Ամեն ինչ սկսվեց մկներից, ավելի շուտ` նրանց կերակրումից: Անցյալ դարասկզբին գիտնականները նկատել էին, որ լաբորատոր պայմաններում կազեինով և ածխաջրով հագեցած հատուկ խառնուրդով կերակրվող երիտասարդ մկների ու առնետների աճը կանգնում է, արդյունքում ձեռք են բերում նաև աչքի հիվանդություններ:
Եվ հակառակը. ձողաձկան յուղով, ձվի դեղնուցով և սերուցքային կարագով հագեցած կերակուրն ակնհայտորեն բարելավում էր նրանց վիճակը: Սերուցքային կարագի և ձկան յուղի նման հատկությունն ապահովող «ակտիվ բաղադրությունը» սկզբնական շրջանում անվանեցին «ճարպերում լուծվող A գործոն»: Հետագայում այն վերանվանվեց վիտամին A:
Բազմաֆունկցիոնալ և բազմանուն վիտամին
Վիտամին A-ն ինչ-որ բանով նման է հին աստվածներին. ունի մի քանի անվանում` ռետինոլ, աքսերոֆտոլ, վիտամին A և բազմաթիվ ֆունկցիաներ: Վիտամին A-ի ազդեցության ոլորտը բավականին լայն է: Այն խթանում է օրգանիզմի կենսագործունեությունն ու աճը, մասնակցում ոսկրային համակարգի ձևավորմանն ու աճին, նաև անփոխարինելի նյութ է տեսողության համար:
Որտե՞ղ է «կուտակվում» վիտամին A-ն
Վիտամին A-ով հարուստ է կենդանական ծագում ունեցող սննդամթերքը, ընդ որում՝ մսամթերքում վիտամին A-ի պարունակությունը անհամեմատ քիչ է, իսկ լյարդում և երիկամներում նրա քանակությունը շատ ավելի բարձր է: Ամենամեծ քանակությամբ վիտամին A պարունակում են բևեռային արջի լյարդն ու երիկամը: Վիտամին A-ով հատկապես հագեցած են ծովային կաթնասուններից` կետերի, փոկերի, դելֆինների և որոշ ձկնատեսակների (ձողաձկան, մեծօվկիանոսյան ձկան, վահանաձկան) ճարպն ու լյարդը:
Օրգանիզմում վիտամին A-ի պակասը հնարավոր է լրացնել նաև բուսական սննդով, որում պարունակվող պրովիտամինը` կարոտինը, օրգանիզմում վերափոխվում է վիտամին A-ի: Մեծ քանակությամբ կարոտին են պարունակում ծիրանը, չիչխանը, կարմիր սնձենին և մասուրը: Ոչ պակաս հագեցած են գազարը, կարմիր պղպեղը, դդումը, լոլիկը, մաղադանոսը, հազարը, սպանախն ու թրթնջուկը:
Մինչև վերջերս համարում էին, որ բուսակերներին խորհուրդ տրվող գազարն ու բրոկկոլի կաղամբն ամբողջովին կարող են ապահովել վիտամին A-ի օրական պահանջը: Սակայն պարզվեց, որ միայն բանջարեղենը բավարար չէ: Նրանց, ովքեր իրենց սննդից իսպառ բացառել են մսամթերքը, խորհուրդ է տրվում սննդային օրակարգ մտցնել կաթը, ձվի դեղնուցը, սերուցքը, թթվասերը, սերուցքային կարագը և պանիրը, որոնք ևս հարուստ են կարոտինով: Ի դեպ, ամռանն ու աշնանը կաթն ու ձուն առավել հարուստ են վիտամին A-ով և կարոտինով: Նրանք, ովքեր հակված են վիտամին A-ի հանդեպ օրգանիզմի պահանջը բավարարել միայն կարոտին պարունակող սննդամթերքով, պետք է հիշեն, որ պրովիտամինի կենսաբանական ակտիվությունը վեց անգամ ավելի պակաս է, քան վիտամին A-ի կենսաբանական ակտիվությունը:
Աչքերի և մաշկի համար
Հիպովիտամինոզ A-ն օրգանիզմի ախտաբանական վիճակ է, որը բնորոշվում է վիտամին A-ի պակասով: Այս հիպովիտամինոզի ժամանակ առաջին հերթին տուժում է տեսողությունը: Զարգանում են այնպիսի հիվանդություններ, ինչպիսիք են քսերոֆթալմիան (աչքի եղջերաթաղանթի չորություն) և հեմերալոպիան (մութ միջավայրում աչքի հարմարողականության խանգարում` հավկուրություն): Երիտասարդ աճող օրգանիզմում հիպովիտամինոզի ժամանակ տեղի են ունենում հատկապես ոսկրային համակարգի աճի կանգ և էպիթելյար բջիջների այլասերում: Արդյունքում մաշկը նմանվում է գորտի մաշկի և կլինիկական բժշկության մեջ այն այդպես էլ անվանում են` «գորտի մաշկ»:
Ամեն ինչ չափի մեջ է լավ
Չափից ավելի A վիտամինի կուտակումն օրգանիզմում հանգեցնում է հիպերվիտամինոզի, որի դեպքում կարող են առաջանալ թունավորման երևույթներ՝ սուր գլխացավ, սրտխառնոց, փսխում, փորլուծություն կամ փորկապություն: Քրոնիկ թունավորումը կարող է արտահայտվել մաշկի թեփոտմամբ, մազաթափությամբ, ոսկրային ցավերով կամ հոդացավով: Ռետինոլի չարաշահումը տարեց կանանց մոտ զգալիորեն բարձրացնում է ազդոսկրի վզիկի կոտրվածքի հավանականությունը:
Երեխաների մոտ հիպերվիտամինոզ A-ն արտահայտվում է մաշկի չորությամբ, անհարթությամբ ու քորով, բազուկի շրջանում կեղևանման կոշտացած այտուցներով, որոնք երբեմն կարող են տարածվել ձեռքերի և ոտքերի մաշկի վրա: Երբեմն հնարավոր է նաև լյարդի մեծացում:
Վիտամին A-ի չարաշահումը վտանգավոր է հղիության առաջին եռամսյակում, քանի որ այն կարող է բնածին արատների ձևավորման պատճառ լինել: Սակայն հղիության ընթացքում վիտամին A-ի անբավարար քանակը ևս կարող է վնասել պտղին:
Գիտնականները դեռևս չեն կարողացել պարզել, թե վիտամին A-ի ո՞ր քանակությունն է օրգանիզմի համար անվնաս: Պարզապես չպետք է մոռանալ, որ չափից ավելի հրապուրվելը նույնքան վտանգավոր է, որքան իսպառ հրաժարվելը: Ամեն ինչում լավ է ոսկե միջինը պահպանել:
