է, որ Հայաստանի աշխատաշուկան ավելի քիչ զարգացած է, քան, օրինակ, Ռուսաստանինը, բայց ես դրանում վտանգ չեմ տեսնում։ Պնդումը, որ մարդիկ երկիրը լքում են քաղաքական վիճակից ելնելով մի քիչ տարօրինակ է հնչում, օրինակ, Ռուսաստանին քաղաքական վիճակի ֆոնին, քանի որ Ռուսաստանում շատ ավելի լարված ու ծանր վիճակ է։ Փաստացի, երկիրը գտնվում է շրջափակման մեջ։ Ես կարծում եմ, որ այնքան էլ վատ չէ, որ Հայաստանն ամեն տարի զգալի քանակությամբ մարդ է լքում, որովհետև Հայաստանի աշխատաշուկան երբեք չի զարգանա, եթե փորձենք պարփակված ձևով ինչ-որ բան կառուցել. այստեղ չկա այն անհրաժեշտ մասնագիտական գիտելիքների պաշարը, որ գտնենք լավ մասնագետների՝ տնտեսությունը զարգացնելու համար։
- Դրսում հայի տեսակը պահպանելու խնդիր կա, որովհետև շրջապատում սովոր չեն քո ազգային մենթալիտետին։ Այս առումով ի՞նչ խնդիրների եք բախվել։
- Մի կողմից, իհարկե, կա այն փաստը, որ մենք՝ որպես ազգ, այլ մտածողություն ունենք։ Դա լավ է, որովհետև մեզ բնորոշում է որպես ազգ։ Երբեմն որոշ բախումներ են լինում, սակայն աշխարհի բոլոր հայկական համայնքները բարյացկամ վերաբեմունք ունեն տեղացիներին, չկա մի համայնք, որ խնդրահարույց լինի տվյալ շրջանի համար։ Սակայն կարոտը, իհարկե, շատ մեծ է, Ռուսաստանում ապրելիս ես դա բավականին սուր էի զգում, ինչի համար էլ միշտ ցանկանում էի վերադառնալ։
- Ձեր կրտսեր դուստրը ծնվել և մեծացել է Ռուսաստանում։ Երբ երեխան մեծանում է մի միջավայրում, շատ ավելի բարդ է նրան բերել այլ միջավայր։ Նրա ադապտացումը հայկական իրականությանը հե՞շտ էր։
-Համաձայն եմ։ Երբ վերադարձանք, փոքր դուստրս համակերպվելու խնդիր ուներ, մինչև հիմա էլ ունի, որովհետև 1 տարի է, ինչ վերադարձել ենք։ Բնականաբար, նա կարոտում է Ռուսաստանը, մյուս կողմից՝ նրա մոտ կա զորեղ ներքին զգացողություն, որ գտել է իր տեղը, որովհետև, ի վերջո, մենք հայկական ընտանիք ենք և մեր ընտանեկան արժեքները, հոգեբանությունն ու մտածողությունը շատ ավելի հոգեհարազատ են հայ հասարակությանը։ Իր համար շատ ավելի հեշտ է ընկերներ գտնել այստեղ, քան Ռուսաստանում։ Այնտեղ նա ընտանիքում մի մթնոլորտ էր տեսնում, դրսում՝ այլ և միշտ էլ զգում էր, որ ինքը ռուս չէ։
- Իսկ անձամբ Դուք հե՞շտ վերադարձաք հայաստանյան կենցաղին. չէ՞ որ երկար տարիներ ապրելով Ռուսաստանում ինքներդ էլ սովորել էինք այնտեղի բարքերին։
- Վերջին 5-6 տարիներին հայերի մտծաողությունը շատ է փոխվել։ Դա ապացուցվեց նաև Հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակի միջոցառումների շուրջ համախմբմամբ։ Մենք վերջնականորեն ձերբազատվեցինք «օտարերկրյա հայ», «հայաստանաբնակ հայ» տարանջատումից։ Ինձ՝ որպես իր մեջ ինչ-որ չափով միջազգային մշակույթ ներառած մարդու, շատ հեշտ էր այստեղ կայանալ։
- Ձեր կինը ծնվել, մեծացել է Բաքվում։ Երևանը Ձեր քաղաքն է, ոչ թե նրա։ Երբ որոշեցիք վերադառնալ Հայաստան, նա ինչպե՞ս ընդունեց այդ որոշումը։
