Kinoashkharh.am-ը գրում է.
Արցախյան պատերազմի առաջին իսկ օրերից նա վերցրեց տեսախցիկն ու մեկնեց ռազմաճակատի առաջին գիծ: Նրա շնորհիվ այսօր ունենք 1200 ժամ վավերագրական տեսանյութ պատերազմի շրջանից: «Պատերազմի վավերագրողները» շարքի հերթական հերոսը կինոօպերատոր Շավարշ Վարդանյանն է:
- Եթե ասեմ, որ մանկուց երազել եմ դառնալ կինոօպերատոր, սուտ կլինի: Ինձ ավելի շատ գրավում էր բնությունը, ձգտումներս դեպի գեղանկարչությունն էին: Սերը կար, բայց նկարել, ավաղ, չէի կարողանում: Կինոօպերատոր դարձել եմ մի հորինած պատմության շնորհիվ: Վրաստանի սերժանտական դպրոցն ավարտելուց հետո ինձ ուղարկեցին Երևան: Ես ավելի ուշ հասա այստեղ, քան ինձ հետ ծառայած մյուս տղաները: Երբ բանակային շտաբի պետ Կազարլովսկուն հանդիպեցի, ասացի` ուշացել եմ, քանի որ Վրաստանում ֆիլմ էի նկարում և աշխատանքս ուշ ավարտեցի: Նա ուրախացավ` իմանալով, որ նկարահանումների հետ ինչ-որ կապ ունեմ, ու ասաց, որ կփոխարինեմ «Զվեզդա» թերթի լուսանկարչին, որը շուտով պետք է զորացրվի: Ինձ մեկ շաբաթով տուն ուղարկեցին, որպեսզի հանգստանամ ու անցնեմ գործի: Այդ ընթացքում գնացի ընկերոջս մոտ, որը լուսանկարում էր, ասացի, որ ստի պատճառով անհարմար վիճակում եմ հայտնվել: Խնդրեցի, որ ինձ լուսանկարել սովորեցնի: Այդպես ես մտա բանակ որպես լուսանկարիչ, ավելի ուշ սովորեցի նաև տեսախցիկից օգտվել ու հասկացա, որ սիրում եմ այս մասնագիտությունը: Ահա և այն պատմությունը, թե ինչպես դարձա կինոօպերատոր:
Բանակից հետո մեկնեցի Լենինգրադ ու երկու տարի աշխատեցի «Լենֆիլմում», այնուհետև աշխատանքս շարունակեցի «Հայֆիլմում»: Շատ էի ուզում դառնալ լավ մասնագետ: Ավարտեցի Մոսկվայի կինոյի համամիութենական ինստիտուտը: Առաջին աշխատանքս վավերագրական ֆիլմ էր` «Երկրորդ կյանք», որի ռեժիսորը Գագիկ Ստեփանյանն էր: Հետո նկարեցի «Ճանապարհ դեպի Սասունցի Դավիթ» լիամետրաժ ֆիլմը, աշխատեցի տարբեր ռեժիսորների հետ:
88-ին վերցրեցի տեսախցիկս ու գնացի օպերայի հրապարակ, իսկ հետո որոշեցի մեկնել Արցախ: Հարուստներին այն ժամանակ ցեխավիկ էին ասում, մի քանիսին դիմեցի ինձ տեսախցիկով օգնելու խնդրանքով, չտվեցին: Առաջին փոքր տեսախցիկն ինձ տվեց բանաստեղծ Գևորգ Էմինը` ասելով. «Տղաʹ ջան, դու քո կյանքն ես վտանգում, իսկ կամերան ոչինչ է»: Առաջին նկարահանումներն Արցախում կատարել եմ հենց այդ տեսախցիկով, որը հետո վերադարձրի: Պատերազմի դաշտում հինգ տեսախցիկ եմ կոտրել:
88-ի մարտին Ստեփանակերտում էի: Գնացի գերեզմանատուն, որտեղ տեղադրվել էր Սումգայիթի զոհերին նվիրված հուշաքար: Մեծ բազմություն էր հավաքվել, կանայք սգում էին, լաց լինում: Ռուս զինվորները շղթայել էին այդ կանանց և թույլ չէին տալիս տղամարդկանց մոտենալ նրանց: Քանի որ ես արտաքինով նման եմ ռուսի, առանց հարցնելու մտա ու սկսեցի նկարել: Հանկարծ նկատեցի, որ ռուս փոխգնդապետը, ինձ նայելով, մեկի ականջին շշնջում է: Հասկացա, որ շուտով մոտենալու են ինձ, որպեսզի տանեն: Ես ևʹ նկարում եմ, ևʹ կիսաձայն կանանց ասում. «Ես ռուս չեմ, հիմա կմոտենան ինձ տանելու, եթե կարող եք, փրկեք, եթե ոչ, Աստված ձեզ հետ»: Եվ շարունակում եմ նկարել: Ինձ են մոտենում ռուս զինվորներն ու տանում դեպի մեքենան: Տիկին Վարսիկը` տարեց մի կին, որ խանութում էր աշխատում, պառկեց մեքենայի առջև: Մյուս կանայք ևս շրջապատեցին մեքենան, որպեսզի չկարողանան քշել: Պատկերացնու՞մ եք, կանայք ինձ այդտեղից փախցրեցին, տարան մտցրին Վարսիկի