-Այո, Երևանն իմ քաղաքն է, բայց ամեն դեպքում իրեն շատ ավելի դուր է գալիս ապրել Երևանում, քան Մոսկվայում, որովհետև Մոսկվան հոգնեցնող քաղաք է։ Երևանը մայրաքաղաք է իր բոլոր հատկանիշներով. այստեղ կա մշակութային հարուստ կյանք, հիմնականում հասանելի են բոլոր ծառայություններն ու ապրաքատեսականին, որը մենք սովոր ենք ունենալ։ Մենք էլ բավականին հասարակ կյանքով ենք ապրում։ Իր միակ խնդիրը հայերենի հետ է կապված, կարծում եմ՝ դա էլ ժամանակի հետ կշտկվի։
- Արամ, Ձեր ավագ դուստրն այժմ Մոսկվայում է սովորում։ Դուք Ձեր ապագան տեսաք Հայաստանում և վերադարձաք, եթե նա որոշի մնալ Մոսկվայում, կհամակերպվե՞ք այդ որոշման հետ։
- Իհարկե։ Նա արդեն կայացած անձնավորություն է, իր սեփական կյանքն ունի, և ես իրավոունք չունեմ որևէ կերպ ներխուժել իր կյանքի մեջ։ Նա միշտ դիմում է ինձ, երբ խորհրդի կարիք ունի, շատ պատասխանատու է վերաբերում իմ կարծիքին և լսում։ Ես գիտեմ, որ իր համար ընկեր եմ և խորհրդատու, իմ կարծիքն իր համար կարևոր է, այդքանն ինձ բավարար է։ Այլ բան պահանջելը համարում եմ անթույլատրելի, քանի որ կնշանակի՝ ես ինձ վրա եմ վերցնում իր կյանքի պատասխանատվությունը։
17 տարեկանում ինքս գնացի Մոսկվա սովորելու, ծնողներս ինձ կարոտում էին, բայց կարծում էին, որ պետք է ինձ թույլ տան անել այն, ինչն այդ պահին կարևորում եմ։ Նույն մոտեցումը ես ունեմ դստերս հանդեպ, որովհետև բռնի կերպով մարդկանց կյանքը փոխելը սխալ է։
-Մի առիթով նշել եք, որ Ռուսաստանում ապրում էիք հետաքրքիր կյանքով։ Իսկ այստեղ կյանքը հետաքրքի՞ր է։
-Շատ։ Այստեղ կան բազմաթիվ հետաքրքրություններ։ Մեզ մոտ կան ոլորտներ, որոնք կտրուկ զարգանում են, օրինակ՝ գյուղատնտեսությունը և տեխնոլոգիաները։ Դրանց հետ կապված բազմաթիվ հետաքրքիր գործընթացներ կան Հայաստանում, որոնց ես մասնակցում եմ։ Առհասարակ, իմ ժամանցն իմ աշխատանքն է։ Ես աշխատում եմ իմ մտերիմների հետ։ Մասնակցում եմ նաև համերգների, միջոցառումների, բավականին հարուստ առօրյայով եմ ապրում։
-Երիտասարդ տարիքում եք սկսել կերտել Ձեր ուղին, հիմա, երբ հետ եք նայում, ի՞նչ եք տեսնում։ Ժամանակին կանխատեսում էինք, որ այսպիսի ապագա եք ունենալու։
- Ես կարծում եմ՝ առհասարակ որևէ ակնկալիք պետք չէ ունենալ։ Երբ ոչինչ չես ակնկալում, երջանիկ ես այն ամենից, ինչ ունես և միշտ գոհ ես մադկանցից։ Ես այն ժամանակ էլ մեծ ակնկալիքներ չունեի։ Թեև միշտ ձգտել եմ հասնել ինչ-որ բանի՝ երբևէ չեմ մտածել՝ ինչ լավ կլիներ մենք լինեինք միջազգային ընկերություն, ունեայինք գրասենյակներ և այլն, ես ուղղակի աշխատել եմ ու հասել դրան։ Դա բարդ էր, հիմա էլ է բարդ, բայց դա ինձ ուրախացնում է, որովհետև ես չեմ սիրում անել մի բան, որն ինձ հեշտ է տրվում։
-Դուք ասել եք, որ մարդուն պետք է սովորեցնել սովորել. հե՞շտ է անընդհատ սովորեցնել։ Սովորոցնելու ընթացքում ակամայից չե՞ք կորցնում սովորելու ունակությունը։
-Հետաքրքիր հարց էր, չէի մտածել։ Մենք կարևորում ենք ինքնուրույն սովորելու ունակությունը։ Հայաստանում հիմա փորձ է արվում MIT-ի կողմից, որպեսզի ուսուցիչները լինեն ոչ թե սովորեցնող, այլ ուղղորդող և ապագայի ուսանողը լինի հեռակա ուսանող։ Սովորեցնելու ընթացքում ինքս էլ անընդհատ սովորում եմ։ Ես նման խնդրի չեմ առնչվել։
-Դուք այսօր կերտում եք ապագայի քաղաքացիներին։ Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք նրանցից։
-Մենք ստեղծել ենք «Այբ»-ը, որպեսզի ունենանք նոր՝ հակադրվող սերունդ։ Դա մեր առաքելությունն է։ Մենք ունենք 8 հատկանիշ, որոնք պետք է սերմանենք աշակերտների մեջ. նրանք պետք է լինեն ճանաչող, կերտող, զգոն, բաց, նախաձեռնող, հավասարակշռված, հոգատա և բարեխոհ։ Այս ամենն ամեն օր ներարկվում է նրանց։
-Մի առիթով նշել եք, որ մենք պահանջատեր դառնալու կարիք ունենք, դա կաճի շնորհիվ այն մշակույթի, որ հայերը կբերեն արտսահմանից։ Այժմ Հայաստանում քաղաքացիական պայքար է ընթանում։ Ըստ Ձեզ՝ հիմա դարձե՞լ ենք ավելի պահանջատեր։
-Կարծում եմ՝ մեր հասարակությունը գնում է դեպի դա։ Մենք միշտ ունեցել ենք ըմբոստ հասարակություն, որը պատրաստ է ոտքի կանգնել և բողոքել։ Մենք կարիք ունենք նաև պատասխանատու հասարակության։ Դա երևի պահիս ամենակարևոր հատկանիշն է։ Մենք փորձում ենք մեր աշակերտների մեջ սերմանել այն, որ ազատությունը ձեռք ձեռքի է տալիս պատասխանատվության հետ, որովհետև հակառակ դեպքում լինում է ամենաթողություն, որը շատ վտանգավոր է և կարող է բերել հասարական խնդիրների, հեղափոխություների, որը երբևէ չի ունենա դրական արդյունք։
-Ի՞նչ կարծիքի եք այն պայքարի մասին, որը հենց հիմա է ծավալվում Բաղրամյան պողոտայում՝ էլեկտրաէներգիայի սակագնի բարձրացման դեմ։
-Ես միանշանակ վերաբերմունք չունեմ թանկացման դեմ, որովհետև լրջորեն չեմ ուսումնասիրել հարցը, բայց համարում եմ, որ եթե որևէ պետական որոշում կայացնելու արդյունքում ըմբոստացում է առաջանում, դա խնդիր է և դրա մեղավորը ոչ թե հասարակոթյունն է, այլ իշխանությունների թյուր աշխատանքը հասարակության հետ, համագործակցության բացակայությունը։ Եթե լսենք իշխանություններին, կասեն, որ հասարակությունը պատրաստ չէ համագործակցության, չունի այն օղակները, ինքնակազմակերպված այն ներկայացուցիչներին, որոնք կարող են որակյալ զրուցակից լինել իշխանության հետ, դա կա՝ ինքնակազմակերպման որակը մեր հասարակության մեջ բավականին ցածր է, քանի որ ըմբոստանալու համար կարող ենք ինքնակազմակերպվել, բայց այսպիսի լուրջ աշխատանք տանելու համար՝ ոչ, սակայն դա իշխանության վրայից չի հանում պատասխանատվությունը։
Մենք պետք է խուսափեինք ուժ գործադրելուց։ Մարդիկ, ովքեր ըմբոստացել են, արտահայտում են հասարակական կարծիք, ես Հայաստանում չեմ տեսել մի մարդու, ով կարծում է, որ սակագնի թանկացումն արդարացված է։ Նրանց նկատմամբ ուժ գործադրելը, իմ պատկերացմամբ, ծայահեղ քայլ էր, որն արդյունք էր ինշխանության կողմից քաղաքական որոշ սխալների։
-Ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնել։
-Որպես դպրոցի տնօրեն՝ ես ստիպված եմ զերծ մնալ քաղաքականությունից։ Դուք ինձ որոշ քաղաքական հարցեր տվեցիք, որոնց պատասխանելը դժվար էր, որովհետև ժամանակից տեղեկատվական դաշտն այնպիսին է, որ շատ հեշտ է անզգուշորեն դպրոց բերել քաղաքական տեսակետներ և քարոզչություն։ Տնօրենի խոսքը, անգամ, անկախ լրատվամիջոցին ասված, աշակերտների համար մի բան է, որ իրենց ասել է տնօրենը։ Այնպես որ, ամեն բան չէ, որ ես կարող եմ ակաշկանդ քննարկել, քանի որ դպրոցի տնօրեն լինելը շատ ավելի պարտավորեցող է, քան ընկերության փոխնախագահի պաշտոնը։ Ես շատ լուրջ եմ վերաբերում այդ հարցին։
Զրուցը՝ Ամալյա Հովհաննիսյանի