խանութը, որտեղ նկուղ կար: Մեկ օր այդ նկուղում ինձ պահեցին: Հաջորդ օրը եկավ մի մարդ, որ ինձ իր տանը պետք է պահեր: Կարճահասակ, տարեց մարդ էր, մի քիչ էլ սապատավոր (հետագայում իմացա, որ ավտովթարի հետևանք է): Ինձ առաջը գցած տանում էր, իսկ ես մտածում եմ. «Աստված իմ, սա՞ է ինձ պահելու»: Այդ մարդը Արտուշ Ալեքսանյանն էր` Պետրովիչը, Արթուր Ալեքսանյանի` Ամարասի Արթուրի հայրը: Դա մի հրաշք ընտանիք էր, որը դարձավ ինձ համար չափազանց հարազատ: Չորս տարի շարունակ, երբ այցելում էի Արցախ, նրանց տանն էի մնում: Հոսանք չկար այնտեղ, երբ տեսախցիկիս մարտկոցները նստում էին, ասում էի. «Պետրովիʹչ, ի՞նչ ենք անելու»: Ստեփանակերտում երեք ընտանիք դվիժոկ ուներ: Գիշերով գնում էինք նրանց տուն, մինչ մարտկոցները լիցքավորվում էին, հրաշալի ժամանակ էինք անցկացնում և ուշ գիշերը, ինչպես ասում են, ես ու Պետրովիչը, ուս ուսի ընկած, յոթ երգ երգելով, գալիս էինք տուն:
Եղել եմ Արցախի գրեթե բոլոր թեժ կետերում: Անմիջապես հայտնվում էի այնտեղ, որտեղ ինչ-որ մի բան պիտի տեղի ունենար: Գնում էի էշով, ձիով, ոտքով, մեքենայով, ինչով հնարավոր էր:
- Ե՞րբ հասկացաք` իրականում ինչ է պատերազմը:
- Ձեր հարցի պատասխանը գուցե հենց այս դրվագում է: Մի բարձունքի վրա էինք, մոտ 30 հոգի, գեներալ Դարիբալթայանի հետ միասին: Հանկարծ ադրբեջանցիները սկսեցին կրակել: Դարիբալթայանից բացի, բոլորս պառկած էինք, այդ թվում և ես, պառկած նկարում էի: Ասացի. «Դեʹդ,- ես նրան այդպես էի անվանում, որովհետև պապիս պես սիրում էի,- ինչու՞ չես պառկում, չե՞ս վախենում, որ գնդակը քեզ կդիպչի»: «Է,- ասում է,- Շավաʹրշ ջան, ես իմ գնդակը ճանաչում եմ, ամեն գնդակից չեմ պպզի»: Ուղեղիս մեջ դաջվեցին այդ խոսքերը: Որոշ ժամանակ անց գնում եմ դիրքեր, և ինձ ուղեկցում է մի 13 տարեկան շահումյանցի տղա: Պիտի անցնենք բարձունքում դրված ադրբեջանական գնդացրի տակով: Ես, մեʹկ սողալով, մեʹկ ծառից ծառ ցատկոտելով, գնում եմ, տղան, ձեռքերը գրպանում, սուլելով, հանգիստ քայլում է: Մեկ էլ շրջվեց ու ինձ ինչ ասի, որ լավ լինի. «Շավաʹրշ քեռի, ինչի՞ ես էդպես թավալ տալիս գետնին»: Ասում եմ. «Տղաʹ ջան, դու չե՞ս վախենում, որ գնդակը քեզ կկպչի»: Պատասխանում է. «Ես իմ գնդակը ճանաչում եմ»: Նույն խոսքերը… Հետո, երբ ավելի երկար մնացի այնտեղ, ես էլ հասկացա, որ կարող եմ ճանաչել իմ գնդակը, ու ամեն կրակոցից չէի թաքնվում: Եթե թաքնվեի, չէի կարողանա նկարել այնքան, որքան նկարել եմ:
Ապրելով այս տարածաշրջանում` մենք միշտ պետք է պատրաստ լինենք պատերազմի, մեր երեխաներին պետք է որպես զինվոր դաստիարակենք, եթե, իհարկե, չենք ուզում կորցնել այս մի կտոր հողը: Միշտ էլ կարելի է արդարացման խոսքեր գտնել` ինչու ենք երկրից հեռանում, բայց գուցե փորձենք մնալ:
- Ձեր հարցազրույցներից մեկում մոտավորապես այսպիսի միտք եք արտահայտել. «Եթե չգնայի պատերազմ, չգիտեմ` ինչով պիտի արդարացնեի կամ իմաստավորեի իմ գոյությունը»:
- Հավանաբար կլինեի մի միջակ օպերատոր, մի երկու ֆիլմ ավելի կնկարեի ու մի քանի կոպեկ էլ ավելի կստանայի: Բայց հայրենիքիս առաջ պատասխանատվության առումով ինձ այնքան բավարարված չէի զգա, որքան այսօր, շնորհիվ այն արխիվի, որը ստեղծեցի` կրակելով, նկարելով, վիրավորվելով: Այդ նյութերի հիման վրա յոթ վավերագրական ֆիլմ է ստեղծվել: Բազմաթիվ ֆիլմերում և հաղորդումներում օգտագործվում են իմ նյութերը:
Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այստեղ
